Οταν διαβάζεις συστηματικά ένα συγγραφέα ή έναν ποιητή τον βρίσκεις διαρκώς μπροστά σου. Επεξηγεί το γύρω και το μέσα σου χωρίς να το επιλέγεις. Τα ποιήματά του χαρτογραφούν την έκταση του έξω και τα συμβάντα. Όπως ομολόγησα και στο προηγούμενο άρθρο, κάτι τέτοιο μου συνέβη αυτόν τον καιρό με τον Γιάννη Βαρβέρη. Και πάνω που η δουλειά μου στην ποίηση του Βαρβέρη τελείωσε, η παρακάτω είδηση με επιστρέφει σε αυτή:
Σάλο και θύελλα αντιδράσεων έχει προκαλέσει η μαρτυρία σκευοφύλακα του Πανάγιου Τάφου, που φέρεται να έχει δηλώσει πως «ανάβει το Άγιο Φως με αναπτήρα».
Σύμφωνα με μαρτυρίες που καταγράφονται στο βιβλίο του Δημήτρη Αλικάκου, με τίτλο: «Λύτρωση – Περί του Αγίου Φωτός» συμβαίνει το ανήκουστο. Το άγιο Φως, αυτό που έρχεται με αεροπλάνο και το προϋπαντούμε με τιμές αρχηγού κράτους (τι ωραίος μεσαιωνικός συμβολισμός) κατοικεί στο αναλώσιμο υγρό ενός τυχαίου αναπτήρα. «Ακούστε. Το καντήλι μπαίνει σβηστό από μένα, όλος ο κόσμος το βλέπει μέσα από την τηλεόρασή του. Όμως όταν ο Πατριάρχης εισέρχεται στον Πανάγιο Τάφο το βρίσκει αναμμένο… Εγώ το ανάβω… Με έναν αναπτήρα, τι άλλο;», μαρτυρά στο βιβλίο ο σκευοφύλακας του Πανάγιου Τάφου, Ισίδωρος. Το βιβλίο περιλαμβάνει αρκετά ακόμη τεκμήρια μη-θαύματος. Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων απάντησε σε άψογη καθαρεύουσα πως έχει όλα τα στοιχεία για την ορθότητα της τελετουργίας του Αγίου Φωτός στην ιστοσελίδα του.
Η στιγμή που το αυτονόητο αποδεικνύεται είναι μια περίεργη στιγμή. Η αποκάλυψη δεν φέρνει κάτι καινούριο. Από την άλλη, οι αποκαλύψεις περιέχουν την ομορφιά της επιβεβαίωσης της κοινής λογικής και κάνουν την πολιτική της εκάστοτε κυβέρνησης να μοιάζει ακόμα πιο παράλογη και εθελόδουλη απέναντι στις επιταγές της εκκλησιαστικής εξουσίας. Ταυτόχρονα, η αποκάλυψη αφήνει το θαύμα γυμνό. Το αποτυπώνει ως διάθεση για πίστη, το θαύμα γίνεται επιθυμία για θαύμα. Άνευ όρων και αποδείξεων. Το περιστατικό με έστειλε πίσω στην τελευταία συλλογή που εξέδωσε ο Βαρβέρης ενώ ζούσε, στο «Ο άνθρωπος μόνος».
Ο Βαρβέρης χρησιμοποιεί εδώ τους κοινούς τόπους της Παλαιάς, αλλά κυρίως της Καινής, Διαθήκης με μια παραβολική ελευθεριότητα. Διαχειρίζεται τις ιστορίες ακριβώς στην αντίθετη κατεύθυνση από αυτή που επιβάλει το θρησκευτικό δόγμα. Με μια ελευθεριότητα που θυμίζει τους όρους χρήσης της μυθολογίας στην αρχαία ελληνική τραγωδία, ως αφορμές για μια εκ νέου ανάγνωση, ως κοινούς τόπους μιας συλλογικής αφήγησης που εντός της ποίησης είναι απολύτως νόμιμο να επανοηματοδοτηθούν, να δεχτούν διαφορετικές εστιάσεις σε διαφορετικές πτυχές της αφήγησης, ακόμα και να αντιστραφούν. Είναι τα γεγονότα όπως καταγράφονται ποιητικά, ενώ τους έχει αφαιρεθεί το θαύμα, αυτή η άνευ αποδείξεως στατική πίστη στην ερμηνεία και αναπαραγωγή των γεγονότων. Ο ποιητής χρησιμοποιεί τους θρησκευτικούς μύθους για να μιλήσει ακριβώς για το λόγο που τους γέννησε, το γεγονός του θανάτου ως βεβαιότητα, την υπόσχεση της αθανασίας ως αγωνία που η θρησκεία μετατρέπει ξανά σε βεβαιότητα. Και ήδη από την αρχή του βιβλίου ο ποιητής τα βάζει με όλες τις βεβαιότητες ζητώντας μιαν άλλη κυριολεξία: «Σπαρτά της γης θυσίασε ο Κάιν/ μα προτιμήθηκε η θυσία ποιμνίων του Άβελ. // Κι έγινε ο φόνος.// Λοιπόν ποιος Πρώτος ζήτησε αίμα;»
Η θρησκευτική λύτρωση εδώ γίνεται ποιητική παραμυθία. Υποβιβάζεται μεταφυσικά και αναβαθμίζεται αισθητικά και με έναν τρόπο και ανθρώπινα. Μέσα στη μοναξιά αυτή συναντούμε μια έσχατη αξιοπρέπεια που συχνά στα ποιήματα ορθώνει το ανάστημά της απέναντι στον ίδιο το θεό. Ο άνθρωπος, ακόμα και μόνος, ακόμα και συνορεύοντας με το θάνατο, διεκδικεί να γίνει το μέτρο του μύθου, της κοσμολογίας και του νοήματος. Ή όπως το γράφει ο ίδιος ο Βαρβέρης κλείνοντας το ποίημα «Καθώς πλησιάζει η ώρα» μιλώντας σε Εκείνον:
Ουδέτερος ελεήμων σαν ελπίδα ωχρή
μας άφησες να σε αντικαταστήσουμε:
Είμαστε προ της κρίσεως υπερήφανοι
γιατί το θαύμα ήταν πως ζήσαμε
χωρίς το θαύμα.
(στην εφημερίδα Εποχή)
