Προς Βασίλη (Άγιο)

Αγαπητέ Βασίλη, ήρθε η ώρα να αναμετρηθούμε. Εσύ με την αιώνια αισιοδοξία μιας υπόσχεσης που θα τηρηθεί ακόμη και αν αντιβαίνει στους νόμους της φυσικής και της οικονομίας και εμείς εδώ με τους λογαριασμούς, τα χρέη και τις παλινωδίες μας. Εσύ με την εικονογραφημένη σου πραγματικότητα, ξυλόγλυπτη και στολισμένη να αναβοσβήνει σαν υποχρέωση χαράς και μεις με τις κατάρες μας να κυνηγάνε τις ευχές σου. Εσύ, η χοληστερίνη προσωποποιημένη χωρίς φόβο για σώμα ή για αναπνοή κι εμεις μονίμως να σκοντάφτουμε στις στοιβαγμένες μας ανάσες.

Εσύ η θλιβερή εικόνα στην οποία προσωποποιήσαμε τις επιθυμίες μας. Άκακος, ανώδυνος, σαν κάθε τι που μπορεί να ειπωθεί δημόσια, να χωρέσει στις αγορές και τις πωλήσεις, να γίνει τόσο συγκεκριμένο ώστε να αποκτήσει τιμή. Μονίμως γερασμένος σαν άνθρωπος χωρίς επιθυμίες, ικανός να κάνει παρέα αποκλειστικά με ταράνδους και με χιόνια. Εκμεταλλευτής των ξωτικών στα αμέτρητα sweatshops της καταπίεσης και της παράνομης εργασίας. Εισαγόμενος σαν παστουρμάς από την Καισαρεία και κρυμμένος σαν ρώσος φυγάς, μαφιόζος κάπου στη Λαπωνία. Θιασώτης της βίας στα ζώα που από το πολύ μαστίγωμα έκανε ακόμα και τους ταράνδους να πετάνε. Ερασιτέχνης διαρρήκτης που έχει εισβάλει σε κάθε σπίτι του δυτικού κόσμου με προτίμηση όσους πληρούν τις οικονομικές προϋποθέσεις ώστε να πληρώσουν τις υπηρεσίες του. Όρθιος και κόκκινος σαν απαγορευτικό με παπούτσια, επιδεικτικά γενειοφόρος ώστε να μας κάνει να ξεχάσουμε την αγία μορφή του Καρόλου Μαρξ.

Ω εσύ Βασίλη και Βασίλιε που εισβάλεις στις παιδικές μας εικόνες γεμάτος δώρο και ανταμοιβές, άγιε της αγοραπωλησίας και της Coca-cola, ντυμένος σαν κόκκινο χαλί που πάνω του θα περπατήσει όλη μας η ματαιοδοξία, γεννημένη ακριβώς την ώρα της συναλλαγής μαζί σου.

 

Και πάρε τις περασμένες μας ευχές, που ισχύουν κάθε χρόνο στο ακέραιο: «Άναψε μια λαμπάδα πάνω απ όλη την εορταστική χοληστερίνη και όταν τα παιδιά χτυπήσουν για τα κάλαντα δωροδόκησέ τα -όχι με λεφτά, όχι με γλυκά- αλλά με φωτογραφίες του Λένιν, του Αρθούρου Ρεμπώ και του Τζέκινς Χαν (γράψε πίσω από τις φωτογραφίες το σύνθημα: «το πρωινό ξύπνημα μας εξαγριώνει’»).Μάζεψε αρκετό χαρτί περιτυλίγματος ώστε να πακετάρεις τέσσερα χρόνια κρίσης. Πάρε ένα μαγκάλι να κάψεις μέσα του όλη την αθωότητα των κυνικών, να ζεστάνεις όλη σου την απώλειά. Μια ευχή στην πρόποση που δεν ακούστηκε καθαρά και ύστερα μεταμφιέστηκε σε όλες τις ευχές και όλες τις προπόσεις. Πάρε όλη αυτή τη σιωπή που γδέρνει απλωμένη μπρος στο καινούριο που τόσο σε φοβίζει (όλους μας φοβίζει). Την μοναξιά στην πλατεία Συντάγματος, όλα όσα δίνουν αυτοί που δεν έχουν. Τον φίλο που μετρά αντίστροφα στο Skype μαζί μας, σε κάποια εστία, κάποιου πανεπιστημίου, κάπου μακριά. Πάρε ένα διακόπτη που σβήνει όλα τα ηλίθια λαμπιόνια των μπαλκονιών. Έναν πρωτοχρονιάτικο λαχνό που κερδίζει 1)ένα πολυμίξερ, 2)μια σακούλα χασίς, 3)λίγη κατανόηση.

Πάρε το μικρό τυμπανιστή και μάθε τον να παίζει ντραμς, μπας και σταματήσει να μυξοκλαίει. Το «Ζυστίν» του Μαρκησίου Ντε Σαντ και χάρισε το σε κάποιον Μητροπολίτη (για πλάκα). Το πλαστικό δέντρο που ποτίζουμε όλο το χρόνο, τα Χριστούγεννα όλων των αγέννητων συγγενών.
Πάρε μια κάλτσα γιορτινή που σκόνταψε και έπεσε στο τζάκι και το βλέμμα του 6χρονου που την κοιτά να καίγεται και χαίρεται γιατί είναι κατά της παγκοσμιοποίησης των γιορτών και της ημερολογιακά και εμπορικά επιβεβλημένης ευωχίας. Το τζάκι ενός εγωιστή γίγαντα, το οποίο ανάβει με συνέπεια κάθε βράδυ των γιορτών ώστε να καψαλίσει αυτό τον εισβολέα των δώρων, τον ενοχλητικό, αλκοολικό χοντρομπαλά του γιοχοχό και της κοκακόλας. Πάρε κυρίως το δράμα του δυσλεκτικού ξαδέρφου μου που πάντα μπέρδευε τον Ρούντολφ το ελαφάκι, με τον Ρούντολφ Ες των Ναζί.

Όχι με ημερολόγια, όχι με πρωτοχρονιές, όχι με αντίστροφες μετρήσεις. Έτσι μετριέται ο πραγματικός χρόνος για όλους εμάς. Λίγο να στεκόμαστε μαζί και λίγο να τρέχουμε τρομαγμένοι».

Φέτος θα κρατήσουμε τα τζάκια μας να καίνε μέχρι το πρωί. Και η γιαγιά θα παραφυλάει με το δίκαννο, οπλισμένη μέχρι να φέξει.

(στην εφημέριδα Εποχή)

Ενοικοι στο κεχριμπάρι του χρόνου

(συνέχεια στο προηγούμενο)

Ισως να μη μεγαλώσαμε ποτέ γιατί όλοι οι ήρωές μας πεθάναν νέοι.
Τα πρόσωπα που μας γοήτευσαν είναι πρόσωπα που χάθηκαν νωρίς. Ηθοποιοί, μουσικοί, ποιητές.
Πρόσωπα καταδικασμένα να μη γεράσουνε ποτέ. Και δεν θα πεθάνουνε ποτέ, μα θα πεθαίνουν κάθε μέρα (όπως λέει και ο ποιητής).
Αφού ο θάνατος είναι κυρίαρχος στην καταγραφή της ζωής τους. Της ζωής την οποία εκείνος έπαψε. Ισως πολλές φορές πιο έντονα και από το έργο τους.
Ο θάνατός τους είναι η βιογραφία τους.
Ο Μόρισον, ο Κομπέιν, ο Ραντιγκέ, ο Βιγκό, ο Ρίβερ Φίνιξ, ο Τζέιμς Ντιν, ο Χιθ Λέτζερ. Οι λεγεώνες των πρόωρα χαμένων.
Αυτών που ταύτισαν τη νεότητα με την ηλικία, αυτών που ταύτισαν τον ενθουσιασμό του ξεκινήματος με την απότομη ανακούφιση του τερματισμού.
Ο θάνατος τους διαπερνά αναδρομικά, με αντίθετη φορά, σαν όλα τα γεγονότα να οδηγούν ακριβώς εκεί.
Με τρόπο πιο έντονο απ’ ό,τι συμβαίνει με όλους τους άλλους.
Η Σίλβια Πλαθ, ο Κιτς, οι Σέλεϊ. Μαζί τους και ο Αρθούρος Ρεμπό, που διάλεξε να πεθάνει δίχως θάνατο σταματώντας να γράφει στα 19.
Ολοι τους εκβάλλουν στον πρόωρο χαμό. Και αυτός σε ανταπόδοση τους συντηρεί στους αιώνες, φωτογενείς μέσα στον χρόνο που γερνά.
Ο θάνατος βουτάει τα γεγονότα στο κεχριμπάρι. Τα ανασύρει από το παρελθόν, όμοια ξανά και ξανά.
Εμφανίζει ξανά και ξανά την ίδια εικόνα. Μια εικόνα που δρα αντίθετα σ' αυτόν τον ίδιο.
Που υπενθυμίζει ταυτόχρονα την πρόωρη άνοιξη και τον ακαριαίο χειμώνα. Αυτό το μείγμα και αυτή η ταύτιση νεανικής ευαισθησίας και πένθους.
Γι' αυτούς που δεν καταλαβαίνουν τον ψίθυρο των πρόωρα χαμένων, το έργο τους μεταμορφώνεται σε μια υπόσχεση που δεν ευοδώθηκε.
Διαβάζοντας τα κείμενα, τους δίσκους, τις ταινίες, μονίμως υπογραμμίζουν τα αυριανά έργα τους που δεν πραγματοποιήθηκαν.
Τα έργα τους χάνουν την αυτοτέλειά τους, γίνονται υπόθεση εργασίας για όσα τελικά δεν ήρθαν.
Και ίσως τελικά η βασική συνθήκη που τους κατέστησε ήρωες να ήταν αυτός ο πρόωρος χαμός τους.
Πρόσωπα οριστικά, που εκκρεμούν ακόμη ως αιώνιες μη απαντημένες προοπτικές. Ως δυνατότητες που καταγράφηκαν και νοερά συνεχίζουν.
Μα για όλους όσοι αγάπησαν τους πρόωρα χαμένους, το έργο που προηγήθηκε του θανάτου τους γίνεται προοπτική της ζωής τους μετά τον θάνατό τους.
Ο θάνατος είναι απλά το κέντρο. Το πριν και το μετά δύο όμοιες υποσχέσεις που απαντήθηκαν.
Ποτέ μου δεν κατάλαβα γιατί σε όλα τα βιβλία και τα λήμματα των εγκυκλοπαιδειών οι φωτογραφίες των συγγραφέων τούς δείχνουν γερασμένους.
Σαν η ηλικία να προσπαθεί να επιβεβαιώσει τη σοβαρότητα των έργων, το βάθος της δημιουργίας. Σαν η τέχνη να είναι μια υπόθεση για τους μεγάλους.
Οι πρόωρα χαμένοι λοιπόν μας προστατεύουν από την ηλικία, προστατεύουν τους καλλιτέχνες που γέρασαν από το ίδιο τους το γήρας και τελικά την ίδια την τέχνη από τον χρόνο.
Είναι ο εθισμός μας στο οριστικό. Οχι στο οριστικό του θανάτου. Στο οριστικό μιας νεότητας που δεν φθείρεται. Και έτσι εμείς ζητούμε να βρούμε λίγο χώρο στο κεχριμπάρι.
Να συντηρήσουμε τους τρόπους και το ακαριαίο του -εδώ και τώρα- που είναι η νεότητα. Και τα γεγονότα γύρω μάς προσπερνούν.
Πορτοφολάδες βουτούν μονίμως τα ημερολόγιά μας.
Σιγά σιγά γινόμαστε γονείς των ηρώων μας (ή έστω των ηλικιών τους), αφήνουμε αμήχανα το παράδειγμά τους και αναζητούμε νέες βιογραφίες.
Αμήχανα, αφού ποτέ δεν διδαχτήκαμε το τι σημαίνει να ωριμάζεις, πόσο μάλλον να γερνάς. Ισως -σκεφτόμαστε- να μη μεγαλώσουμε ποτέ, αφού οι ήρωές μας πεθάναν όλοι νέοι.
Και οι πρόωρα χαμένοι που αγαπήσαμε κατοικούν για πάντα μέσα μας.
Και έτσι ανέγγιχτοι και νέοι μάς διδάσκουν (για τελευταία φορά) πως η ηλικία είναι μία και ατόφια.
Και πως αποκτά το νέο νόημά της μονάχα όταν τη χαρίζεις ολόκληρη σε μια νεόκοπη ανάσα.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)

Η πραγματικότητα ως φόνος, ο φόνος ως θέαμα

«Game 2: Winter», είναι ο τίτλος ενός νέου ρωσικού ριάλιτι που θα ξεκινήσει στη Ρωσία το 2017. Το παιχνίδι θα αποτελεί μία δοκιμασία επιβίωσης στην παγωμένη Σιβηρία, με τη θερμοκρασία να φτάνει τους μείον 40 βαθμούς Κελσίου, τις αρκούδες και τους λύκους να κόβουν βόλτες στην περιοχή και τους 30 συμμετέχοντες (15 άνδρες και 15 γυναίκες) να εκπαιδεύονται από πρώην ρώσους μυστικούς πράκτορες. Οι διαγωνιζόμενοι θα πρέπει να πληρώσουν 165.000 δολάρια για να λάβουν μέρος, ενώ ο εξοπλισμός τους θα περιορίζεται σε ένα μαχαίρι. Σε πολλούς η ρωσική αυτή καφρίλα θα θύμιζε ταινίες όπως το Battle Royale  ή το Hunger Games. Εδώ, όμως, δεν βρισκόμαστε μπροστά σε μια μεταφορά, αλλά σε μια κυριολεξία. Όπως περιγράφει και ο εμπνευστής του παιχνιδιού, ο επιχειρηματίας Yevgeny Pyatkovsky, οι υπεύθυνοι «θα αρνηθούν κάθε απαίτηση των συμμετεχόντων ακόμα και αν σκοτωθούν ή βιαστούν». Ο φόνος, ή ο βιασμός είναι προφανώς πράξεις ποινικά κολάσιμες στη Ρωσία και σε περίπτωση που συμβούν, θα διώκονται. Δεν θα παίζουν, όμως, ρόλο στη διεξαγωγή του παιχνιδιού και στη διαμόρφωση των αποτελεσμάτων. Για τα γυρίσματα θα χρησιμοποιηθούν 2.000 κάμερες, οι όποιες θα είναι τοποθετημένες στην περιοχή. Ήδη 5 χώρες έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον να μεταδώσουν το παιχνίδι. Η εικονική πραγματικότητα της εποχής μας, με το συγκεκριμένο ριάλιτι μας εξασφάλισε έναν νέο πάτο.

Όταν τα ριάλιτι αντιγράφουν την πραγματικότητα

Τα ριάλιτι ξεκίνησαν ως μια προσπάθεια να καταγραφεί η πραγματικότητα και να πουληθεί ως θέαμα. Η ιδέα της παρακολούθησης από μια νόμιμη κλειδαρότρυπα, η θέαση του ευτελούς σε καθημερινή βάση, η οποία κολάκευε το θεατή, τόνωνε την απόλυτη ταύτιση με έναν απόλυτα αδιάφορο αντικείμενο, δημιουργούσε την ψευδαίσθηση εξουσίας πάνω στην τύχη ενός ανθρώπου μέσα από ψηφοφορίες, ήταν στοιχεία που εκτίναξαν το είδος των reality game shows, ξεκινώντας στην Ολλανδία κάπου το μακρινό 1999. Από τότε ο κόσμος (τόσο ο πραγματικός όσο και ο ψηφιακός) άλλαξαν πολύ.

Όταν η πραγματικότητα αντιγράφει τα ριάλιτι

Είναι πια η πραγματικότητα αυτή που αντιγράφει τα ριάλιτι. Ποζάρει ώστε να φωτογραφηθεί και να δημοσιευθεί, ταΐζοντας αδηφάγους λογαριασμούς, που διαρκώς πρέπει να ενημερώνονται, εντάσσει τον εαυτό της σε σελίδες αναφέροντας το σημείο στο οποίο βρίσκεται, το τι έφαγε, τον ποιον είδε, νιώθει αρμόδια και επαρκής, αλλά πάνω απ’ όλα υποχρεωμένη να εκφράσει άποψη επί παντός επιστητού.  Και κυρίως καταλήγει σε αυτή τη στάση χωρίς καμία πίεση, χωρίς καμία επιβολή. Ενσωματώνοντας επιταγές που κάποτε θα έμοιαζαν ακραίες, προσπαθώντας για επιπλέον επίβλεψη. Μια επίβλεψη ταυτισμένη με τη ματαιοδοξία ενός φαντασιακού προφίλ που λέει περισσότερα για την επιθυμία, παρά για την πραγματικότητα. Καταγράφει τη βία της σε ξυλοδαρμούς και την ανεβάζει σε διαδικτυακή κοινή θέα (τα παραδείγματα και πάλι από τη Ρωσία είναι χιλιάδες στο youtube), κατασκευάζει τον τρόμο και τον προπαγανδίζει σε βίντεο εκτελέσεων και αποκεφαλισμών, σκορπώντας πανικό στους εχθρούς που θα βρει μπροστά του (παράδειγμα ISIS).

Ο Χειμώνας της πραγματικότητας

To Game 2: Winter εντάσσει αυτό τον ανεστραμμένο κόσμο στο πεδίο του ριάλιτι. Εκλαμβάνει ως πραγματικότητα την ανεστραμμένη αποτύπωση της πραγματικότητας και την πουλάει στον υπερθετικό της βαθμό. Για να βρει και να πουλήσει ζωή, φτάνει όλα τα στοιχεία που τη συντηρούν -την επιβίωση, την αντίσταση στον βιασμό ή στον φόνο- στο βαθμό μηδέν. Στον ανεστραμμένο αυτό κόσμο, η ηθική εντάσσεται ως μια αμφίβολη αισθητική, σε μια συνθήκη όπου η πράξη μετριέται ως εντυπωσιασμός και όχι ως πραγματική επίπτωση. Ο φόνος αποκτάει νόημα όταν προκαλεί εντυπώσεις και όχι όταν προκαλεί θάνατο. Πέρα από τον εμφανή κυνισμό, από το θέαμα της αρένας ως τροφή για αποχαυνωμένους, το ριάλιτι μας μιλά και για την εξαέρωση της αξιοπρέπειας στην εποχή της παγκοσμιοποιημένης καταγραφής. Για τα όρια αυτά που κάποιος θα πληρώσει για να τα υπερβεί. Για το δικαίωμα να σκοτώνεις και να σκοτώνεσαι σε κοινή θέα. Για τον διπλανό μας σαν δυνητικό τηλεοπτικό μας εχθρό, στο όνειρο ενός ρώσου μαφιόζου. Και αν διαβάζοντας την είδηση αυτή πιστεύουμε πως απλώς ερχόμαστε σε επαφή με μια εξωτική ακρότητα σε κάποια μακρινή χώρα, κάνουμε λάθος. Ο ψηφιακός αυτός κόσμος είναι κοινός και εμείς τον κοιτάμε, ακόμα και αν δεν είμαστε θεατές του. Και είτε το θέλουμε, είτε όχι, μας κοιτάει και αυτός.

(στην εφημερίδα Εποχή)

Μεταμορφώσεις της νεότητας

Η νεότητα, η ωρίμανση, η ηλικία. Μέσα στο ατελείωτο ξάφνιασμα που είναι η κρίση (στην αριστερή και δεξιά μνημονιακή εκδοχή και διαχείρισή της), κάθε τι πρέπει να επαναπροσδιοριστεί.
Δεν υπάρχει εδώ η βεβαιότητα της αυστηρά προσδιορισμένης περιόδου, η απόλυτη κυριολεξία των αριθμών, η απόλυτη κατάφαση των ληξιαρχείων.
Και αν μάθαμε να μετράμε τις χρονιές μέσα από ημερολόγια -όμοια όπως το θερμόμετρο μετράει τον πυρετό μας-, τώρα καλούμαστε να μάθουμε από την αρχή να συντάσσουμε ημερολόγια.
Οσοι μπήκανε νέοι μέσα στην κρίση, το πρώτο πράγμα που κλήθηκαν να νοηματοδοτήσουν από την αρχή ήταν ακριβώς η ηλικία και η θέση της ηλικίας στην κοινωνία.
Η νεότητα από υπόσχεση μεταμορφώθηκε στο απόλυτο ρητορικό επιχείρημα προς αλίευση εύκολου συναισθήματος.
Κάθε σκληρό μέτρο και ταυτόχρονα κάθε αντιπολιτευτική υπόσχεση είχε ως αναφορά μια φαντασιακή νεολαία, ένα αμφίβολο σώμα με κοινά χαρακτηριστικά, κοινές καταβολές και κοινή προοπτική.
Ολα αυτά φυσικά καμία σχέση δεν είχαν με την πραγματική ηλικία. Στην πραγματικότητα αποτελούν μια μετάθεση της παλιάς (και ταυτόχρονα πρόσφατης ) θέασης της ηλικίας στα νέα δεδομένα.
Μια μεταφορά παλιών υποσχέσεων, επιθυμιών και απαιτήσεων σε ένα τελείως διαφορετικό περιβάλλον.
Η ίδια η πρόσφατη ιστορία της νεότητας άλλωστε μας αποκαλύπτει πως ποτέ της δεν ήταν κάτι το σταθερό. Μέσα στον μεταπολεμικό κόσμο άλλαξε ξανά και ξανά μορφή και πρόσωπο, διεκδίκησε νέα όρια, κατοίκησε νέα πεδία.
Ηδη από τη δεκαετία του '50 η νεότητα έπαυσε να αντιμετωπίζεται ως προθάλαμος για την ενήλικη ζωή. Απέκτησε αυτοτέλεια, δικαίωμα στην έκφραση και τον αυτοπροσδιορισμό.
Ταυτόχρονα, βέβαια, αντιμετωπίστηκε ως ένα ιδανικό πεδίο καταναλωτικής εκμετάλλευσης. Τα χαρακτηριστικά της νεολαιίστικης κουλτούρας αποκωδικοποιήθηκαν και κωδικοποιήθηκαν εκ νέου, ταξινομήθηκαν και τελικά σε κάποιο σημείο γύρω στη δεκαετία του '80 απονευρώθηκαν.
Ο νέος εμφανίστηκε ως ο ιδανικός υπήκοος στη χώρα της αποχαύνωσης. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που η ηλικία έπαψε να αποτελεί προϋπόθεση νεότητας.
Ο νέος έγινε ένας ανθρωπότυπος με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Η αφέλεια, το ατελείωτο και άνευ όρων αίτημα για διασκέδαση, η ευεξία, ο ηδονισμός χωρίς πάθος, η υπέρβαση της φθοράς μέσα από τη γυμναστική ή μέσα από πλαστικές παρεμβάσεις έγιναν επιταγές καθολικές και μέσα από πρότυπα, διαφημίσεις, περιοδικά κατοχυρώθηκαν σχεδόν ως διαταγές κοινωνικής αποδοχής.
Ο νέος έπαψε να είναι νέος, απλώς ήταν ο άνθρωπος αυτός που βρισκόταν στις κατάλληλες συνθήκες ώστε μέσα από συγκεκριμένες επιλογές και πράξεις να είναι περισσότερο και με καλύτερο τρόπο νέος απ’ όσο οι άλλοι.
Η συνθήκη αυτή στη χώρα μας (αλλά και σε άλλες χώρες) ήρθε να συναντηθεί με το χαζοχαρούμενο ψέμα της μόνιμης προόδου, της ανάπτυξης δίχως πισωγυρίσματα, της άνευ όρων ευημερίας.
Δεν είναι παράλογο λοιπόν πως όσοι από εμάς πάτησαν τη νεότητα στα χρόνια λίγο πριν από την κρίση βρέθηκαν εκτεθειμένοι στην ατελείωτη αντηλιά των μαγικών προοπτικών.
Ως νέος δεν ξεκινούσες απλώς τη ζωή σου, ξεκινούσες και την καριέρα σου. Σε τέτοιο βαθμό ταυτίστηκαν τα δύο άκαμπτα θετικά πρόσημα ώστε για λίγο πιστέψαμε πως είναι το ίδιο πράγμα.
Με την απόλυτη λοιπόν κατάρρευση της ευημερίας, ξαφνικά αισθανθήκαμε πως χάσαμε και τη νεότητα. Και σίγουρα τη χάσαμε. Οχι όμως την ηλικία.
Την άλλη νεότητα, την πλαστική και χαζοχαρούμενη, αυτή που αναζητά μόνο την επιβεβαίωσή της και τρέφεται αποκλειστικά με καθρέφτες. Η νεότητα κατέρρευσε σαν μια μάσκα όμοια με το πρόσωπο που καλύπτει. Ομοια αλλά απολύτως κάλπικη.
Κι έτσι μένουμε εδώ με την άλλη νεότητα. Αυτή που τόσο καιρό αποφεύγαμε. Αυτή που τόσο καιρό μάς συνόδευε, ζηλεύοντας ίσως, αλλά χωρίς να μας ενοχλεί.
Αυτή τη νεότητα καλούμαστε τώρα να επαναπροσδιορίσουμε. Να δούμε τι ακριβώς σημαίνει να είσαι νέος υπό αυτές τις συνθήκες, να επανανοηματοδοτήσουμε την προοπτική, την απαίτηση, την ωρίμανση.
Γιατί ο προσδιορισμός της νεότητας ορίζει και την επιβεβλημένη μας έξοδο από αυτήν. Προς το παρόν παραμένουμε εκκρεμείς, χωρίς χρονολόγηση, εγκλωβισμένοι σε ένα κενό ηλικίας.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)

Φοιτητές, Τάπαζ και Τηνιακό

«Μετά από περίπου 80 χρόνια ιστορίας, το μαγαζί που κανείς, ποτέ δεν περίμενε ότι θα αλλάξει έστω και στο ελάχιστο, θα ανοίξει για τελευταία φορά. Το event αυτό εξυπηρετεί το σκοπό του να γίνει ένα θεαματικό κλείσιμο, όπως αρμόζει σε αυτόν τον πολύ ιδιαίτερο, και για πολλούς σημείο αναφοράς, χώρο. #JeSuisΤηνιακό»
Κάπως έτσι πληροφορηθήκαμε από Event στο Facebook πως το ιστορικό μαγαζί πρόκειται να κλείσει. Το καφενείο κάτω από την αδελφότητα Τηνίων στη λεωφόρο Αλεξάνδρας υπήρξε ένα διακριτό σημείο. Σημείο τόσο στην πόλη, όσο και στην ηλικία μας.


Το Τηνιακό υπήρξε το φοιτητικό στέκι απ’ όπου όλοι -μα όλοι- πέρασαν, ένα ατελείωτο Jour Fixe στο οποίο δεν γινόταν να μην πετύχεις κάποιον φίλο ή γνωστό. Σε κουρασμένες καθημερινές ή αχαλίνωτα σαββατοκύριακα. Σε απλωμένα καλοκαίρια ή στριμωγμένους χειμώνες. Χώροι σαν το Τηνιακό είναι αυτοί που μας συνδιαμόρφωσαν. Πολιτικές και καλλιτεχνικές κουβέντες, με την απολυτότητα και την παράφραση της ηλικίας. Ατελείωτες κουβέντες που δεν καταλήγουν πουθενά, ή ξεκινούν από το πουθενά για να διαμορφώσουν το κάτι. Διαφωνίες, υπερβολές, ανόητα γέλια πιο χορταστικά απ το οτιδήποτε. Ώρες φοιτητικές, χωρίς βιασύνη, χωρίς πίεση, γεμάτες ανταλλαγές βλεμμάτων, νέες γνωριμίες, δεσμούς και αποδεσμεύσεις. Συνθήματα, άγουροι στίχοι και πρώιμοι σχεδιασμοί.
Το Τηνιακό υπήρξε σημείο συνάντησης και σημείο εξάντλησης, μια απόδειξη για το πόσα λίγα χρειάζεσαι για να περάσεις καλά με μοναδική προϋπόθεση τους ανθρώπους που κάθονταν απέναντί σου στο τραπέζι. Ήταν αυτή η συνύπαρξη του απολύτως υπέροχου με το τελείως ταπεινό αυτή που έκανε το Τηνιακό σημείο αναφοράς. Από την μία οι παρέες που επεκτείνονταν με γνωστούς γνωστών σχεδόν σε όλο το μαγαζί (οι πολύ χαμηλές τιμές συνέβαλαν άλλωστε σε αυτό). Και από την άλλη, το ίδιο το μαγαζί με τα ελάχιστα που μπορούσες να παραγγείλεις. Ελάχιστες μάρκες μπύρας, ένα εμφιαλωμένο κρασί, ούζο και ελάχιστα φαγώσιμα, το εξής ένα, η περίφημη ποικιλία. Μια ποικιλία που συντήρησε την αμφίβολη γεύση της μέσα στα χρόνια, ώστε τελικά πολλές φορές η δυσαρέσκεια να ταυτίζεται με την νοσταλγία. Από ένα σημείο και μετά απλά το έπαιρνες απόφαση. Οπότε απλά ονομάσαμε τα ψωμάκια με τον ενσωματωμένο μεζέ, Τάπαζ μπας και ο εξωτισμός των λέξεων ξορκίσει την κοινοτοπία των αντικειμένων.
Πριν μερικά χρόνια επισκεφθήκαμε το Τηνιακό για να χαιρετήσουμε έναν φίλο που έφευγε για σπουδές έξω. Είχαμε χρόνια να πάμε. Κάποιος πέταξε την ιδέα μια μέρα πιο πριν, λίγο σαν σοβαρό, λίγο σαν αστείο. Κι όμως το μέρος ταίριαζε απόλυτα στην περίσταση. Όταν μαζευτήκαμε όλα έμοιαζαν λάθος. Η φασαρία, το στριμωξίδι, η μικρή ποικιλία και οι αμφίβολες ποικιλίες. Κάτι μέσα μας περίσσευε, κάτι δεν χώραγε στις άβολες καρέκλες. Το βράδυ πέρασε σαν ρετροσπεκτίβα παλιών στιγμών και συναντήσεων. Βαλμένες απότομα και αταίριαστα. Τελικά όλοι φύγαμε και ο φίλος έφυγε για Αγγλία. Μαζί έφυγε και το Τηνιακό, το οποίο δεν επισκεφτήκαμε ξανά έκτοτε. Τώρα μάθαμε πως κλείνει μια κι έξω. Μα είναι και εκείνο το μάγκωμα εκείνο το βράδυ. Δεν είναι η μελούρα μιας ηλικίας που γερνά. Πιο πολύ είναι η απώλεια μιας ζωής με ελάχιστες απαιτήσεις. Μιας ζωής που στο κάθε βίωμα μας υπενθύμιζε πως από το τίποτα φτάνεις πιο γρήγορα στο οπουδήποτε.
Γεια σου ρε Τηνιακό. Με τις άσχημες ποικιλίες και τις όμορφες νύχτες σου. Τα τριάντα δύο χρόνια μας σε χαιρετούν.

(στην εφημερίδα Εποχή)

3ης Σεπτεμβρίου και θανάτου γωνία, πλατεία Βικτωρίας

Μια νέα γυναίκα συνάντησε τον θάνατο μετά από ισχυρή έκρηξη που σημειώθηκε την Πέμπτη στο υπόγειο των Everest στη συμβολή Χέυδεν και 3ης Σεπτεμβρίου, στην πλατεία Βικτωρίας. Η σορός της γυναίκας -μητέρας 38 ετών- βρέθηκε στο υπόγειο, στον χώρο του λογιστηρίου, δίπλα στην κουζίνα. Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, το δυστύχημα οφείλεται σε έκρηξη εξαιτίας διαρροής υγραερίου. Ακόμη πέντε άνθρωποι τραυματίστηκαν, ευτυχώς ελαφρά.
Δεν υπάρχουν ατυχήματα στην εποχή της εξαθλίωσης. Κάθε τι μοιάζει προδιαγεγραμμένο ακόμη και αν δεν συμβεί. Το μόνο τυχαίο είναι η αποφυγή του συμβάντος. Ολα τα ατυχήματα που δεν συνέβησαν ενώ όλες οι παράμετροι συνέκλιναν προς αυτά. Ολα τα εργατικά ατυχήματα που αναβλήθηκαν ενώ η σκαλωσιά τρεμοπαίζει στο κάθε βήμα. Στην εποχή της κρίσης κάθε εργασία -με αυτούς τους όρους- είναι ένα εργατικό ατύχημα που αποφεύχθηκε.
Η ύπαρξη είναι το ατύχημα. Η συνέχειά της το τυχαίο.
Η απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων, τα ανύπαρκτα μέτρα ασφαλείας για τους εργαζομένους, η κατάργηση της αρχής της προφύλαξης, των προληπτικών ελέγχων των μέτρων ασφαλείας, η έλλειψη συνθηκών υγιεινής ορίζουν την πλήρη βεβαιότητα προς αυτή την κατεύθυνση.
Οσο οι διαδοχικές κυβερνήσεις απορρυθμίζουν όλο και περισσότερο το εργασιακό πλαίσιο εις βάρος των εργαζομένων η «κακή ώρα» θα αποτελεί κανονικότητα. Η τύχη, η εξαίρεση που επιτρέπει στους ανθρώπους να συνεχίζουν. Και οι διάφορες εταιρείες, αυτές που λυπούνται στις εκ των υστέρων ανακοινώσεις τους…
Το υπόγειο όπου η γυναίκα εργαζόταν. Το υπόγειο λογιστήριο. Η εργασία σαν μια κρυφή συνθήκη. Κάπου ανάμεσα σε αμπάρι πλοίου και κελάρι στο οποίο κρύβεσαι για να γλιτώσεις. Στα υπόγεια. Χωρίς οξυγόνο δικαιωμάτων, χωρίς ανθρώπινες συνθήκες.
Ακόμη κι αν πρόκειται για ένα τυροπιτάδικο. Γραφεία δίπλα σε φιάλες. Υπόγεια χωροταξία της εξαθλίωσης, ορυχείο εκμετάλλευσης ανθρώπινου μόχθου. Ακόμη κι αν πρόκειται για τυροπιτάδικο.
Βαλμένα όλα στα γρήγορα. Το ένα δίπλα στο άλλο, ακόμα κι αν τίποτα δεν είναι σωστό. Με την ίδια ταχύτητα με την οποία καταναλώνονται τα προϊόντα της αλυσίδας. Μια πρακτική και γρήγορη συνθήκη που δεν εξασφαλίζει τίποτα άλλο.
Ταχύτητα και βιασύνη στην κατανάλωση, ταχύτητα και βιασύνη στους όρους εργασίας. Κανένα άλλο προαπαιτούμενο, καμία επιπλέον απαίτηση.
Κατάστημα αλυσίδας εστιατορίων, ταχυφαγείο, παράρτημα αλυσίδας. Κάπως έτσι περιγράφηκε από τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης το κατάστημα των Everest στην πλατεία Βικτωρίας. Σαν το όνομα Everest (το όνομα EVEREST επαναλαμβάνω με κεφαλαία γράμματα) να πρέπει να αποφευχθεί.
Οχι για να αποκρυβεί (κάτι τέτοιο είναι μάλλον αδύνατο αφού το σημείο είναι απολύτως γνωστό και καθημερινά προσβάσιμο σε χιλιάδες, ενώ η επιγραφή στις τέντες του μαγαζιού γέμιζε όλες τις φωτογραφίες των ρεπορτάζ). Απλά για να αποφευχθεί η συμπερίληψή του στην ακολουθία Everest-εργασία-θάνατος.
Απλά για να εμποδιστούν οι αυριανοί συνειρμοί κάθε φορά που περνάς ή πας να αγοράσεις από τη συγκεκριμένη αλυσίδα. Ομως το συγκεκριμένο σημείο είναι πια σημείο θανάτου, μια διασταύρωση όπου η ζωή φεύγει και προς τις δύο κατευθύνσεις.
Οροι περιφραστικοί που κάνουν περιφραστικό τον θάνατο. Και όμως δεν υπάρχει τίποτα πιο συγκεκριμένο από τον θάνατο ενός ανθρώπου. Οποιαδήποτε περιγραφή απομακρύνεται από το απολύτως συγκεκριμένο κατευθύνεται στο χυδαίο.
Διαβάζω τις ανακοινώσεις της αλυσίδας, της κυβέρνησης, της ΓΣΕΕ. Γραφεία δίπλα σε φιάλες, η «κακή ώρα» ως εργασιακή κανονικότητα.
Προσπαθώ να θυμηθώ την τελευταία φορά που πήρα κάτι από το συγκεκριμένο μαγαζί κάπου έναν μήνα πριν, την τελευταία φορά που πέρασα μπροστά από το μαγαζί κάπου μια βδομάδα πριν. Προσπαθώ να φέρω τυχαία πρόσωπα στη μνήμη. Πρόσωπα της πλατείας, γκαρσόνια, εργαζομένους.
Κάπως σαν προσπάθεια να εξορκιστεί το αφηρημένο της είδησης, σαν για να μην επιτρέψεις την ένταξη του θανάτου στη στατιστική. Σκέφτομαι τελειώνοντας το γράψιμο του άρθρου να περάσω από τη Βικτώρια. Εξω κάνει κρύο, πονάει το σώμα. Ολα τα τελευταία χρόνια κάνει κρύο έξω. Και ο θάνατος το στρώνει.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)

Οταν η μορφή του τέρατος έπαψε να τους τρομάζει

Η μορφή του τέρατος είναι αποκρουστική. Οταν όμως το πρόσωπο του τέρατος πάψει να μας τρομάζει, τότε πρέπει να φοβόμαστε... γιατί αυτό σημαίνει ότι έχουμε αρχίσει να του μοιάζουμε.

Μάνος Χατζιδάκις

Το πρώτο σοκ που προσέφερε η πρώτη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ ήταν το σοκ των συνεργασιών. Κατ’ αρχάς η συνύπαρξη με πρώην προβεβλημένα πρόσωπα του ΠΑΣΟΚ, ακόμη και πρώην υπουργούς.
Εμοιαζε λογικό ένας μικρός πολιτικός χώρος, που έρχεται να καλύψει νέα πολιτικά εδάφη, να εντάξει πρόσωπα με πολιτικό παρελθόν στους κόλπους του.
Πρώτον, για να νομιμοποιήσει τη διεύρυνση και, δεύτερον, για να υπάρξει ένας ενδιάμεσος στην εκπροσώπηση των νέων εκλογικών στρωμάτων στο νέο μόρφωμα.
Φυσικά αυτό ακούγεται λίγο-πολύ αθώο, τουλάχιστον στη θεωρία. Αλλά όταν τα πρόσωπα αυτά φέρνουν μαζί με το πολιτικό τους φορτίο και αμαρτίες του παρελθόντος, η κατάσταση αλλάζει.
Πώς μπορεί λοιπόν ένα όνομα σαν αυτό του Μάρκου Μπόλαρη -του οποίου το όνομα μπλέχτηκε στο σκάνδαλο με τις οροθετικές- να έχει θέση σε μια κυβέρνηση με ιδιαίτερη ευαισθησία στα ανθρώπινα δικαιώματα; Φυσικά τα παραδείγματα είναι πολλά.
Το μεγαλύτερο όμως σοκ ήταν η κυβερνητική συνύπαρξη με τους Ανεξάρτητους Ελληνες.
Είναι πολλά αυτά που γράφτηκαν για αυτή την αρχική ανίερη σύμπραξη με το κόμμα της Δεξιάς.
Αντίθετα, είναι πολύ λίγα αυτά που γράφτηκαν στη συνέχεια μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου.
Γιατί αν η συμμαχία στο πλαίσιο της αντιμνημονιακής πολιτικής έμοιαζε επαρκές επιχείρημα για να καταπιεί κάποιος τη συνεργασία, ποτέ δεν πολυκαταλάβαμε τους λόγους αυτής της δεύτερης συμμαχίας ή, ακόμη περισσότερο, την αύξηση του αριθμού των υπουργών των ΑΝ.ΕΛΛ. κατά τον ανασχηματισμό.
Το θέμα της ταυτότητας, της ιδεολογίας έμοιαζε εξαρχής απονευρωμένο στο πλαίσιο μιας πολιτικής του εφικτού, η οποία καλύφθηκε πίσω από τις μεγάλες προσδοκίες που κάποιοι είχαν για την «πρώτη φορά Αριστερά».
Οταν όμως οι προσδοκίες εξανεμίστηκαν και η συνύπαρξη συνεχίστηκε, τι συνέβη με την ταυτότητα και την ιδεολογία; Την ίδια στιγμή μάλιστα που εφαρμόζεις μια σειρά από νεοφιλελεύθερα μέτρα.
Με τη φωτογραφία δίπλα σε υπόδικους της Χρυσής Αυγής στο Καστελόριζο βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ και του αναπληρωτή υπουργού Εθνικής Αμυνας έχουμε ένα απόλυτο ποιοτικό άλμα.
Γιατί το να ποζάρεις δίπλα στο τέρας προϋποθέτει πως τουλάχιστον το έχεις συνηθίσει.
Με τη στάση τους αυτή οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ κανονικοποιούν τη Χρυσή Αυγή με διπλό τρόπο.
Οχι μόνο ως μια κυβέρνηση που δέχεται να σταθεί και να συνυπάρξει δίπλα σε εγκληματίες και ακροδεξιούς, αλλά και ως εκπρόσωποι ενός κόμματος με (πάλαι ποτέ) αριστερή αναφορά.
Επιπροσθέτως η κανονικοποίηση αυτή συντελείται εντός ενός πλαισίου χάραξης εξωτερικής πολιτικής, μέσα σε μια διαδικασία που έχει σχέση με την εθνική πολιτική.
Μέσα από τη συνομιλία των σημείων της φωτογραφίας ορίζονται οι εθνικιστές φασίστες ως απόλυτα αρμόδιοι για εθνικά θέματα (με έναν τρόπο αντίστοιχο με αυτόν που ορίζει τους οικολόγους αρμόδιους για την οικολογία).
Με τον τρόπο αυτό ο φασισμός τους, ο οποίος από τους ίδιους έχει λεκτικά υποβαθμιστεί και κουκουλωθεί μέσα σε έναν περήφανο εθνικισμό, γίνεται νόμιμος ως πολιτική (με την οποία οk, μπορεί να διαφωνούμε, αλλά τη δεχόμαστε ως συνομιλητή ή ως συνυπάρχοντα σε ένα φωτογραφικό κάδρο).
Η στάση αυτή λοιπόν δεν είναι απλώς ένα λάθος που μπορεί η σημασία του να υποβαθμιστεί επικοινωνιακά.
Είναι μια εγκληματική πράξη στη σημειολογία της και ταυτόχρονα στην ξεκάθαρη ουσία της.
Φαίνεται πως περνώντας το σημείο που κάποτε βρισκόταν ο πάτος του βαρελιού, κάποιοι βρέθηκαν όχι στο έδαφος ή στο κενό αλλά πέρασαν σε νέα, πιο ευρύχωρα βαρέλια και συνέχισαν εκ νέου την πτώση τους εκεί.
Και το βαρέλι στο οποίο εισήχθησαν -αφού διένυσαν το βαρέλι της Αριστεράς- στην περίπτωση του Καστελόριζου είναι αυτό της δημοκρατικής νομιμότητας.
Στον πάτο περιμένει μια αγκαλιά ζωγραφισμένη με σβάστικες και βουτηγμένη στο αίμα.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)

Δύο θάνατοι σε ένα σώμα

Οι εικόνες ανθρώπων στοιβαγμένων σε σκηνές μέσα στο χιόνι είναι εικόνες απόλυτης ντροπής. Ντροπής για την κυβέρνηση, ντροπής για την αριστερά, ντροπής για τη δημοκρατία. Καμία δικαιολογία δεν μπορεί να καλύψει την αυτονόητη διαπίστωση αυτής της ντροπής. Καμία κοινωνία, που δεν μπορεί να προσφέρει τα απολύτως απαραίτητα σε εξαθλιωμένους ανθρώπους, δεν μπορεί να θεωρηθεί κομμάτι του πολιτισμένου κόσμου. Σε σχέση με τους δυο θανάτους στη Μόρια λίγες μέρες πριν, ο Γιάννης Μουζάλας έκανε λόγο για ένα τυχαίο γεγονός που θα μπορούσε να συμβεί οπουδήποτε. Είναι όμως οι συνθήκες αυτές που διαμορφώνουν το πλαίσιο της τύχης. Ο χώρος που οικοδομείς, ώστε να στεγαστούν τα ενδεχόμενα. Όταν μπαίνεις σε μια πυριτιδαποθήκη με αναμμένο τσιγάρο, η έκρηξη δεν είναι θέμα τύχης. Όντως η σπίθα ενδέχεται να μην φτάσει ποτέ στο μπαρούτι, αλλά το αντίθετο αποτέλεσμα δεν μπορεί να περιγραφεί ως ατυχία. Αλλά για χάρη της συζήτησης, ας πούμε πως στο περιστατικό στη Μυτιλήνη έπαιξε ρόλο η τύχη. Είναι ατυχία και το κρύο στη βόρεια Ελλάδα; Οι θερμοκρασίες έπεσαν, ενώ κανείς δεν το περίμενε; Δεν ήταν προδιαγεγραμμένο το αποτέλεσμα; Και αν ναι, πως λέγεται αυτή η στάση; Ας απαντήσει ο καθένας όπως κρίνει.
Μια κυβέρνηση οφείλει να μεριμνά, όχι να προσπαθεί να απολογηθεί ή να προσπαθεί να διορθώσει προηγούμενες πράξεις. Ειδικά σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης το λάθος και η αμέλεια δεν μπορούν να αποτελούν επιλογές.

Το μέλλον, το προσφυγικό, η Ευρώπη

Η διάσταση του προσφυγικού ξεπερνά τη διάσταση της ατομικής τραγωδίας. Όχι, όμως, μόνο ως μαζική καταστροφή, αλλά και ως τρόπος καιροσκοπικής αντιμετώπισής του. Όσο η τραγωδία παγιώνεται ως κατάσταση, περνά ως στατιστική στα οργανογράμματα των διαφόρων κυβερνήσεων και κομμάτων της Ευρώπης, ως ένα θέμα προς διαχείριση. Το προσφυγικό γίνεται μοχλός πίεσης, όργανο πολιτικής στα χέρια των επιτήδειων, αντικείμενο πίεσης και εκμετάλλευσης.
Στοιχείο μέσω του οποίου διαμορφώνεται η πολιτική κομμάτων σε διαφορετικές χώρες, παράγοντας που θα καθορίσει το σχήμα που θα πάρει η Ευρώπη στο σύντομο μέλλον. Η τραγωδία παύει να αποτελεί τραγωδία, γίνεται όπλο και συνθήκη προς εκμετάλλευση. Το βλέπουμε, ήδη, με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Η διαχείριση του προσφυγικού προκύπτει ως το κυρίαρχο επιχείρημα απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ως ένα αυτάρκες διαπραγματευτικό χαρτί. Άνθρωποι κατατρεγμένοι από τη φρίκη και τον πόλεμο γίνονται μοχλός πίεσης με βάση τις διαθέσεις του σουλτάνου.
Μπορούμε εύκολα να δούμε ποιος θα είναι ο ρόλος του προσφυγικού (αν η κατάσταση συνεχίζει να δημιουργεί πρόσφυγες) στην Ευρώπη που έρχεται. Αυτός του καταλύτη σε κάθε πολιτική σχέση ανάμεσα στα κράτη. Ήδη το Brexit δείχνει προς αυτή την κατεύθυνση. Στα περισσότερα από τα επόμενα «ευρωπαϊκά» γεγονότα το προσφυγικό παίζει καταλυτικό ρόλο. Το προσφυγικό είναι κεντρικό θέμα στην Ιταλία. Αν και το δημοψήφισμα της επόμενης εβδομάδας δεν έχει άμεση σχέση με αυτό, ολόκληρη η σχέση της Ιταλίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση -άρα σε μεγάλο βαθμό και το σύνολο της πολιτικής- ορίζεται από τη διαχείριση των μεταναστών και των προσφύγων. Οι εκλογές στην Αυστρία -όπως κάθε εκλογική αναμέτρηση από εδώ και πέρα- παίρνουν σχήμα από τη θέση των κομμάτων στο προσφυγικό. Η άνοδος της ακροδεξιάς μοιάζει να συνεχίζει χωρίς παύση σε ολόκληρη την ήπειρο. Οι κοινωνίες θα μετασχηματίσουν με βάση αυτά τα δεδομένα. Τα συντηρητικά κόμματα θα στραφούν όλο και δεξιότερα. Και σε περίπτωση που η ευρωζώνη καταρρεύσει μέσα σε αυτές τις συνθήκες θα είναι και πάλι το προσφυγικό αυτό που θα ορίσει τις ισορροπίες ανάμεσα στα κράτη (με δυσμενείς φυσικά επιπτώσεις στους πρόσφυγες).
Το προσφυγικό μοιάζει νεκρωμένο στη διαχείρισή του από τους Ευρωπαίους ηγέτες. Μαζί του πεθαίνει και η ίδια η ενωμένη Ευρώπη, όπως τη συνηθίσαμε. Δύο θάνατοι, στο ίδιο σώμα.

(στην εφημερίδα Εποχή)

Το τείχος του Μονάχου

Πρώτα πιστεύαν οι από κει
πώς εδώ ζούσε η Ελευθερία
και οι από δω πως από κει
υπήρχε η τάξη κι η εργασία
Τώρα διαπίστωσαν μαζί
ότι το τείχος δεν έπρεπε να γκρεμιστεί
γιατί ’ταν άξιο μόνο του να συντηρεί
και τάξη και αξιοπρέπεια κι ελευθερία
το βράδυ μες στην ονειρική τους φαντασία.
Τι κρίμα που γκρεμίστηκε το τείχος
Και τώρα πώς να ζεσταθεί
Μες στην καρδιά το ψύχος
Μάνος Χατζιδάκις,
Τι κρίμα που γκρεμίστηκε το τείχος

Στο Μόναχο υπάρχει ένα τείχος κοντά 4 μέτρα. Στο Μόναχο υπάρχει ένα τείχος ψηλότερο απ αυτό του Βερολίνου. Στο Μόναχο υπάρχει ένα τείχος που κρατάει μέσα του τους πρόσφυγες, διαχωρίζοντάς τους από τους υπόλοιπους κατοίκους, χωρίζοντάς τους από τους ανθρώπους.
Ποιήματα και τραγούδια δεν θα γραφτούν για αυτό, δεν θα το επισκεφτούν ηγέτες του ελεύθερου κόσμου, κανείς δεν θα μαζέψει τα απομεινάρια του ως ενθύμιο. Είναι βλέπετε ένα ταπεινό τείχος, ένα τείχος απολύτως πρακτικό. Χτίστηκε για να χωρίζει τους πολίτες του Μονάχου από τους Άλλους, τους παντού ξένους, τους δίχως όνομα. Στο προάστιο Νόιπερλαχ Ζουντ του Μονάχου, ένα τείχος προστατεύει την ησυχία των κατοίκων, τη ζέστη του σαλονιού, τον αφρό της μπύρας στο κυριακάτικο μουστάκι, την ανία του γάμου και τον ευλογημένο ύπνο. Στο προάστιο Νόιπερλαχ Ζουντ του Μονάχου, 160 πρόσφυγες απειλούν την αγία ηρεμία των κατοίκων. Και τις τιμές των ακινήτων τους, βεβαίως, όπως οι ίδιοι επισημαίνουν. «Εφόσον μας χωρίζει από τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα θα είμαστε ευχαριστημένοι». Ένα τείχος εξασφαλίζει την ασφάλειά τους είπαν, άσε που όσο έρθουν θα κάνουνε και φασαρία. Ο κύριος δικαστής του διοικητικού δικαστηρίου του Μονάχου επιβεβαίωσε την κατασκευή του τείχους. Και τόνισε πως οι μετανάστες απαγορεύεται να το χρησιμοποιούν για να παίζουν, για να πετούν πάνω του μια μπάλα ή με άλλους τρόπους για να διασκεδάσουν.

Ο έντιμος Γερμανός

Στο Μόναχο υπάρχει ένα τείχος, δεν το έκτισε ο Ντόναλντ Τραμπ, δεν κρατάει μακριά τους Μεξικανούς. Το έχτισε ο μέσος φιλήσυχος Γερμανός και κρατάει μακριά κάθε τι το ανθρώπινο.
Πέτρες εγκλωβισμένες μέσα στο σύρμα, στοίβες από πρόχειρα διαχωριστικά -όπου η προχειρότητα μαρτυρεί την επιτακτικότητα της κατάστασης, το επείγον της υστερίας των κατοίκων- μια τάφρος που ορθώνεται κάθετα, ένα μνημείο μίσους σε μια χώρα που μέχρι πρόσφατα προσπαθούσε να κρυφτεί από το μίσος του παρελθόντος της. Αλλά όταν η επανάληψη της ιστορίας μοιάζει απαραίτητη για τους κατοίκους, το παρελθόν δεν μοιάζει ικανό να προειδοποιήσει. Απλά επαναξιολογείται, μαλακώνει, λειαίνει τις γωνίες, γίνεται φιλικό στον καταναλωτή. Δεν εξιδανικεύεται υποχρεωτικά, αλλά δικαιολογείται. Με ένα σήκωμα των ώμων που μετατρέπει την φρίκη σε αδιαφορία, τον ξένο σε εχθρό, το φιλήσυχο πολίτη σε πρακτικό ρατσιστή.
Οι λαοί δεν θυμούνται, ή μάλλον θυμούνται μοναχά για να ξεχάσουν. Η όψη του τείχους δεν νοιάζει τους κατοίκους του Μονάχου, αρκεί να κάνει τη δουλειά του, αρκεί να κρύβει μακριά την όψη των νεαρών προσφύγων. Το ύψος του τείχους δεν νοιάζει τους κατοίκους, αρκεί να είναι όσο ψηλό χρειάζεται, ώστε να σβήνει τους ήχους των ασυνόδευτων προσφύγων. Οι πρόσφυγες δεν νοιάζουν τους κατοίκους, αρκεί να μην φαίνονται, να μην υπάρχουν και να μην διασκεδάζουν τη φρίκη τους με αθλοπαιδιές.
Στο Μόναχο υπάρχει ένα τείχος τόσο ψηλό που από την κορυφή του μπορείς να δεις το Βερολίνο, την Φρανκφούρτη και τη Βόννη. Και εκεί μπορείς να δεις άλλα τείχη να χτίζονται, δίνοντας την ίδια υπόσχεση μίσους. Δεν αργεί η μέρα, που θα χτιστεί ένα τείχος αρκετά ψηλό, ώστε να μπορείς να κοιτάς όλες τις πρωτεύουσες τις Ευρώπης. Και να μετράς από εκεί το ύψος του μίσους που γεννιέται σε τόσες κοινές ευρωπαϊκές παραλλαγές.
Σε όλη την Ευρώπη χτίζονται τείχη που ολοένα και ψηλώνουν. Και είναι το ύψος των τειχών αυτών το σημείο απ’ όπου η Ευρώπη θα καταρρεύσει.

(στην εφημερίδα Εποχή)

Η Ευρώπη και ο χρόνος

Ο χρόνος μεταφέρθηκε μακριά από την Ευρώπη. Μετοίκησε σε αποικίες, πούλησε κουβέρτες με ευλογιά στους αγρίους, έκαψε τα χωριά τους.
Κατέφαγε τις πρώτες ύλες των νέων αποικιών, άπλωσε τις αλυσίδες του σε θάλασσες ξενόγλωσσες, έκοψε το δεξί χέρι των αγρίων για παραδειγματισμό.
Ο χρόνος επέστρεψε στη γερασμένη πατρίδα για να σπείρει αλάτι στις πληγές, στα χαρακώματα που παραμόρφωναν το γερασμένο της πρόσωπο.
Και ύστερα εξορίστηκε για τα καλά. Του αφαιρέθηκε το δελτίο εισόδου, του απαγορεύτηκε να κάνει θόρυβο στην ώρα κοινής ησυχίας που είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση.
Μα ο χρόνος είναι σαν τον έρπη. Πάντοτε βρίσκει τρόπο να επιστρέφει.
Με την Ενωση η Ευρώπη εξαγόρασε την ησυχία της. Θεώρησε πως μαζί με τον χρόνο θα εξορίσει τους πολέμους, τις συγκρούσεις, τη φασαρία.
Θεώρησε πως για να τελειώνεις με την Ιστορία αρκούν μερικές συμφωνίες εμπορίου, λίγα προγράμματα ανταλλαγής φοιτητών, πολλές δηλώσεις μετά από ατελείωτες ανούσιες συσκέψεις.
Και όμως ο χρόνος μεταμφιέστηκε σε Ιστορία, μπήκε στην Ευρώπη ντυμένος υπάλληλος, ντυμένος άνεργος, ντυμένος πρόσφυγας.
Εκεί που δεν βρήκε χώρο τον κατασκεύασε, τον διεκδίκησε, τον κατοχύρωσε.
Εστειλε τους εκπροσώπους του να ψηφίσουν ενάντια στις επιταγές των γραφείων Βρυξελλών, ζήτησε τα ρολόγια να κουρδιστούν από την αρχή, απείλησε πως θα μεταμορφωθεί σε Ακροδεξιά και τότε θα μας πάρει όλους ο διάολος.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση υπήρξε από τη φύση της ένας συντηρητικός θεσμός. Χωρίς ξεκάθαρο κέντρο λήψης αποφάσεων, χωρίς δημοκρατικές διαδικασίες που να δικαιολογούν την ύπαρξή της και να ριζώνουν στη συμμετοχή των πολιτών, χωρίς καν συγκεκριμένο πρόσωπο.
Τα τείχη που τη συγκρότησαν χτίστηκαν με στοιβαγμένο χαρτί A4, με οχυρωμένα υπηρεσιακά έγγραφα, με ιλουστρασιόν γραφειοκρατία.
Δεν χρειαζόταν ο άνεμος της κρίσης για να σαρωθεί το οικοδόμημα, αρκούσε ένα αναπάντεχο φτάρνισμα για να παρασύρει όλη τη χαρτούρα.
Με τον ερχομό της κρίσης το κέντρο λήψης των αποφάσεων έπρεπε να εφευρεθεί. Πήρε τη μορφή των Eurogroup, μια άτυπη μορφή που παρέκαμπτε κάθε τυπική δημοκρατική διαδικασία.
Οι αποφάσεις έγιναν διαταγές και ο χρόνος μπήκε στον νάρθηκα. Το κέντρο μετακόμισε από τις ασθενικές Βρυξέλλες στο υπεροπτικά υγιές Βερολίνο. Και ο χρόνος ντύθηκε με τη στολή της εντολής και της επιταγής.
Μα ο χρόνος είναι και πάλι εδώ. Τρομακτικός και ελπιδοφόρος όπως πάντοτε.
Ξηλώνει τα πουλόβερ των εργολάβων της Ιστορίας.
Μοιράζει με τον δικό του τρόπο αποστάσεις, παύσεις, δευτερόλεπτα.
Το πρόσωπο στραπατσάρεται, αέρας παίρνει τα χαρτιά και η γρανιτένια δομή ρευστοποιείται ακαριαία.
Η συγκυρία ορίζει ένα αμφίβολο μέλλον για την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Το Brexit, η εκλογή Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες, το δίχως τέλος αίμα στη Συρία και η αποσταθεροποιημένη Τουρκία είναι συνθήκες που δημιουργούν ένα πλαίσιο αστάθειας και ιστορικής επιτάχυνσης.
Η αδυναμία διαχείρισης του προσφυγικού ζητήματος, η κρίση που βαθαίνει δίχως τέλος, το άπλωμα της ανεργίας, οι νέου τύπου τρομοκρατικές επιθέσεις, ο φόβος ως καθημερινότητα και η άνοδος της Ακροδεξιάς σε όλες τις εκδοχές ορίζουν τον καταλύτη της αποσύνθεσης και τη γεωγραφία των ρωγμών που ζητούν να γίνουν ρήγματα.
Αυτό που λείπει είναι μονάχα η αφορμή. Και η αφορμή μοιάζει να μιλάει ιταλικά.
Σε περίπτωση που ο Ρέντσι χάσει το δημοψήφισμα στις 4 του Δεκέμβρη σύμφωνα με δηλώσεις του θα παραιτηθεί (αν και τελευταία έχει αρχίσει να ανασκευάζει).
Με τα τρία κόμματα της αντιπολίτευσης να έχουν ταχθεί αναφανδόν κατά του ευρώ η πορεία μοιάζει προδιαγεγραμμένη.
Μια έξοδος της Ιταλίας από το ευρώ μπορεί εύκολα να σημαίνει το τέλος του νομίσματος και ίσως το τέλος της ίδιας της ευρωζώνης.
Η Ιστορία μοιάζει έτοιμη να κάνει απόβαση στη γερασμένη ήπειρο δημιουργώντας άγνωστες καταστάσεις προς άγνωστες σε εμάς κατευθύνσεις.
Το τι θα έφερνε μια διάλυση της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε μια συγκυρία σαν τη σημερινή είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθεί.
Αγναντεύουμε το μέλλον γεμάτοι νεόκοπο παρελθόν, ενίοτε φόβο και πάντοτε εξάντληση.
Εϊ Ευρώπη! Η αστραπή είναι πάνω στο φιτίλι. Και ο χρόνος σου τελειώνει.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)

Πού να κρυφτείτε σε περίπτωση πυρηνικού ολοκαυτώματος

«…και, Ντόναλντ, δεν είμαι καν σίγουρος αν το γνωρίζεις, αλλά η μόνη διαφορά ανάμεσα σε σένα και τον Μάικλ Ντάγκλας από την ταινία Wall Street είναι πως κανένας δεν θα στεναχωρηθεί μόλις πάθεις καρκίνο»

Anthony Jeselnik, Roast of Donald Trump

Είναι αρκετά περίεργο την ίδια στιγμή που πανηγυρίζεις για το ότι η Χίλαρι Κλίντον έχασε τις εκλογές να θρηνείς και να φοβάσαι επειδή ο Ντόναλντ τις κέρδισε.
Η ζωή είναι γεμάτη αντιφάσεις όπως κάποτε τόνισε και ο Παναγιώτης Φασούλας. Και κάτι τέτοιο είναι σίγουρα σωστό.
Η διαφορά σε αυτή την περίπτωση είναι πως η συγκεκριμένη αντίφαση διεκδικεί να είναι η τελευταία αντίφαση.
Η αντίφαση που θα καρφιτσώσει την αστερόεσσα σε έναν λόφο με σκουπίδια και μεταχειρισμένες ανάσες – ό,τι θα έχει απομείνει από τον θλιμμένο και υπέροχο κόσμο μας.
Στην πραγματικότητα οι πιθανότητες να φτάσουμε μέχρι κάτι τέτοιο είναι απειροελάχιστες (ποσοστό παρ' όλα αυτά τρομακτικό).
Η παγκόσμια ισορροπία και η εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων πολιτειών δεν ορίζονται με βάση το ταμπεραμέντο ή τη διάθεση ενός ατόμου (χωρίς βέβαια να μπορούμε να πούμε πως κάτι τέτοιο δεν παίζει ρόλο).
Ας δούμε τις σχετικά πρόσφατες θετικές υποσχέσεις Ομπάμα που αθετήθηκαν (κλείσιμο Γκουαντάναμο, απόσυρση στρατευμάτων) ως προπομπούς αθέτησης των ακόμα πιο πρόσφατων σκοταδιστικών υποσχέσεων του Τραμπ.
Και ακόμη και κάτι τέτοιο να μοιάζει λογικό, ταυτόχρονα αδυνατεί να αλλάξει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα που μέρα με τη μέρα παγιώνεται.
Μια ατμόσφαιρα μέσα στην οποία η μισαλλοδοξία κατοχυρώνεται και νομιμοποιείται εκλογικά, όπου η θεωρία συνωμοσίας και η αφέλεια μπορούν να αποτελούν πολιτική πρόταση, όπου ο κόσμος νιώθει πως μετεωρίζεται στο σημείο όπου το έδαφος λιγοστεύει.
Η δυστοπία είναι εδώ. Μισεί τις γυναίκες και έχει αστεία μαλλιά.
Πολλοί από εμάς πίστευαν πως ο Αγγελος της Αποκάλυψης θα είχε όψη που θα θύμιζε κάτι από τη δίχως φύλο γοητεία που έχουν οι γιαπωνέζικες μάσκες, θα έμοιαζε σαν να είχε βγει από κάποια ασπρόμαυρη ταινία του Μπέργκμαν ή έστω θα είχε το βάρος της φρίκης ενός πίνακα του Ιερώνυμου Μπος.
Η παρουσία του θα γεννιόταν στο σημείο όπου το όμορφο και το τρομακτικό συναντιούνται, εκεί που δεν μπορείς να διαχωρίσεις το θερμό από το ψυχρό, εκεί που η κάθε ημέρα θα είχε το βάρος της τελευταίας.
Αντίθετα, στον χώρο του πρόχειρου φαντασιακού μας, ο Αγγελος της Αποκάλυψης δανείζεται την όψη του Ντόναλντ Τραμπ.
Μια όψη κάποιου κουστουμαρισμένου που χτύπησε κάτι με το αμάξι, στη συνέχεια του έβαλε φωτιά και τέλος αποφάσισε να το κολλήσει με συρραπτικό στο κεφάλι του.
Ο Ντόναλντ Τραμπ, γνωστός και ως «το δεύτερο χειρότερο πράγμα που χτύπησε τη Νέα Υόρκη», είναι ο νέος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών.
Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι ένας Πέτρος Κωστόπουλος που κατάφερες να του αφαιρέσεις χειρουργικά τη βαλκανίλα και την ΠΑΣΟΚ χροιά, ταυτόχρονα κατάφερες να του προσθέσεις όλη την αριστοκρατική χάρη της Οκλαχόμα, να τον πολλαπλασιάσεις σε κλίμακα υφηλίου και να του προσθέσεις ως χόμπι τις αυτοκρατορικές βλέψεις και το υπερθετικό σύνδρομο μεγαλείου.
Πάρε αυτό το τέρας Φρανκενστάιν, πρόσθεσέ του μια ουγκιά ρατσισμού, λίγο άρωμα ομοφοβίας και κυρίως ένα ματσάκι περήφανου εξωστρεφούς σεξισμού.
Πάρε το φαιδρό σου αποτέλεσμα και αντί να το ονομάσεις ανέκδοτο, ονόμασέ το πλανητάρχη. Και τώρα προσπάθησε να κοιμηθείς.
Γιατί, κύριοι, καλές οι αναλύσεις, ακόμα καλύτερες οι ορθές αναλύσεις, αλλά τώρα πρέπει να βρούμε ένα μέρος να κρυφτούμε.
Τα μπούνκερ-καταφύγια σε περίπτωση πυρηνικού ολέθρου έχουν όλα αγοραστεί από χιλιαστές ψηφοφόρους του Τραμπ (ίσως μάλιστα να τον ψήφισαν με την προσδοκία πως θα φέρει την Αποκάλυψη), ο Καναδάς είναι όλος ρεζερβέ από οπαδούς της Χίλαρι που υποσχέθηκαν να μεταναστεύσουν σε περίπτωση επικράτησης του Τραμπ και το σπίτι στο χωριό είναι νοικιασμένο μέσω airbnb σε Γερμανούς υπερήλικες παραθεριστές.
Μια βιβλιοθήκη μοιάζει το κατάλληλο μέρος για να κρυφτείς από τον Τραμπ, αλλά η χώρα μας έχει ελάχιστες από αυτές (άτσα τρέχον πολιτικό σχόλιο σε άρθρο για τον Τραμπ!).
Ισως το καλύτερο μέρος για να κρυφτείς είναι το χθεσινό ακυρωμένο ενδεχόμενο. Η λάθος κρίση και η υποτίμηση των προοπτικών.
Οι αιτίες που γέννησαν το ρήγμα μέσα από το οποίο αναδύθηκε ο εκλογικός Τραμπ.
Και η κατανόηση των συνθηκών αυτών που θα μπορούσαν να στρέψουν το τιμόνι της Ιστορίας προς διαφορετική κατεύθυνση.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)

Η Τουρκία και ο χρόνος

Με πρόσφατη απόφαση του Ταγίπ Ερντογάν η ώρα δεν άλλαξε στην Τουρκία. Η Τουρκία αποφάσισε να διατηρήσει τη θερινή ώρα -η οποία κανονικά αλλάζει τέλη Οκτώβρη- καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.
«Από την Κυριακή 30 Οκτωβρίου στις 04.00 (τοπική ώρα) το πέρασμα στη χειμερινή ώρα δεν θα ισχύσει» αναφέρει η απόφαση του υπουργείου Ενέργειας.
Η απόφαση πάρθηκε για ενεργειακούς λόγους και για να επωφεληθούν οι πολίτες περισσότερο από την ηλιοφάνεια.
Αυτή δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά που ο Ερντογάν μιλάει στην προστακτική στους δείκτες των τουρκικών ρολογιών.
Κάτι παρόμοιο είχε συμβεί και τον περσινό Οκτώβρη, εκείνη τη φορά λόγω εκλογών.
Τότε η αλλαγή της ώρας θα μετακόμιζε μοναχά λίγες μέρες αργότερα. Η Τουρκία με απόφαση της κυβέρνησης παρέμεινε στη θερινή ώρα ώστε «να επωφεληθούν οι εκλογείς από το φως» όταν θα προσέρχονταν στα εκλογικά τμήματα.
Το πρόβλημα προέκυψε όταν οι υπολογιστές, τα τάμπλετ και τα τηλέφωνα, ρυθμισμένα στη δυτική ορθοδοξία, αρνήθηκαν να εκτελέσουν αυτομάτως τις εντολές του «σουλτάνου».
Το hashtag# «τι ώρα είναι;» κυριάρχησε τις ημέρες εκείνες στο Τουίτερ περιγράφοντας την εύθυμη χροιά του χάους που προκλήθηκε.
Στη φετινή περίπτωση το χάος μοιάζει σαφώς περιορισμένο. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν υπήρξαν και παράδοξα.
Η Κύπρος π.χ. δεν είναι πια μια χώρα χωρισμένη μόνο από μια εισβολή αλλά και από ένα ρολόι. Περνώντας την «πράσινη γραμμή» ταξιδεύεις πια και μέσα στον χρόνο, αφού οι κατεχόμενες περιοχές κατέχονται πια και από τη θερινή ώρα.
Ο χρόνος δεν αποτελεί γεγονός ή αντικείμενο, γι' αυτό δεν μπορείς να τον διανύσεις ή να τον μετρήσεις. Μπορείς μονάχα να τον ορίσεις.
Και η πράξη του ορισμού δεν περιγράφει το μέγεθος του χρόνου αλλά το δικό σου μέγεθος.
Η πρώτη φορά που ορίστηκε η αλλαγή του χρόνου ήταν το 1916 από τη γερμανική αυτοκρατορία, ώστε να ξοδεύεται λιγότερο κάρβουνο και οι εργάτες να μπορούν να δουλεύουν στο φως της ημέρας χωρίς έξοδα για τεχνητό φωτισμό.
Ολες οι μεγάλες χώρες ακολούθησαν αυτό το παράδειγμα, το οποίο τις προηγούμενες δεκαετίες εγκατέλειψαν, προσάρμοσαν και τελικά αποδέχτηκαν ως κανόνα τη δεκαετία του '70 κατά τη διάρκεια της μεγάλης πετρελαϊκής κρίσης.
Εδώ το μέγεθος του χρόνου (του χρόνου όπως εμείς τον ζούμε) ορίστηκε από το μέγεθος της αγοράς και τους κανόνες της εξοικονόμησης ενέργειας.
Η Γαλλική Επανάσταση όρισε το δικό της Γαλλικό Δημοκρατικό Ημερολόγιο, όπου η αρίθμηση και τα ονόματα των ημερών και των μηνών άλλαξαν εξορίζοντας κάθε θρησκευτική αναφορά.
Ο ορισμός εδώ περιέγραφε το μέγεθος της ιστορικής τομής, την πληγή που κατάφερε η ίδια η Ιστορία μέσα στον χρόνο.
Το 2002 ο δικτάτορας του Τουρκμενιστάν, Σαπαρμουράτ Νιγιαζόφ, άλλαξε τα ονόματα των μηνών και των ημερών για τους υπηκόους του, ονομάζοντας μάλιστα τον Απρίλιο με το όνομα της μητέρας του.
Εδώ ο ορισμός του χρόνου περιγράφει το μέγεθος της γελοιότητας που μπορεί να κουβαλά η αχαλίνωτη εξουσία.
Η ώρα λοιπόν δεν είναι μέγεθος που μετράει μόνο τον χρόνο. Πολλές φορές είναι και δείκτης που μετρά την εξουσία ενός ηγέτη.
Τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τη δύναμή του, τα όρια της ισχύος που επιβάλλει στους υπηκόους του.
Είναι ένας καταμερισμός της εμπειρίας και μάλιστα τόσο απόλυτος ώστε τελικά να ορίζει τη ίδια την εμπειρία.
Είναι ένας φράκτης διαφοροποίησης που σε απομονώνει από τη συμφωνία όλου του υπόλοιπου κόσμου, μια διαταγή που εισβάλλει στην καθημερινότητά σου ακόμη και όταν κοιμάσαι, μια επιταγή που επιβάλλουν οι φαντάροι-δείκτες των λεπτών, των ωρών και των δευτερολέπτων.
Πολλές φορές ο χρόνος στην Τουρκία κάτω από τη μυστακοφόρο μπότα του Ερντογάν είναι ένας επικός παρελθών χρόνος, σχετικός και αχανής. Ενας χρόνος που φαντασιώνεται το μέλλον όμοια με το μακρινό παρελθόν, ορίζοντας την οθωμανική του έκταση, αμφισβητώντας τη Συνθήκη της Λωζάννης, απειλώντας και εκτείνοντας τον εαυτό του φαντασιακά στον χώρο (που είναι και αυτός χρόνος, χρόνος παρελθοντικός).
Και ενώ όλα αυτά συμβαίνουν, ο τουρκικός χρόνος της ελευθερίας είναι το Ποτέ, ο χρόνος της ελπίδας είναι το Αύριο και ο χρόνος της ανάγκης είναι αποκλειστικά το Τώρα.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)

Μαύρες να είναι οι Παρασκευές σας!

Η Μαύρη Παρασκευή (ή αλλιώς Black Friday στη γλώσσα των απανταχού καταναλωτών) είναι η μέρα που διαδέχεται τη γιορτή των Ευχαριστιών ή αλλιώς η τελευταία Παρασκευή του Νοεμβρίου. Η μέρα σηματοδοτεί την έναρξη της περιόδου των εκπτώσεων. Τα μαγαζιά ανοίγουν πολύ πιο νωρίς από το κανονικό τους ωράριο και κλείνουν πολύ πιο αργά. Η μέρα αυτή έχει καταγραφεί ως μια υστερία κατανάλωσης με τρομακτικά μεγάλες ουρές, ατελείωτα πλήθη να ορμάνε στα μαγαζιά για να ψωνίσουν, στους δρόμους να σχηματίζεται το μεγαλύτερο μποτιλιάρισμα του έτους, ενώ δεν λείπουν τα περιστατικά χειροδικίας ανάμεσα σε καταναλωτές, οι τραυματισμοί, ακόμη και οι θάνατοι. Αυτή η ευγενής συνήθεια φέτος ήρθε και στη χώρα μας.
Μια βασική παράμετρος, που προφανώς μένει εκτός των διαφημίσεων και εκτός των χαζοχαρούμενων τηλεοπτικών ρεπορτάζ, είναι οι συνθήκες των εργαζομένων στα καταστήματα. Υψηλός και εντατικοποιημένος ρυθμός εργασίας και αφιονισμένα πλήθη ντύνουν στα μαύρα την Παρασκευή των εργαζομένων. Μαζί με την πρόβλεψη τα μαγαζιά να είναι ανοιχτά την Κυριακή, η Μαύρη Παρασκευή μαζί με τις λευκές νύχτες (όπου τα καταστήματα παραμένουν ανοιχτά τα βράδια) έρχονται να συμπληρώσουν την παλέτα της εργασιακής καταπάτησης. Με τρόπο που ακκίζεται ως καινοτόμος, σύγχρονος και εκπολιτισμένος, ενώ στην πραγματικότητα περιγράφει τον ορισμό του εκφυλισμού. Ανάμεσα στους θιασώτες του θεσμού και ο εγχειριδιοπώλης-βουλευτής, Άδωνις Γεωργιάδης, ο οποίος σημείωσε στο twitter: «Black Friday στις εκδόσεις «Γεωργιάδη» σήμερα στο @KontraChannel στις 17:00. Τα νομίσματα του Κράτους των Πτολεμαίων από 500 μόνον 50€».
Πόρτες σπάνε, άνθρωποι ποδοπατιούνται, ουρές οργώνουν τους δρόμους από τις 5 τα ξημερώματα (πολλές φορές από τις 9 το προηγούμενο βράδυ), άνθρωποι αλληλοπυροβολούνται πάνω από παιχνίδια ή δέρνονται για μια θέση παρκαρίσματος. Όλες αυτές οι εικόνες δεν καταγράφουν μεμονωμένα περιστατικά, αλλά συνηθισμένες «Μαύρες Παρασκευές». Και αν οι εικόνες μοιάζουν μακρινές για τον αναγνώστη, οι εικόνες από τη γραμμή στα Public ή στα διάφορα εμπορικά κέντρα κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση.

Καταναλωτές μετά την εποχή της κατανάλωσης

Η «Μαύρη Παρασκευή» -ακόμα και εάν η άτυπη θεσμοθέτηση της προηγείται κατά πολύ του παρόντος- περιγράφει την κατανάλωση στην εποχή της εξαθλίωσης. Την στιγμή εκείνη, που τα προϊόντα είναι και πάλι προσβάσιμα, αλλά σαν άμαξες που μετά τα μεσάνυχτα ξαναγίνονται κολοκύθες, έτσι κι αυτά θα επιστρέψουν στις αρχικές τους τιμές. Μέσα στις συνθήκες της πιο βαθιάς κρίσης, η Μαύρη Παρασκευή μοιάζει με υπενθύμιση του χαμένου παραδείσου των δεκαετιών της ευμάρειας. Σαν μια βασανιστική, συμπυκνωμένη συνθήκη που νοσταλγεί τον εαυτό της. Ίσως γι αυτό η υστερία αυτή να έχει κάτι το μελαγχολικό. Καταναλωτές μετά την εποχή της κατανάλωσης, σαν παλαίμαχοι ποδοσφαιριστές βαθέως γήρατος.
Και πάντοτε η μελαγχολία του παρατηρητή μπροστά σε ένα τέτοιο θέαμα, τη στιγμή που γνωρίζει πως όσοι συμμετέχουν στον καταναλωτικό κανιβαλισμό δεν είναι απλά θύματα μιας μόδας ή ενός μηχανισμού που τους στέλνει στην ουρά. Είναι άνθρωποι που επέλεξαν ελεύθερα να βρεθούν εκεί, αλλά δυσκολεύεσαι να αποδεχτείς τη συνθήκη με μια ανώτερη στάση, που απλώς θα τους καταδίκαζε χωρίς πολλά πολλά.
Η ατύπως θεσμοθετημένη Μαύρη Παρασκευή, δεν είναι η μόνη που φέρει αυτήν την ονομασία. Ανάμεσα στον κατάλογο των Μαύρων Παρασκευών στην ιστορία, συναντά κανείς μαύρες Παρασκευές που το χρηματιστήριο καταβαραθρώθηκε, μέρες που ξέσπασε τυφώνας στον Καναδά, αεροπορικές επιδρομές, μια σφαγή διαδηλωτών στο Ιράν. Η ονομασία, λοιπόν, μοιάζει να ταιριάζει γάντι σε μια τέτοια μέρα.
Και το Μαύρο μας ταιριάζει πολύ

(στην εφημερίδα Εποχή)