Κυριακή 26 Ιουλίου 2009

Συνέντευξη με τον σκηνοθέτη Θεόδωρο Τερζόπουλο με αφορμή τα γεγονότα του Δεκέμβρη


Κύριε Τερζόπουλε, θα ήθελα να σας ρωτήσω πως αντιδράσατε, ως κάτοικος του κέντρου της Αθήνας, στα γεγονότα που ακολούθησαν την δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου.

Υπομειδίασα. Ένα υπομειδίαμα αμήχανο. Απωθούσα οποιαδήποτε σκέψη και κάθε συμπεριφορά εκλογίκευσης του γεγονότος. Γιατί όταν εκλογικεύεις, αρχίζεις να συγκρίνεις με ό,τι ξέρεις, με ό,τι κληρονόμησες. Κάτι που έκαναν αρκετοί από τους πολιτικούς όλων των κομμάτων. Δεν μπορείς να ερμηνεύσεις τόσο βιαστικά αυτά τα γεγονότα. Την πρώτη στιγμή, πριν τη διαδικασία της ανίχνευσης, ας μένουν καλύτερα τα γεγονότα στο πεδίο των αισθήσεων. Εξάλλου θολά έμειναν για μεγάλη περίοδο και ακόμα θολά μένουν. .

-Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά όλων των εκδηλώσεων ήταν ο αυθορμητισμός και πιο συγκεκριμένα ο αυθορμητισμός των νέων. Πως είδατε αυτή την πηγαία έκρηξη;

Η αυθόρμητη συμπεριφορά πυροδοτήθηκε μετά από τον φόνο ενός μικρού παιδιού. Χωρίς αυτό δεν θα είχαμε κανένα γεγονός, θα μιλούσαμε τώρα για κάτι άλλο. Δεν μπορείς να ζητάς από παιδιά 15 ετών μια συνείδηση για την πολιτική ή κοινωνική πραγματικότητα. Θα ήταν παράλογο. Παρέμεινε ένα αυθόρμητο γεγονός με αθωότητα εκφρασμένο, πιστεύω μάλιστα ότι η αθωότητα και ο αυθορμητισμός συνενώνουν πολλές φορές με καλύτερο τρόπο τα νέα άτομα απ’ ότι η εντολή ενός κόμματος. Ένα μικρό κομμάτι της νεολαίας, χειραγωγήθηκε. Δεν είμαι υπέρ του να καις και να ρημάζεις ή, αν το κάνεις, να ξέρεις τι καις και τι ρημάζεις. Έχω την αίσθηση ότι χρεοκοπούν πολλές θεσμικές απόψεις και αντιλήψεις. Μετά από αυτά τα γεγονότα πρέπει να σκεφτούμε και να επαναπροσδιορίσουμε πολλά πράγματα, που έχουν σχέση με την πολιτική, την ιδεολογία και την ηθική.

-Όταν η κοινωνία βρίσκεται σε μια τέτοια αναταραχή, ποια πιστεύετε πως πρέπει να είναι η στάση των διανοουμένων; Σε σχέση με τα συγκεκριμένα γεγονότα έγινε λόγος για απουσία των διανοουμένων.

Θα έλεγα πως είναι αρκετοί οι λόγοι αυτής της απουσίας. Τον Μάη του ’68 και παλιότερα, ο διανοούμενος συμμετείχε στην επαναστατική διαδικασία είτε με την πένα είτε και με το όπλο του, βγάζοντας μια φλογερή ομιλία πάνω σε μια εξέδρα. Ο Sartre ας πούμε είχε βγει στον δρόμο το ίδιο και πολλοί άλλοι, δίπλα στην φοιτητιώσα νεολαία. Τώρα έχουμε την μαθητιώσα νεολαία, μια νέα γενιά απενοχοποιημένη, που άφησε τους διανοούμενους άναυδους. Παλιότερα ο διανοούμενος μοιραζόταν τα ενοχικά του πλέγματα, είτε από τον κομουνισμό, είτε από τον εμφύλιο με τους φοιτητές στον δρόμο γιατί και οι φοιτητές ήταν ενοχικοί. Αυτό που βλέπω, αυτή την στιγμή, εγώ που κουβαλάω πολλές ενοχές της αριστεράς και των ιδεών, είναι πως αυτά τα παιδιά είτε σε επίπεδο ψυχολογικό είτε σε επίπεδο παιδείας, τις ενοχές αυτές δεν τις κουβαλάνε. Μιλάμε για tabula rasa, καθαρό χαρτί. Εκεί τρόμαξα, γι’ αυτό υπομειδιούσα αμήχανος παρατηρώντας τα γεγονότα. Όταν μου ζήτησαν να πω την άποψή μου στο ραδιόφωνο την επόμενη μέρα, αρνήθηκα. Είπα πως δεν είμαι έτοιμος. Και ακόμα δεν είμαι έτοιμος. Έπρεπε να μιλήσω στα παιδιά δυο φίλων μου που συμμετείχαν στα γεγονότα. Να τους ρωτήσω τι έγινε, τι θέλετε; ποιός είμαι εγώ για εσάς; Έπρεπε με κάποιο τρόπο να κάνω μια νέα αυτοκριτική, να δω πάλι τη δουλεία μου, να δω όλο αυτό που βίωσα είτε στην ανατολική Γερμανία, είτε προερχόμενος από μια αριστερή οικογένεια, είτε ως ενεργό μέλος της Νεολαίας Λαμπράκη είτε…είτε…και να αισθανθώ πολύ άσχημα γιατί με ενοχοποίησαν πολύ τολμηρά και με έστησαν στον τοίχο με πολύ ξεκάθαρη σκέψη. Με αυτό τον τρόπο κατάλαβα τι έκανε η γενιά μου εναντίον αυτών των παιδιών. Είπαμε την άποψή μας στις εφημερίδες και τα ραδιόφωνα και γυρίσαμε πίσω στα διαβάσματα, τη βολή και την αλλοτρίωση, στον καταναλωτισμό, όλοι εμείς οι πνευματικοί άνθρωποι.

-Ένα θέμα που τίθεται με έντονο τρόπο είναι το αδιέξοδο της παιδείας και η απόγνωση που προκαλεί στους νέους. Είναι τελικά το πρόβλημα της παιδείας μόνο ζήτημα εκπαιδευτικής πολιτικής ή είναι και πρόβλημα μιας συνολικότερης κρίσης της κουλτούρας;

Δεν έχει σχέση με την εκπαίδευση, έχει σχέση με την βαθιά παιδεία που καλλιεργείται στο οικογενειακό περιβάλλον. Αυτά τα παιδιά με το που άρχισαν να αντιλαμβάνονται τον κόσμο βρέθηκαν μπροστά στα σκάνδαλα, σκάνδαλα που εικονογραφούν μια σήψη της κοινωνίας. Η εικόνα αυτή μεγεθύνεται στην εκκλησία, στο σχολείο. Και η αριστερά έχει μεγάλη ευθύνη. Η αριστερά αποτέλεσε τη μεγάλη μήτρα του λαϊκισμού. Εγώ προσπάθησα να ξεφύγω από τον λαϊκισμό. Πολύ μικρός βρέθηκα στη ζεστή αγκαλιά δασκάλων στο Βερολίνο, του Χάινερ Μύλλερ, του Πολ Ντεσάου, της Ρουθ Μπέρκχάους κα… Ακόμα και η αριστερά ξεφορτώθηκε τους δασκάλους. Και μια κοινωνία στην οποία δεν λειτουργεί η σχέση μαθητή-δασκάλου είναι μια κοινωνία που πεθαίνει, αν δεν έχει ήδη πεθάνει.

-Βλέπετε κάποια διέξοδο από αυτό το φαινόμενο;

Χρόνια επιμένω στην ομάδα, την ομαδικότητα. Πιστεύω πάρα πολύ στους πυρήνες. Όχι στα κόμματα. Στους μικρούς πυρήνες-ομάδες, είτε αυτοί είναι θεωρητικοί, είτε καλλιτεχνικοί, είτε πολιτικοί. Κανείς δεν μπορεί να κατευθύνει τα 15χρονα παιδιά. Αυτά συναντιούνται και έχουν τους δικούς τους πυρήνες. Στην ομάδα, την κολεκτίβα, τον πυρήνα. Σε αυτό το μοντέλο πιστεύω. Όταν χρειαστεί, με ένα σφύριγμα, οι πυρήνες θα μπουν σε δράση, με τα δικά τους όπλα και όχι με την ομαδοποιημένη εικόνα που θα ήθελε το κάθε κόμμα. Χρειαζόμαστε πυρήνες, εργαστήρια και της ζωής και της τέχνης, σε μια εποχή που οι κοινωνίες παραπαίουν.

- Περισσότερο από κάθε άλλη φορά τα τελευταία χρόνια, έκανε την εμφάνισή του το στοιχείο της βίας. Η τελετουργική βία είναι ένα από τα βασικότερα στοιχεία τόσο της σκηνοθεσίας όσο και της θεατρικής σας καταγωγής. Μιλήστε μας για αυτό το φαινόμενο.
- Λέει ο Μπρεχτ: ‘’ Χωρίς οργάνωση η βία είναι παγίδα’’. Εγώ δεν θα το έλεγα βία, θα το έλεγα ενέργεια, δυναμική. Σίγουρα όλοι αυτοί οι νέοι έχουν εγκλωβισμένη ενέργεια. Όσο ο καπιταλισμός γίνεται πιο αμείλικτος ο θυμός θα μεγαλώνει. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ενέργεια από αυτή του θυμού και εκεί έχει σημασία πως οπλίζεται κανείς, ώστε να μετατρέψει τον θυμό σε έργα. Εγώ είχα μέσα μου τον θυμό του ανθρώπου που ηττήθηκε, λόγω των μετεμφυλιακών βιωμάτων. Αισθανόμουν ,όπως και αυτά τα παιδιά, πως η κοινωνία με καταπιέζει. Έπρεπε να στηρίξω τον εαυτό μου και να γίνω επιθετικός. Γι’ αυτό και η καλλιτεχνική μου γλώσσα είναι επιθετική και με αυτήν την έννοια αιρετική. Η αισθητική μου δεν είναι η αισθητική των θεσμών. Το ξέρω πως μπορείς να παλέψεις, πως αυτός ο θυμός μπορεί να γίνει μεγάλο όπλο και δημιουργία.

-Ανάμεσα στα άλλα γεγονότα των ημερών είδαμε κάποιες δράσεις τις οποίες δεν τις είχαμε ξαναδεί, όπως οι καταλήψεις χώρων πέρα από τα πανεπιστήμια, στη ΓΣΕΕ, την ΕΣΥΕΑ κτλ. Ανάμεσα σε αυτές τις κινήσεις ήταν και οι παρεμβάσεις σε κάποια θέατρα καθώς και στο μέγαρο μουσικής. Ακούστηκαν διάφορα σχόλια για τις κινήσεις αυτές. Ποια είναι η δική σας άποψη.

-Τις κινήσεις αυτές τις θεωρώ ενδιαφέροντα επεισόδια. Επεισόδια που έχουν μια μεταδοτικότητα, είναι όμορφα, αλλά φοβάμαι ότι αν συνεχιστούν για μεγάλο διάστημα μπορούν να μας αποπροσανατολίσουν από το θέμα. Μπορεί η πολύ μικρή αναγέννηση να γίνει μια εκτονωτική performance και αυτό θα είναι δυστύχημα. Να μετατραπεί όλος αυτός ο αυθορμητισμός σε θέαμα. Στην Ελλάδα πολλά πράγματα μετατρέπονται σε θεάματα και από εκεί αρχίζει η καταστροφή. Και η αριστερά πολλά ζητήματα τα μετέτρεψε σε λαϊκά θεάματα.

-Σε μια κοινωνία που το θέαμα κυριαρχεί σε κάθε πτυχή της ζωής ακόμα και στην πολιτική, ένα θέατρο του ζωντανού σώματος και της τελετουργίας ένα θέατρο της μη κατεστημένης γλώσσας, μπορεί να αποτελέσει αντίδοτο ή αντίλογος;

-Η δημιουργία μου δεν μπορεί να είναι απάντηση σε μία τόσο μεγάλη καταστροφή, αλλά μια μικρή πρόταση. Άλλο η τέχνη, άλλο το θέαμα. Προσπαθώ να κάνω τέχνη και όχι θεάματα. Δεν ήμουν ποτέ στη διαδικασία του εφήμερου, με ενδιαφέρει πάρα πολύ η διαχρονία. Ό, τι κοιτάει στο μέλλον είναι η ουσιαστικότερη συνείδηση της πραγματικότητας, ό, τι κοιτάει απλώς την πραγματικότητα φτιάχνει την τέχνη του εφήμερου, του περαστικού. Η τέχνη μου προσπαθεί να αντιληφθεί τον κόσμο, μέσα από τις καταστροφές του τέλους του 21ου αιώνα.

(στην εφημερίδα Εποχή)

Δεν υπάρχουν σχόλια: