Εβλεπα ξανά την ταινία «Citizenfour», το ντοκιμαντέρ της Laura Poitras, το οποίο καταγράφει (την ώρα που συμβαίνει) τη συνάντηση του Έντουαρντ Σνόουντεν με τους δημοσιογράφους και τη διαρροή στον τύπο των απόρρητων πληροφοριών σε σχέση με τη μαζική παρακολούθηση πολιτών από τις αμερικανικές και βρετανικές κυβερνήσεις. Και λίγο πιο μετά την ομώνυμη ταινία του Όλιβερ Στόουν, που εξιστορεί τη ζωή του Σνόουντεν πριν την αποκάλυψη, τα ηθικά διλήμματα και τις προσωπικές μεταβάσεις που τον οδήγησαν σε αυτή. Η στάση του μοιάζει ακόμα πιο ηρωική, καθώς περιγράφει με απλότητα και φυσικότητα τις σκέψεις που τον έκαναν να πάρει τις συγκεκριμένες αποφάσεις, παρά το όποιο κόστος. Περνώντας κατά τη διάρκεια της ζωής του από έναν περήφανο πατριωτισμό, που τον έκανε να καταταγεί στον αμερικανικό στρατό και στη συνέχεια στη CIA, σε μια υπαλληλική αντίληψη της δουλειάς του και τελικά στη συνειδητοποίηση πως η δουλειά αυτή, τα μέσα τα οποία μετέρχεται και το πλέγμα στο οποίο τοποθετείται βλάπτει τους πολίτες, τη δημοκρατία και ακόμα και εκείνες τις πρότερες (αλλαγμένες τώρα) αρχές του. Πέρα από τα πρακτικά αποτελέσματα της κίνησής του ο Σνόουντεν γίνεται ένα πεντακάθαρο σύμβολο σε μια θολή εποχή. Ένας γνώστης της τεχνικής, βουτηγμένος στον ηθικό σχετικισμό μιας περιόδου σε μόνιμη κατάσταση συναγερμού και έκτακτης ανάγκης, ένας υπάλληλος που απλά κάνει τη δουλειά του, χωρίς να κάνει ερωτήσεις. Γιατί μόλις η πρώτη ερώτηση διατυπωθεί, γίνεται υπόθεση εργασίας μέχρι, τελικά, η απάντηση να διαχυθεί στην εργασία την ίδια. Και πια είναι πολύ αργά. Εκεί πρέπει να απαντήσεις. Ή θα συνεχίσεις να είσαι θύτης (γιατί είναι πλέον ξεκάθαρο πως αυτό είσαι) είτε θα εκτεθείς σε βαθμό τέτοιο, ώστε να είσαι ορατός ως θύμα, ως πιθανός στόχος, ως κίνδυνος διαμπερής.
Και πίσω από τις πράξεις η ηρωική κορύφωση, η αυταπάρνηση, η ανδρεία υπό πίεση που θα έλεγε και ο Χέμινγουει, τείνει να καλύψει με χειροκρότημα τον κάθε προβληματισμό. Αυτό που δεν μπορώ να αφαιρέσω από την ιστορία είναι η μετάβαση από την ενοχή στην αθωότητα, από το ρόλο του θύτη σε αυτό του θύματος. Και πιο πολύ το διάδρομο και την επικοινωνία ανάμεσα στις δύο όχθες. Έχω την αίσθηση πως στην εποχή μας —όπως περίπου σε όλες τις εποχές— υπάρχουν ξεκάθαροι θύτες και ξεκάθαρα θύματα. Μια μικρή ομάδα εκτελεστών και μια μεγάλη ομάδα που οι θύτες ορίζουν ως αναλώσιμους, ως εκτός, ως χωρίς ιδιότητες. Και ύστερα υπάρχει μια άλλη κατάσταση. Μια ενδιάμεση κατηγορία όπου κάποιος μπορεί να είναι θύτης και θύμα ταυτόχρονα, ένοχος και αθώος.
Μια μεσαία κατηγορία που έχει δικαίωμα να επιλέγει και ταυτόχρονα να είναι θύμα ξένων επιλογών. Που απολαμβάνει δικαιώματα, αλλά αποφεύγει τη χειραφέτηση, που βιώνει εγκλωβισμένη εντός του ατομικισμού μια επίθεση απέναντι στο πλήθος. Αλλά η μόνη της απάντηση μπορεί να είναι ατομική. Ο ένοχος αθώος και ο αθώος ένοχος είναι δυο πρόσωπα που κινούνται παράλληλα. Από γεγονός σε γεγονός, άλλοτε παθητικοί και άλλοτε ενεργητικοί. Ανταλλάσσοντας τα ποσοστά της κάθε τους κατάστασης ανάλογα τη συγκυρία.
Προσπαθώντας να αλλάξουν τα μέσα τους ποσοστά και το θύμα να αντικατασταθεί από τον θύτη. Η σημασία της πράξης του Σνόουντεν είναι πως κατάφερε να βγει από αυτή τη λογική του αποστειρωμένου από ηθικές επιταγές ή ενοχλήσεις υπαλλήλου, να παραδεχτεί τον ρόλο του απόλυτου θύτη και να αντιστρέψει την πρακτική, ορίζοντας τον εαυτό του ως θύμα. Και ταυτόχρονα να ορίσει ως θύματα όλους αυτούς που είχαν την αίσθηση πως βρίσκονται στο μεσαίο χώρο, να τους δείξει πως παρακολουθούνται χωρίς αυτό να γίνεται εν γνώσει τους και φυσικά χωρίς τη συγκατάθεσή τους.
Το τι έγινε από κει και πέρα θολώνει τα νερά. Ο Τραμπ είναι πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, ο φασισμός και οι ανισότητες όλο και αυξάνονται και ο NSA μάλλον συνεχίζει να τρέχει ακριβώς τα ίδια προγράμματα παρακολούθησης. Ήταν λοιπόν μάταια όσα έγιναν; Προφανώς όχι. Ήταν απλώς ένα πεντακάθαρο παράδειγμα σε μια διαδικασία που θα κάνει τη διαφορά μόνο όταν γίνει μαζική και μόλις βρει τρόπους να διεκδικεί.
Γιατί το ποσοστό μέσα μας του θύτη και του θύματος είναι κάτι που πάντοτε πρέπει να διαχειριζόμαστε. Αλλιώς είσαι ένα από τα δύο. Σπανίως θύτης. Σχεδόν πάντοτε θύμα. Και για κάποιους και τα δύο είναι απολύτως ανεπιθύμητα.
(στην εφημερίδα Εποχή)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου