Χάουαρντ Ζιν:’’ Έγινα ιστορικός για να αλλάξω τον κόσμο’’.

Ο Χάουαρντ Ζιν είναι ένας από τους σημαντικότερος διανοουμένους και δημόσιους ομιλητές της εποχής μας. Ιστορικός, θεατρικός συγγραφέας, ακτιβιστής, συνδικαλιστής και άνθρωπος της αριστεράς, αντιστάθηκε για περισσότερα από 50 χρόνια στη βαρβαρότητα του πολέμου, συμμετείχε σε κινήματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα και συνέγραψε περισσότερα από 20 βιβλία καθώς και πλήθος άρθρων. Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Βοστώνης σήμερα, βρέθηκε τις μέρες που πέρασαν στην Αθήνα, καλεσμένος των εκδόσεων ‘’Αιώρα’’ μοιραζόμενος σκέψεις και λόγο με πλατειά ακροατήρια.

Η ζωή και το έργο του

Ο Χάουαρντ Ζιν γεννήθηκε το 1922, στη γειτονιά του Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, γόνος εβραϊκής οικογένειας μεταναστών. Αφού τελείωσε το σχολείο, ο Ζιν, παιδί εργατικής οικογένειας αναγκάστηκε να δουλέψει στα ναυπηγεία του Μπρούκλιν. Ήδη από αυτή την ηλικία ο Ζιν συμμετέχει ενεργά στον συνδικαλισμό και έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τον Μαρξισμό. Στην συνέχεια επιστρατεύεται στην αεροπορία των Ηνωμένων πολιτειών και συμμετέχει σε πολλές αποστολές στη Ευρώπη ως μέλος πληρώματος σε βομβαρδιστικά αεροπλάνα κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Οι εμπειρίες αυτές και η φρίκη που έζησε θα τον βοηθήσουν να σχηματίσει από πολύ νωρίς την άποψή του για τον πόλεμο, ακόμα και όταν αυτός κρίνεται από την κοινή γνώμη ως δίκαιος ( το παράδειγμα το δευτέρου παγκοσμίου πολέμου είναι μάλλον το πιο χαρακτηριστικό). Γυρνώντας στην Αμερική, θα σπουδάσει στο New York University και στο Columbia University όπου θα πάρει και το διδακτορικό του στην Ιστορία και την πολιτική επιστήμη.
Μετά το τέλος των σπουδών του, ο Ζιν διδάσκει στο Spelman College της Ατλάντα και πολύ σύντομα διατελεί πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας. Τα χρόνια αυτά θα αρχίσει τη συγγραφική του καριέρα, την πλούσια αρθογραφία του(κυρίως στα περιοδικά Commonweal, The Nation, The Register-Leader, και Ramparts) καθώς και την ενεργή εμπλοκή του στo κίνημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ο Ζιν ήταν ένας από τους πρώτους αμερικάνους που αντιτάχθηκε στον πόλεμο του Βιετνάμ. Με την ίδια ένταση θα συμμετάσχει και θα υποστηρίξει το κίνημα των αφροαμερικανών για ίσα δικαιώματα, το κίνημα των βετεράνων του Βιετνάμ, τις φοιτητικές κινητοποιήσεις, τα κινήματα κατά των δύο πολέμων στο Ιράκ.
Βασική όμως ιδιότητα του Χάουαρντ Ζιν είναι αυτή του ιστορικού. Όπως ο ίδιος λέει στην αυτοβιογραφία του: ΄΄ έγινα ιστορικός για να αλλάξω τον κόσμο’’. Στο σημαντικότερο έργο του, την ‘’Ιστορία του λαού των Ηνωμένων πολιτειών’’, ξαναγράφει την αμερικανική ιστορία από την πλευρά των ηττημένων. Το βιβλίο, το οποίο κυκλοφόρησε το 1980, συνεχίζει μέχρι και σήμερα να είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα βιβλία στις Ηνωμένες Πολιτείες πουλώντας πάνω από ένα εκατομμύρια αντίτυπα, ενώ διδάσκεται συχνά ως απάντηση στην επίσημη ιστορία. Στο κλασσικό αυτό έργο οι εθνικοί μύθοι, τα στερεότυπα και οι πινακοθήκες ‘’αγίων’’ της αμερικανικής συνείδησης καταρρίπτονται. Στο προσκήνιο έρχονται οι καταπιεσμένοι, τα βάσανα τα οποία περάσανε και ο αγώνας τους. Ο αγώνας των Ινδιάνων ενάντια στη γενοκτονία από τους εισβολείς, ο αγώνας των σκλάβων ενάντια δουλεία, ο αγώνας των εργατών και των αγροτών ενάντια στους κεφαλαιούχους, ο αγώνας των γυναικών ενάντια σε μια κοινωνία αυστηρά αρσενική, ο αγώνας των αφροαμερικανών ενάντια σε μια κοινωνία αυστηρά λευκή, ο αγώνας του λαού της Αμερικής απέναντι στο ίδιο το διαστρεβλωμένο είδωλό της. Χωρίς να αγιοποιεί, ο Ζιν μεταδίδει την φωνή των ιστορικά φιμωμένων, των θυμάτων της πραγματικότητας και της ιστορικής καταγραφής της. Όπως παραθέτει και ο ίδιος: ‘’ Η κραυγή των φτωχών δεν είναι πάντα δίκαιη αλλά αν δεν την έχεις ακούσει, δεν θα καταλάβεις ποτέ τι σημαίνει δικαιοσύνη’’
Ο όρος που συνοψίζει καλύτερα την κοσμοθεωρία και την πρακτική του Χάουαρντ Ζιν, είναι η πολιτική ανυπακοή. Εμπνευσμένος τόσο από την αμερικανική παράδοση που αρχίζει από τον Θορώ, όσο και από την κοινωνική πρακτική με την οποία ήρθε σε επαφή, ο Ζιν περιγράφει στα βιβλία του το δικαίωμα των λαών να αντιστέκονται. Μοιάζει πολλές φορές ο όγκος και ο αριθμός των ιστορικών καταγραφών να υπάρχει ως ένα γιγαντιαίο επιχείρημα που δικαιολογεί την πολιτική ανυπακοή και μας προτρέπει να την ασκήσουμε. Απορρίπτοντας τη βία ως μέσο, τα κείμενα του μεγάλου ιστορικού οραματίζονται μια κοινωνία όμοια με αυτή των λίγων μηνών της Παρισινής κομμούνας.

Η επίσκεψη του Χάουαρντ Ζιν στην Αθήνα
Την βδομάδα που πέρασε ο Χάουαρντ Ζιν έδωσε δύο πολιτικές διαλέξεις στη Αθήνα και παρακολούθησε την παράσταση του έργου του ‘’Ο Μαρξ στο Σόχο’’ στην φιλοσοφική σχολή Αθηνών. Μιλώντας σε γλώσσα κατανοητή και καθημερινή(πάγια θέση και τακτική του) και με πραγματικά σπάνια αίσθηση του χιούμορ, ο 87χρονος ιστορικός παράθεσε τις απόψεις του μέσα από ένα πλήθος ιδεών και ιστορικών παραδειγμάτων.
Η πρώτη διάλεξη έγινε στο Γαλλικό ινστιτούτο την Δευτέρα 25-5 και είχε τίτλο : ''Η δράση των πολιτών ως προϋπόθεση της Δημοκρατίας. ‘’ Κάθε τι που δεν ερωτάται πρέπει να ερωτηθεί. Οι θεσμοί, η έννοια της δημοκρατίας, η δύναμη των Ισχυρών’’. Κάπως έτσι άρχισε η τριήμερη συνομιλία του Ζιν με το κοινό της Αθήνας. ‘’ Στην Αμερική διδασκόμαστε πως η Αθηναϊκή δημοκρατία ήταν η πρώτη δημοκρατία στον κόσμο και πως η αμερικανική δημοκρατία η σημαντικότερη δημοκρατία στον κόσμο (τόσο σημαντική που θέλουμε να την επιβάλουμε παντού) και όμως είχαν και οι δύο ένα μικρό κενό: τη δουλεία. Είναι οι θεσμοί και οι νόμοι αυτοί που επέβαλαν τη δουλεία, οι θεσμοί και οι νόμοι αυτοί που καταδίκασαν το Σωκράτη. Οι νόμοι δεν προστατεύουν από την αδικία αλλά επιβάλλουν το δίκαιο των ισχυρών.’’ Στη συνέχεια μέσα από μια κριτική ιστορική αναδρομή σημαντικών περιόδων για τη δημοκρατία στην ιστορία των ΗΠΑ, επιδίωξε να καταδείξει το περιεχόμενο και το χαρακτήρα της, αμφισβητώντας παράλληλα την αποτελεσματικότητά της, υπογραμμίζοντας τον καταπιεστικό χαρακτήρα της και τα συμφέροντα που υπηρετεί. Η ομιλία κατέληξε σε ένα κάλεσμα πολιτικής ανυπακοής και δράσης, μια προσπάθεια αλλαγής και δημιουργίας μακριά από βεβαιότητες και προβλέψεις. Μια προσπάθεια μακριά από τη βία: ΄΄ Η ιστορία της βίας δεν είναι μια εύκολη ιστορία. Η βία από τη φύση της διαφθείρει και μολύνει την ψυχή των ανθρώπων που συμμετέχουν σε αυτή και ενώ οι αλλαγές έρχονται, πολύ σύντομα εξαφανίζονται. Το κόστος της βίας είναι διπλό τόσο ως προς τον θύτη όσο και προς το θύμα.’’
Την επόμενη μέρα, Τρίτη 26-5, το έργο του Ζιν ‘’ο Μαρξ στο Σόχο’’ ανέβηκε στην φιλοσοφική σχολή Αθηνών. Ο συγγραφέας παραβρέθηκε για να παρακολουθήσει την παράσταση. Το έργο, γραμμένο το 1999, περιγράφει την επιστροφή του Μαρξ στο σήμερα. Μόνο πού αντί ο θεός να τον στείλει στο Σόχο του Λονδίνου, τον στέλνει στο Σόχο της Νέας Υόρκης. Με τη σύμβαση αυτή, ο Ζιν μέσα από το πρόσωπο του Μαρξ καταφέρνει να μιλήσει για την αδικία στη σύγχρονη Αμερική, την επικαιρότητα του μαρξισμού ( μετά την οικονομική κρίση ακόμα πιο επίκαιρος από ότι το 1999) να βάλει τον ίδιο τον Μαρξ να μιλά με αηδία και απόγνωση για τον Σταλινισμό και όλα αυτά μέσα από έναν μονόλογο γεμάτο χιούμορ και επιχειρήματα μέσα από τα ίδια τα γραπτά του Μαρξ( τα οποία μας τα διαβάζει ο ίδιος). Σε ένα αμφιθέατρο όπου ακούς ακόμα της φωνές από τις συνελεύσεις της περιόδου του άρθρου 16 και του Δεκέμβρη, ήταν με τον πιο όμορφο τρόπο περίεργο να βλέπεις τη φιγούρα του Μαρξ( ή μάλλον του εξαιρετικού στο ρόλο Άγγελου Αντωνόπουλου) να περιφέρεται και να καταχειροκροτείται σε κάθε σχεδόν φράση από το κοινό. Και ακόμα πιο όμορφη ήταν η στιγμή που ο Χάουαρντ Ζιν, χωρίς να κρύβει τη συγκίνησή του, μπροστά σε μια ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα( πάνω από 1500 άτομα) είπε: ‘’Δεν έχω δει ποτέ μου κάτι τέτοιο. Άνθρωποι να κρέμονται από πεζούλια και ταβάνια για να δουν το έργο μου. Νομίζω πως θέλω να μείνω για πάντα στην Αθήνα’’.
Την Πέμπτη στο φεστιβάλ της εφημερίδας ‘’Βαβυλωνία’’, η διάλεξη είχε τον τίτλο ‘’ Η σημασία της πολιτικής ανυπακοής’’. Η τοποθέτηση του Ζιν κινήθηκε στο ίδιο περίπου μοτίβο με την πρώτη διάλεξη, αλλά ήταν σαφώς συντομότερη αφήνοντας χώρο για περισσότερο διάλογο με το κοινό. ‘’ Είναι η υπακοή αυτή που τρέφει τη δύναμη των ισχυρών. Αλλά ο λαός μπορεί να την πάψει. Τίποτα δεν άλλαξε με μεμονωμένες πράξεις ηρώων αλλά με μικρές πράξεις απλών ανθρώπων που αθροίστηκαν. Στα σχολεία διδάσκεται μια τυφλή υπακοή σε θεσμούς σε νόμους. Πρέπει να διδάξουμε την ανυπακοή αν θέλουμε πραγματικά κάτι να αλλάξει.’’ Στην ερώτηση σε σχέση με την ταξική πάλη απάντησε: ‘’ Πιστεύω πως υπάρχει ταξική πάλη , αν και στην Αμερική αυτές οι λέξεις είναι απαγορευμένες. Οι συγκρούσεις σε μια κοινωνία, σε κάθε κοινωνία, δεν μπορούν να αποφευχθούν. Δουλειά μας είναι να ξεπεράσουμε τις πιο βίαιες συγκρούσεις στην οικονομία, στην κοινωνία αλλά και διεθνώς. Ξεπερνώντας αυτές τις συγκρούσεις, αυτές που θα μείνουν θα είναι οι λιγότερο επώδυνες.’’
Κλείνοντας, ερωτώμενος για το ιδανικό είδος κοινωνίας και αν αυτό υπήρξε ποτέ, ο Χάουαρντ Ζιν απάντησε: ‘’Πιστεύω πως η ιδανικότερη κοινωνία που συναντάμε στην ιστορία είναι η κομμούνα του Παρισιού το 1871. Μπορεί να κράτησε μόνο τρεις μήνες αλλά ας μην ξεχνάμε πως και η πρώτη πτήση με αεροπλάνο διήρκεσε μόνο μερικά λεπτά και σήμερα μπορούμε με άνεση να πετάμε από την Βοστώνη στην Αθήνα μέσα σε λίγες ώρες.’’
(στην εφημερίδα Εποχή)