Προσπαθώντας πρόσφατα να καταλάβω σε τι συνίσταται η μεγάλη επιτυχία του σκανδιναβικού αστυνομικού μυθιστορήματος, έπεσα πάνω σε ένα ενδιαφέρον στατιστικό.
Ανά ένα εκατομμύριο κατοίκους στην Ισλανδία αναλογούν 2,2 φόνοι, στη Νορβηγία 6,9, στη Σουηδία 10,6, στη Δανία 12,2. Στις Ηνωμένες Πολιτείες το ποσοστό φτάνει τους 56,3 φόνους.
Με λίγα λόγια, οι Σκανδιναβοί αφηγούνται περισσότερους φόνους από όσους διαπράττουν ή, όπως θα έλεγε ο νεοφιλελές μενουμευρώπης, καταναλώνουν περισσότερους φόνους από όσους παράγουν.
Σχετικά φιλήσυχες κοινωνίες που περιγράφουν έναν σκληρό εαυτό που δεν αντιστοιχεί στην πραγματικότητα. Αυτό που προέκυψε ως ερώτημα είναι προς τι αυτή η παραγωγή αφήγησης του φόνου.
Ποια ανάγκη καλύπτει η εξιστόρηση μιας πράξης που σε μεγάλο βαθμό παραμένει εξόριστη από την ίδια την κοινωνία;
Για πολύ καιρό το αστυνομικό μυθιστόρημα (γενικός όρος βαθιά προβληματικός) παρέμενε εξόριστο στις pulp κατηγοριοποιήσεις. Επρεπε πρώτα να ενταχθεί στο θέαμα με εμπορικούς όρους για να διακρίνουμε στη συνέχεια (αφού παγιώθηκε ως οικονομικό μέγεθος) και τις λογοτεχνικές αξίες και προοπτικές του.
Το αστυνομικό μυθιστόρημα ξεκίνησε στο περιθώριο της ανθρώπινης αφήγησης. Αυτό όμως που πιστεύω είναι πως στην πραγματικότητα βρίσκεται στο κέντρο της.
Συχνά ξεχνούμε πόσο βίαιοι και πόσο επιρρεπείς στο φόνο (ακόμα και στον φόνο με αποτρόπαια χαρακτηριστικά) είναι οι κλασικοί συγγραφείς.
Από την αρχαία τραγωδία μέχρι τον Σαίξπηρ και από τον Ντοστογιέφσκι μέχρι τον Καμύ, ο φόνος αποτελεί κάτι πολύ σημαντικότερο από ένα γεγονός που συμβαίνει μέσα στην αφήγηση, από ένα εργαλείο που κάνει την πλοκή να εξελίσσεται ή δίνει λύση σε αυτή.
Ο φόνος, σε μια σειρά από περιπτώσεις είναι ο πυρήνας της αφήγησης. Το γενέθλιο γεγονός του προβληματισμού, της φιλοσοφίας και της αφήγησης.
Ο πουριτανισμός των δυτικών κοινωνιών απωθεί την αφήγηση του φόνου στο περιθώριό τους. Και πρόσφατα αποφάσισε να την επανεισαγάγει με τον εξωτισμό του έκτακτου γεγονότος ή τον φολκλορισμό του Κακού.
Στις πιο επιτυχημένες, στις πιο καθαρές του στιγμές, το αστυνομικό μυθιστόρημα αποτελεί τη μόνη αφήγηση που περπατά ένα μονοπάτι χαραγμένο από αριστουργήματα.
Με αφηγηματικούς όρους, η δολοφονία είναι εκλογίκευση του θανάτου. Ενας θάνατος από «φυσικά αίτια» εντάσσεται στο παράλογο της ύπαρξης.
Ο ορθολογισμός, η λογική, η μαθηματική ακολουθία αιτίας και αποτελέσματος είναι απολύτως άχρηστα μπροστά στην απώλεια. Η κοινωνία αναζητεί απέναντί του όχι απαντήσεις αλλά παραμυθία, παύση του πόνου, παρηγοριά.
Το έγκλημα, ο φόνος, εντάσσουν το φαινόμενο του θανάτου στη σφαίρα της λογικής. Παραχωρούν στο γεγονός το αίτιο και το αιτιατό, τη λογική ακολουθία, τα κίνητρα, τις συνέπειες, την αφορμή, τις κοινωνικές συνθήκες που τον περικλείουν. Εντάσσουν το θάνατο μέσα στη ζωή και μέσα από την πλοκή -όσο αποτρόπαιο γεγονός και αν είναι- τον κάνουν οικείο, ορατό, ψαύσιμο.
Όλη η πλοκή δεν αποτελεί τίποτα περισσότερο από τον εξορκισμό του θανάτου, την επιστροφή του από τη σφαίρα της λογικής στην άλογη κοινοτοπία της ανθρώπινης κατάληξης.
Ο ήρωας που θα εξιχνιάσει, ο ήρωας που θα βρει τους θύτες και τα θύματα είναι ο μεγάλος εξορκιστής της κοινωνίας. Ο ήρωας (ντετέκτιβ - αστυνομικός - δημοσιογράφος) πράττει για τον φόνο αυτό που ο ιατροδικαστής πράττει πάνω στο σώμα του θύματος.
Παίρνει ένα νεκρό γεγονός και εντοπίζει τα λογικά αυτά σημεία που το ενώνουν με στοιχεία πέρα από το ίδιο.
Τις συνθήκες που οδήγησαν στον φόνο, την ένταξη σε μια κοινωνική ακολουθία, σε μια διαδικασία με κέρδος και απώλειες. Ετσι, ο ήρωας, ως κύριος φορέας τις αφήγησης, είναι πάντοτε ένας δρών ανατόμος της κοινωνίας.
Μέσα σε αυτή τη διαδικασία ολόκληρη η κοινωνία, οι γύρω άνθρωποι, οι αιτίες και οι βαθύτερες αιτίες είναι διαμπερείς όσο και το άψυχο σώμα πάνω στο τραπέζι του ιατροδικαστή. Και τελικά κάθε εξιχνίαση είναι ένας συνολικός εξορκισμός.
Ο ήρωας μας οδηγεί από την φρίκη της δολοφονικής κατανόησης πίσω στο παράλογο, στην ηρεμία της ματαιότητας του θανάτου. Αφού όμως πρώτα μας περάσει από μια διαδικασία συγκατοίκησης της ζωής και του θανάτου.
Το αστυνομικό μυθιστόρημα αφηγείται σε μια δεδομένη στιγμή και σε μια δεδομένη κοινωνία τις χαραμάδες μέσα από τις οποίες ο θάνατος εισβάλλει στη λογική. Προειδοποιεί, εξορκίζει και συγκλονίζει την ύπαρξη με τα ενδεχόμενα που την περιβάλουν.
(στην Εφημερίδα των Συντακτών)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου