Σάββατο 25 Ιουλίου 2009

Ο Ζωρζ Νταντέν και το παιχνίδι των ρόλων




Αν και γραμμένο ανάμεσα σε αριστουργήματα, ο ‘’Ζωρζ Νταντέν’’ αποτελεί ένα από τα λιγότερο παιγμένα έργα του Μολιέρου. Απλή κωμωδία σε πρώτη όψη, με το μοτίβο της ζήλειας να κυριαρχεί, το έργο φαίνεται να μην φτάνει σε πρωτοτυπία ή μέγεθος τις κωμωδίες που προηγούνται ή έπονται. Και όμως είναι αυτή η απλότητα, σε συνδυασμό με κάποια χαρακτηριστικά που γίνονται ορατά μόνο από κοντά, που κάνουν το έργο εξαιρετικά σημαντικό. Σε υπεράσπιση του Ζωρζ Νταντέν λοιπόν…
Η πλοκή του έργου, τυλίγεται γύρω από το μοτίβο του ζηλιάρη συζύγου που προσπαθεί να επιβεβαιώσει ή να αποδείξει πως η γυναίκα του τον απατά. Από την πρώτη μέχρι την τελευταία πράξη έχουμε παραλλαγές του ίδιου θέματος, ενός θέματος που συχνά συναντάμε σε φάρσες, αυτοσχεδιαστικές ή λογοτεχνικές. Τι κάνει όμως τον ‘’Ζωρζ Νταντέν’’ υψηλή κωμωδία; Όπως και στην φάρσα, έτσι και εδώ έχουμε να κάνουμε περισσότερο με τύπους παρά με χαρακτήρες: Ο ζηλιάρης σύζυγος, η πεθερά, ο όμορφος ευγενής κ.τ.λ. (εξαίρεση αποτελεί η Ανζελίκ, η οποία φαίνεται πιο σύνθετη από τους υπόλοιπους, λόγω του πρώιμου θα λέγαμε φεμινισμού της). Το χαρακτηριστικό που ορίζει την διαφορά του έργου από τα πιο απλά θεατρικά είδη, είναι πως τα πρόσωπα είναι φορείς ταξικής συμπεριφοράς και πράττουν ανάλογα με την κοινωνική τους θέση σε ένα συνεχώς κλιμακούμενο παιχνίδι ρόλων.
Ο Ζωρζ Νταντέν είναι ο αστός που ανήλθε λόγω της οικονομικής του επιτυχίας. Αντίθετα η οικογένεια των Σατονβίλ, είναι μια οικογένεια αριστοκρατική, αλλά σε οικονομικό μαρασμό. Μέσα από το παιχνίδι των κοινωνικών ρόλων προκύπτει πως η ίδια η υπόδηση του ρόλου είναι αρκετή για την κατοχύρωσή του. Αν και ανίσχυροι οικονομικά, οι Σατονβίλ επιβάλλονται στον Ζωρζ Νταντέν. Είναι αυτοί που δικάζουν τις υποθέσεις και είναι αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις. Σε κάθε σκηνή επιπλήττουν τον πρωταγωνιστή, με βάση τους δικούς τους κανόνες και τη δική τους τυπολογία. Αυτή ακριβώς η συντήρηση των τύπων, τους δίνει το δικαίωμα και την εξουσία. Οι ενδυμασίες, οι χειρονομίες, οι συγκεκριμένες εκφράσεις και εκφορές, σε συνδυασμό με την αδυναμία του πρωταγωνιστή να τους ακολουθήσει, ορίζουν την μεταφυσική της ταξικής προέλευσης και της ταξικής θέσης. Παρά το κενό της πραγματικής ισχύς(οικονομικής δηλαδή ισχύς), οι τύποι και οι ρόλοι κατασκευάζουν μια φαντασιακή κατάσταση πιο πραγματική από την ίδια την πραγματικότητα. Ας μην ξεχνάμε πως το 1668 (ημερομηνία παράστασης του έργου) η αριστοκρατία ήταν πολύ ισχυρή και αντλούσε τη δύναμη της, διαμέσου του βασιλιά, από τον ίδιο τον θεό. Είναι λοιπόν αυτή η ταξική γραμμή που αδυνατεί να ξεπεράσει ο Νταντέν, η ίδια γραμμή στην οποία σκόνταψε και ο κύριος Ζουρντέν στον ‘’Αρχοντοχωριάτη’’
Το παραπάνω φαινόμενο ενισχύεται , από την ίδια τη στάση του Νταντέν, ο οποίος φαίνεται να κρύβει την ταξική του αδυναμία πίσω από την τυπικότητα και το ηθικά νόμιμο(‘’Σεβαστείτε όχι το πρόσωπό μου’’ ,λέει στην Ανζελίκ, ’’αλλά τα ιερά δεσμά του γάμου’’). Όλες οι πράξεις που εμφανίζεται να κάνει αντιστοιχούν στο δίκαιο του εμπορίου και τη λογική του αστού. Έτσι, ο ίδιος ο γάμος αποτελεί μια συναλλαγή ανάμεσα στον Νταντέν και τα πεθερικά του. Οι γαμήλιοι όρκοι αντιστοιχούν για τον Νταντέν σε συμβόλαια. Οι Σατονβίλ εμφανίζονται ως μεσάζοντες και ταυτόχρονα ως εγγυητές του συμβολαίου και της σχέσης-αγοραπωλησίας. Το εάν υπήρξε λοιπόν απιστία εξαρτάται όχι από την πραγματικότητα του γεγονότος αλλά από το εάν οι ίδιοι θα πιστούν για αυτή. Εξίσου εντυπωσιακό είναι πως η κοινωνική ανισότητα εξακολουθεί να υπάρχει ακόμα και μέσα στον γάμο. Η Ανζελίκ (το ίδιο και το παιδί που θα προκύψει από τον γάμο)παραμένει αριστοκράτισσα και ο Νταντέν αστός άρα κατώτερος. Η πραγματική αντίθεση ανάμεσα στο ζευγάρι δεν είναι ταξική αλλά η αντίθεση ανάμεσα στον ψυχρό υπολογισμό και το ανθρώπινο. Γιατί πέρα από αστός ο Νταντέν είναι γέρος, βαρετός και άσχημος ενώ η Ανζελίκ όμορφη και νέα. Η απιστία έρχεται φυσικά και η ζήλεια καταντά αστείο.
Ο Ζωρζ Νταντέν είναι καταδικασμένος να πηγαινοέρχεται και να φωνάζει μέσα στο κοινωνικό παράλογο. Να φωνάζει όχι κατά του παραλόγου αυτού αλλά κατά της θέσης του στο όλο παιχνίδι. Η ίδια η δομή του έργου τον εγκλωβίζει. Μια διαδοχή όμοιων γεγονότων, με μια όμοια κατάληξη που τον συναντά κάθε φορά ηττημένο. Ο αριθμός των γεγονότων μοιάζει τυχαίος, μια και το ένα γεγονός δεν οδηγεί στο άλλο, αλλά απλά προστίθεται σε αυτό. Ο αριθμός τους θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερος ή μικρότερος χωρίς το έργο πραγματικά να αλλάζει. Ο Συγγραφέας δεν μας δίνει στην πραγματικότητα λύση, αφού δεν συναντάμε καμιά ανατροπή της αρχικής κατάστασης και το τέλος είναι απλά συμβατικό. Ο Μολιέρος καταδικάζει τον Ζωρζ Νταντέν να εξανίσταται στην αιωνιότητα αστός άσχημος και προδομένος. (από το πρόγραμμα της παράστασης στο θέατρο Τόπος Αλλου)

Δεν υπάρχουν σχόλια: