Είναι φορές που η επαφή με τη μεγαλοφυΐα, όπως αυτή εκφράζεται σε μια χειρονομία, σε ένα έργο τέχνης, σε ένα επίτευγμα, σε αρπάζει ξαφνικά και σε τραντάζει, σε πλησιάζει σιωπηλά και σου επιτίθεται ως σοκ. Αυτό είναι το συναίσθημα που σε κυριεύει όταν έρχεσαι σε επαφή με τις ταινίες-ντοκιμαντέρ του Τζόσουα Οπενχάιμερ.
Το «Act of killing» και το «The look of silence» είναι δύο δίδυμα αυτοτελή ντοκιμαντέρ. Και τα δύο πραγματεύονται τις μαζικές δολοφονίες κομμουνιστών στην Ινδονησία την περίοδο 1965-1966.
Κατά τη διάρκεια των γεγονότων που οδήγησαν στην πτώση του προέδρου Σοκάρνο και την εγκαθίδρυση της «Νέα Τάξης» του προέδρου Σουχάρτο, ο στρατός της Ινδονησίας σε συνεργασία με τοπικούς γκάνγκστερ και παραστρατιωτικές οργανώσεις σκότωσε 1.000.000 κομμουνιστές.
Επίσημος αριθμός των θυμάτων δεν υπάρχει, ενώ πολλοί κάνουν λόγο ακόμη και για 3.000.000 εκτελεσθέντες, ανάμεσά τους αριστεροί και άτομα κινεζικής καταγωγής. Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ινδονησίας, το τρίτο μεγαλύτερο κομμουνιστικό κόμμα στον κόσμο μετά από αυτά της Σοβιετικής Ενωσης και της Κίνας εκείνη την περίοδο, έπαψε να υπάρχει.
Η σύγχρονη Ινδονησία γεννήθηκε μέσα από αυτή την προπατορική σφαγή. Οι σκιές των θυμάτων συνεχίζουν να πλανιούνται σιωπηλά στα νησιά της Ινδονησίας, μιλώντας βουβά για μια ιστορία για την οποία κανείς δεν μιλά.
Οι θύτες κουβαλούν ακόμα περήφανα το αίμα στην επιδερμίδα τους. Ο Οπενχάιμερ προσπαθεί να καταγράψει όχι το γεγονότα του παρελθόντος ως ρεπορτάζ αλλά την επίπτωσή τους και τον ρόλο τους στον σχηματισμό του παρόντος.
Στο «Act of killing» συναναστρέφεται τους δήμιους της εποχής εκείνης. Τους τοποθετεί μπροστά στην κάμερα και τους ζητά να αναπαραστήσουν τις πράξεις τους. Αυτοί περήφανα δέχονται. Δημιουργούν μόνοι τους κινηματογραφικές σκηνές βασανιστηρίων, αναπολούν τις εποχές που εκτελούσαν με ένα σύρμα τον ένα κομμουνιστή μετά τον άλλο, μιλούν για το καλό που προσέφεραν στην κοινωνία.
Τους βλέπουμε σε τηλεοπτικές εκπομπές να γιορτάζουν τον εαυτό τους ως εθνικό ήρωα, να χαμογελούν για τότε που έγδαραν ή παλούκωσαν κάποιον και τελικά να δημιουργούν ένα γκροτέσκο μείγμα κιτς αισθητικής και αποτρόπαιης πραγματικότητας.
Ο Οπενχάιμερ στην ταινία αυτή κινηματογραφεί το φαντασιακό των βασανιστών, τον τρόπο που βιώνουν αλλά και φαντάζονται το παρελθόν τους, την περηφάνια του αποτρόπαιου και την κραυγή του ανθρώπινου ζώου όταν ελεύθερο από ηθική πράττει με τη σφαγή ως κανόνα και μετρονόμο.
Η ταινία δεν ηθικολογεί· παρουσιάζει με άβολη ειλικρίνεια το μέγεθος του εγκλήματος, το ξεπέρασμα του ανθρώπινου ορίου ως μια τρομακτική παραδοχή που δεν μπορούμε να αποφύγουμε.
Το «Look of silence» συμπληρώνει το «Act of killing». Λιγότερο εντυπωσιακή από την πρώτη ταινία, απομακρύνεται από το γκροτέσκο και με πιο ελεγειακούς όρους παρουσιάζει την πλευρά των κληρονόμων της πληγής, των συγγενών των θυμάτων. Η ταινία καταγράφει ακριβώς τη σιωπή που ακολούθησε τα γεγονότα. Την απροθυμία των ανθρώπων να αντιμετωπίσουν το παρελθόν, να εξετάσουν τι έγινε πραγματικά και να το αντιμετωπίσουν.
Ο ανώνυμος ήρωας-πρωταγωνιστής προσπαθεί να μάθει τα γεγονότα γύρω από την εκτέλεση του κομμουνιστή αδελφού του λίγο πριν ο ίδιος γεννηθεί. Ενα από τα συγκλονιστικά σημεία της ταινίας είναι το ίδιο το κίνητρο του ήρωα. Ο πρωταγωνιστής δεν πράττει ώστε να εκδικηθεί, δεν πράττει ώστε να δικάσει, πράττει για να βγάλει τα γεγονότα από τη σιωπή.
Η Ινδονησία ζει στον απόηχο της σφαγής κλείνοντας πεισματικά τα αυτιά της. Το «Look of silence» είναι ακριβώς ο θρυμματισμός του καθρέφτη της σιωπής.
Ο Οπενχάιμερ δεν κινηματογραφεί τα γεγονότα ως ρεπορτάζ· μας δείχνει ακριβώς τον ρόλο των γεγονότων στον σχηματισμό και τη διαμόρφωση της πραγματικότητας. Μας δίνει μια νέα πρόταση για το ντοκιμαντέρ διευρύνοντας τελικά τον ίδιο τον κινηματογράφο.
Οι δύο αυτές ταινίες είναι ένα ανθρώπινο επίτευγμα, μια οριακή κατάθεση εκτελεσμένη στην εντέλεια, μια δύσκολη αναμέτρηση με τα ίδια τα όρια του ανθρώπου. Ενα ταξίδι στην ανθρώπινη νύχτα όπου ακόμα και ως απλός θεατής βγαίνεις αλλαγμένος.
(στην Εφημερίδα των Συντακτών)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου