ΓΚΟΝΤΟ:ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ

‘’τίποτα δεν είναι πιο αληθινό από το τίποτα’’Δημόκριτος



Το 1948 και ενώ ο Μπέκετ βρίσκεται εν μέσω μιας φρενίτιδας γραψίματος, τελειώνοντας το δεύτερο μέρος της μυθιστορηματικής του τριλογίας (Μολόυ ,ο Μαλλόν πεθαίνει, ο Ακατονόμαστος) , αποφασίζει για να ξεκουραστεί να ασχοληθεί με μια λογοτεχνική μορφή που γνωρίζει λιγότερο , τον διάλογο ,το θέατρο. Στήνει έτσι ένα διαλογικό παιχνίδι ,όμοιο σε μορφή με τις συζητήσεις που έκανε με τη γυναίκα του ,Σούζαν, στο οποίο όμως εντάσσει με γραφή υπαινικτική ,ένα μεγάλο μέρος φιλοσοφικών πηγών, ερωτημάτων , βιβλικών αναφορών και λογοτεχνικών μοτίβων .Δραματουργικά ,το αποτέλεσμα είναι απλό: δύο άνθρωποι περιμένουν δίπλα σε ένα δέντρο γυμνό ,κάποιον Γκοντό , ο οποίος πρόκειται να τους σώσει .Ο Γκοντό όμως δεν έρχεται…
Το έργο αποτελεί ένα κράμα μιούζικ χολ και παραβολής .Όμως η συγκεκριμένη παραβολή ούτε διδάσκει ούτε ηθικολογεί ενώ οι κλόουν είναι μάλλον δακρυσμένοι . Έτσι η τάξη των δυο ειδών αντιστρέφεται και δημιουργείται κάτι καινούργιο :μια αρνητική παραβολή στα όρια της παρωδίας .Ο χρόνος και ο χώρος εξαφανίζονται ή γίνονται υποθετικοί .Τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν ,δεν είναι χαρακτήρες ή σύμβολα αλλά κομμάτια ενός κουρελιασμένου εγώ( κουρελιασμένη είναι και όψη τους ) .Η δομή του έργου είναι κυκλική και η επανάληψη ταυτίζεται με τη στασιμότητα . Το λίγο του λόγου ,μέσω του υπαινιγμού, φαίνεται να εννοεί το πολύ, αλλά είναι σίγουρα έτσι; Η πρωτοτυπία του έργου , η τολμηρότητα του, η κρυπτικότητα του σε συνδυασμό με τη φαινομενική αφέλεια του και η λογοτεχνική του οξύτητα το κατέστησαν διαδοχικά σκάνδαλο, μεγάλο θεατρικό γεγονός , μύθο και τελικά κλασικό .Το κλασικότερο των συγχρόνων κλασικών και τελικά ΄΄ το σημαντικότερο έργο του εικοστού αιώνα΄΄.
Από το 1953(ημερομηνία της πρώτης παράστασης στο Παρίσι ) μέχρι σήμερα το ΄΄ Περιμένοντας τον Γκοντό ΄΄ αποτέλεσε ως προς την ερμηνεία του ,πεδίο διαμάχης για τους κριτικούς και αίνιγμα για τους θεατές. Σε αυτό συνέβαλε και ο ίδιος ο Μπέκετ με την άρνηση του για κάθε σχόλιο ή ερμηνεία .Το έργο φαίνεται να αλλάζει μορφή ανάλογα με την οπτική του δέκτη αποτελώντας έτσι μια λογοτεχνική οφθαλμαπάτη με το νόημα της συνεχώς να διαφεύγει .Παρακάτω ακολουθούν οι διάφορες ερμηνείες που δόθηκαν κατά καιρούς για το ίδιο ή για κάποια στοιχεία του.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ: Για πολλούς το ΄΄ Περιμένοντας τον Γκοντό ΄΄ αποτέλεσε μια αλληγορία του ψυχρού πολέμου , για την αναμονή ενός ολοκληρωτικού ολοκαυτώματος μετά τη ρίψη της βόμβας κατά την περίοδο των κλιμακούμενων πυρηνικών εξοπλισμών .Στις χώρες του ανατολικού μπλοκ ,το έργο πήρε πολιτικές διαστάσεις χωρίς να υπάρξουν αλλαγές στο κείμενο ή παρεμβάσεις από τη σκηνοθεσία .Η αναμονή του Γκοντό σήμαινε για αυτούς αναμονή της μέρας που η δημοκρατία θα επέστρεφε .Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι παραστάσεις του απαγορεύτηκαν σε πολλές από αυτές τις χώρες ως καμουφλαρισμένη πολιτική ανυπακοή .Έχει υποθεί επίσης ότι το ζευγάρι του Πότζο και του Λάκυ αντιπροσώπευε τη σχέση πολιτικής αλλά και πνευματικής ηγεμονίας ανάμεσα στην Μεγάλη Βρετανία και τη χώρα καταγωγής του Μπέκετ , Ιρλανδία .Κάποιοι άλλοι , κυρίως στις πρώτες παραστάσεις και λόγω της χρονολογικής εγγύτητας έκριναν πως βρισκόμαστε μπροστά σε μία παραβολή της γαλλικής αντίστασης απέναντι στους Γερμανούς , στην οποία άλλωστε ο Μπέκετ συμμετείχε .

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ: Ο Μπέκετ εκτέλεσε χρέη συνδέσμου και γραφέα στον αντιστασιακό πυρήνα “Gloria smit” του Παρισιού .Για τη συμμετοχή του αυτή αργότερα παρασημοφορήθηκε. Κατά τη διάρκεια της κατοχής λίγο έλλειψε να συλληφθεί .Ξέφυγε την τελευταία στιγμή και μετά από μακρά περιπλάνηση βρήκε καταφύγιο στην πόλη Ρουσιγιόν της νότιας Γαλλίας . Πολλοί μελετητές εντοπίζουν τις ρίζες του έργου αλλά και το όλο κλίμα της αναμονής τόσο στην περιπλάνηση αυτή (όταν μαζί με τη γυναίκα του Σούζαν κοιμόντουσαν στο δρόμο ή κρύβονταν σε αχυρώνες) όπως επίσης και στη διαμονή στη Ρουσιγιόν όπου το ζεύγος περίμενε το τέλος του πολέμου ή τη σύλληψη του από τη Γκεστάπο .Η περίοδος αυτή που κράτησε χρόνια, ήταν κατά κύριο λόγω αντιπαραγωγική και στάσιμη λίγο πολύ σαν τις πράξεις του Βλαδίμηρου και του Εστραγκόν .Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι τα προσχέδια του ‘’περιμένοντας τον Γκοντό’’ περιείχαν πολλές βιογραφικές αναφορές ,οι οποίες αργότερα έμειναν απέξω

ΥΠΑΡΞΙΑΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ :Στα χρόνια μετά τον πόλεμο ο Μπέκετ έρχεται σε επαφή με τη φιλοσοφία των υπαρξιστών .Θαυμαστής του Σωπενάουερ ήδη από τον μεσοπόλεμο ,υιοθετεί την άποψη περί μη λογικής αρχής του κόσμου και την άρνηση σκοπού στη μοίρα του ανθρώπου . Η στάση αυτή τον φέρνει αρκετά κοντά στη φιλοσοφία του παραλόγου .Στην αλληλογραφία του καταγράφεται ο θαυμασμός του για τον ‘’Ξένο’’ του Καμύ καθώς και θετικά σχόλια για τη ‘’Ναυτία’ του Σαρτρ, τον οποίο γνώριζε και προσωπικά . Ο θάνατος , η αυτοκτονία ,το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης και ο ρόλος του θεού, η απουσία αντικειμενικών ή οικουμενικών αξιών είναι θέματα κοινά με τους υπαρξιστές που θίγονται ή πολλές φορές παρωδούνται στο έργο.

ΦΡΟΫΔΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ: Ο καθηγητής Μπερνάρ Ντουκόρ ,στη μελέτη του ‘’ ο Ντιντί ,ο Γκογκό και η απουσία του Γκοντό ‘’ αναπτήσει μια τριαδική θεωρεία ,βασισμένη στη φροϋδική τριαδική περιγραφή της ψυχής στο έργο ‘’ Το εγώ και το εκείνο’’(1923) και στη χρήση της τεχνικής της ονοματοποιίας . Ο Ντουκόρ ορίζει τους χαρακτήρες με βάση αυτό στο οποίο υστερούν :Ο ορθολογιστής Γκογκό ενσαρκώνει το ατελές εγώ, τη χαμένη αρχή της ηδονής : (e)go- (e)go .O Ντιντί (di –di ανεστραμμένο id – id ) o οποίος είναι πιο ενστικτώδης και ανορθολογικός – αντιμετωπίζεται ως το ανεστραμμένο Εκείνο ή ως την αναστροφή της αρχής της λογικής .Ο Γκοντό αντιπροσωπεύει τη λειτουργία του υπερεγώ ή των ηθικών αρχών .Ο Ντουκόρ αντιμετωπίζει το έργο ως μία μεταφορά σχετικά με τη ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης όταν η σωτηρία αναμένεται από κάποια εξωτερική οντότητα και το άτομο αρνείται την ενδοσκόπηση .
ΒΙΒΛΙΚΗ- ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ: Το έργο , όπως και τα περισσότερα έργα του Μπέκετ βρίθει θρησκευτικών αναφορών .Κάτι τέτοιο είναι αποτέλεσμα της εξοικείωσης του Μπέκετ με τη βιβλική μυθολογία και τους αντίστοιχους συμβολισμούς ,καθώς και της χριστιανικής ανατροφής του ,και όχι της πίστης του .Συχνά οι αναφορές του είναι ειρωνικές ακόμα και επιθετικές προς τον Χριστιανισμό ή τον θεό. Η αναφορά στους δυο ληστές , η λευκή γενειάδα του θεού , το αγόρι βοσκός, το γυμνό δέντρο ( το οποίο μπορεί να συμβολίζει το δέντρο της γνώσης ή ακόμη και τον σταυρό) ή η (μάλλον λανθασμένη στη σχηματικότητά της) υπόθεση ότι ο Γκοντό είναι ο θεός είναι στοιχεία που υπάρχουν στο κείμενο αλλά δεν είναι επεξηγηματικά ως προς αυτό .Είναι χαρακτηριστικό όπως αναφέραμε και παραπάνω ότι το έργο έχει κάποια χαρακτηριστικά που το κάνουν να θυμίζει παραβολή , μια παραβολή που όμως αρνείται να διδάξει .

Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΜΠΕΚΕΤ :Ο Μπέκετ ήταν άνθρωπος που απέφευγε συστηματικά τις συνεντεύξεις , ενώ αρνιόταν να δώσει εξηγήσεις σχετικά με τα έργα του ακόμη και στους ηθοποιούς που ενσάρκωναν τους ήρωές του .Έλεγε ήδη από το1955:’’Κουράστηκα από αυτή την ατελείωτη παρεξήγηση. Γιατί οι άνθρωποι πρέπει να περιπλέκουν ένα πράγμα τόσο απλό δεν μπορώ να το καταλάβω…’’, ενώ επέμενε χαρακτηριστικά πώς αν με τη λέξη Γκοντό ,ήθελε να υπονοήσει τον θεό ,θα έγραφε απλά θεός στη θέση του .’’Δεν μπορώ να εξηγήσω τα έργα μου. Ο καθένας πρέπει να βρει τις δικές του απαντήσεις .’’

Άσχετα με το τι ερμηνείες δίνει ο καθένας στο έργο ή στο πρόσωπο του Γκοντό ,το έργο μοιάζει καταδικασμένο να μένει ανοιχτό .Κεντρικό σημείο του είναι η αναμονή και όχι ο Γκοντό , κάτι που το καθιστά προσαρμόσιμο σε αυτό που ο καθένας ξεχωριστά περιμένει ή επιλέγει .Όπως η προσπάθεια του Κ να εισέλθει στον πύργο στον ‘’Πύργο ΄΄ του Κάφκα , ή την προσπάθεια του γιατρού Ριέ να γιατρέψει τη σαρωτική αρρώστια στην ‘’Πανούκλα’’ του Καμύ, έτσι και η αναμονή του Βλαδίμηρου και του Εστραγκόν ,είναι καταστάσεις που ορίζονται με βάση τη σχέση τους με ένα ανοιχτό σύμβολο (πύργος , πανούκλα , Γκοντό).Έτσι τα έργα αυτά από τη μια παίρνουν σχήμα από τις ερμηνείες που ο καθένας δίνει στα σύμβολα αυτά , αλλά από την άλλη διατηρούν την ανεξαρτησία τους ως αρχέτυπες ανθρώπινες καταστάσεις που περιλαμβάνουν το σύνολο των ερμηνειών που μπορούμε να τους δώσουμε . Ο καθένας λοιπόν πρέπει να βρει τις δικές του απαντήσεις….

( Στο πρόγραμμα της παράστασης ‘’Περιμένοντας των Γκοντό’’ στο θέατρο Τόπος Αλλού)