Παρασκευή 7 Σεπτεμβρίου 2018

Ο φλεγόμενος κόσμος




Πριν ο μεγάλος J. G. Ballard γίνει διάσημος με μυθιστορήματα όπως το «Crash», η «Αυτοκρατορία του ήλιου» και το «High Rise», είχε υπογράψει μια σειρά από τέσσερα δυστοπικά μυθιστορήματα.
Ο κόσμος μας όπως τον γνωρίζουμε έπαυε από τέσσερις εκδοχές της καταστροφής, μία για κάθε ένα αρχαίο, πρωταρχικό στοιχείο.
Από τη φωτιά, τον άνεμο, το νερό και τη γη (μέσα από το φαινόμενο της κρυσταλλοποίησης). Στα έργα αυτά ο έξω κόσμος, ο καθένας διαλυμένος από τη δική του μοίρα, αποτελεί ουσιαστικά μια αποτύπωση του εσωτερικού των ηρώων.
Της ηθικής, πνευματικής, ακόμα και διανοητικής τους κατάστασης. Το περιβάλλον στα έργα αυτά είναι το περιεχόμενο.
Στον «φλεγόμενο κόσμο» μία ξηρασία που κρατά έναν χρόνο έχει κυριολεκτικά στεγνώσει τον πλανήτη. Οι άνθρωποι είναι θύτες και ταυτόχρονα θύματα των ίδιων τους των πράξεων.
Η ξηρασία προκύπτει μέσα από τα βιομηχανικά απόβλητα που οι πολιτείες έριχναν σε μεγάλες ποσότητες στη θάλασσα. Το νερό παύει να εξατμίζεται. Οι βροχές σταματούν.
Και οι άνθρωποι, απεγνωσμένοι, κατευθύνονται προς τους ωκεανούς αναζητώντας νερό. Και η φωτιά, μια μόνιμη, τυχαία τελετουργία.
Αυτή η «μία εποχή» των μυθιστορημάτων, η εποχή της καταστροφής όπου όλα είναι σταθερά στη μεταβολή τους, μοιάζει να γίνεται τοπίο της δικής μας εσωτερικής κρίσης.
Γιατί αν πρέπει να υπάρχει επιμύθιο στις τέσσερις αυτές εκδοχές του ίδιου οριακού συναισθήματος, αυτό είναι πως ο κόσμος που μας περιβάλλει είναι δικός μας αντικατοπτρισμός.
Ο συγγραφέας, όμως, δεν ηθικολογεί. Αυτό που περιγράφει είναι το τέλος μιας κοινωνίας και τη δημιουργία μιας καινούργιας με πρώτη ύλη τους εφιάλτες της.
Κάθε καταστροφή έχει τη δική της αφήγηση και το δικό της επιμύθιο. Και είναι εκεί μπροστά στα μάτια όλων ώστε να την αναγνώσουν. Τις πτυχές της, τις διακλαδώσεις, το κέντρο της.
Και όπως κάθε ανάγνωση, έτσι και αυτή είναι μια μοναχική διαδικασία. Οχι μόνο η απόδοση ευθυνών, τα εγκλήματα και τα λάθη. Η δημόσια συζήτηση -με τους άθλιους όρους της- είναι εδώ για να μας κατατοπίσει και να μας αποπροσανατολίσει ταυτόχρονα ως προς αυτά.
Μιλώ για μια ιστορία που φτάνει πιο βαθιά. Μια αφήγηση που περιλαμβάνει τον κόσμο που μας περιβάλλει και εμάς στο κέντρο του. Για το περιβάλλον πέρα από το κλίμα. Ως ανάγκη και ως ύπαρξη.
Το να μιλάς για την κλιματική αλλαγή με αφορμή τα τραγικά γεγονότα στο Μάτι μπορεί να φανεί ως υπεκφυγή. Οτι απομακρύνεις τις ευθύνες από τη σφαίρα της κυβέρνησης, της πολιτικής και της ιστορίας της ελληνικής πολεοδομίας και τις τοποθετείς σε κάτι τόσο μεγάλο και αφηρημένο όσο η ίδια η μοίρα. Το να αγνοείς όμως αυτή την παράμετρο και να μην τη θεωρείς καν θέμα προς συζήτηση μοιάζει την ίδια στιγμή ανεύθυνο.
Το να μιλάς εμπειρικά για την κλιματική αλλαγή επίσης, με βάση το πώς τη νιώθεις εσύ ή πώς την αντιλαμβάνεσαι, μοιάζει με κομπογιαννιτισμό. Σαν να εκφέρεις άποψη για την ιατρική επειδή κατάφερες να μαντέψεις πως ο γιος σου έχει πυρετό ακουμπώντας τον με την παλάμη σου. Η σημασία όμως βρίσκεται ακριβώς εκεί.
Γιατί αυτό που αλλάζει δεν είναι ένας δείκτης, μια παράμετρος, ένας αριθμός. Είναι το πώς εμείς βιώνουμε τον κόσμο γύρω μας, στην κάθε μας στιγμή. Το πώς οι αισθήσεις μας ανταποκρίνονται σε αυτό που μας περιβάλλει. Δεν έχει να κάνει με περιβαλλοντικές ευαισθησίες· έχει να κάνει με τους όρους που υπάρχουμε.
Η αλλαγή του κλίματος είναι γύρω μας. Στα θερμόμετρά μας, στα νέα για χώρες μακρινές με παράδοξες θερμοκρασίες, στο ίδιο μας το δέρμα.
Ο κόσμος μας αλλάζει, δυσκολεύει, καίγεται. Και δεν χρειάζεται να έχεις διαβάσει τα άγουρα μυθιστορήματα του Ballard για να καταλάβεις πως, όπως τόσες φορές στην ιστορία, σε διαφορετικές περιπτώσεις, το παρόν γίνεται αλληγορία για το μέλλον.
Και ταυτόχρονα πως η κατάσταση αυτή, παρ' όλο που είναι φτιαγμένη από σάρκα και οστά και όχι από μελάνι, αποτελεί μια αποτύπωση της μέσα στάχτης.
Ενας κόσμος με πρώτη ύλη τους εφιάλτες μας. Το περιβάλλον είναι το δικό μας περιεχόμενο.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)

Δεν υπάρχουν σχόλια: