Οι δύο ταφές του Νίκου Καββαδία

‘’Κι εγώ, που τόσο επόθησα μια μέρα να ταφώ

Σε κάποια θάλασσα βαθιά στις μακρινές Ινδίες,

Θα ‘χω ένα θάνατο κοινό και θλιβερό πολύ

Και μια κηδεία σαν των πολλών ανθρώπων τις κηδείες’’

Νίκος Καββαδίας, Mal du Départ

Πρόσφατα μια είδηση αναρτημένη σε ηλεκτρονική εφημερίδα προκάλεσε έκπληξη στα μάτια πολλών αναγνωστών: Έφυγε ο Νίκος Καββαδίας. Δίπλα στον τίτλο μια ασπρόμαυρη φωτογραφία του ποιητή στην κουπαστή ενός πλοίου και πιο κάτω η επεξήγηση: Την τελευταία του πνοή άφησε σε ηλικία 74 χρόνων ο σημαντικός πεζογράφος, Νίκος Καββαδίας. Η είδηση αναρτήθηκε στην ενημερωτική ιστοσελίδα μεγάλης επισκεψιμότητας newsbomb ενώ αναπαράχθηκε αυτούσιο σε πολλά αντίστοιχα σάιτ: το inews, το yahoo.gr, το Olympia. Λίγες ώρες μετά και ενώ το νέο έπλεε στις θάλασσες του διαδικτύου, προκαλώντας σε άλλους λύπη και σε άλλους γέλιο, αποδείχτηκε πως ο εικονιζόμενος ποιητής του άρθρου έχει όντως πεθάνει άλλα το μακρινό 1975. Η ιστοσελίδα μπέρδεψε τον ποιητή με τον πεζογράφο Νίκος Α. Καββαδία ο οποίος όντως έφυγε την συγκεκριμένη ημέρα.

Όταν η ανοησία διατρανώνει τον εαυτό της εξώστρεφα προκαλεί πάντοτε χαμόγελα. Άθελά της όμως, μέσα από δρόμους που επιλέγει το ξαφνικό και το τυχαίο, είναι ικανή πηγή σκέψεων και συμπερασμάτων. Η ανάρτηση είναι ενδεικτική για το πώς ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας αντιλαμβάνεται την ποίηση: ικανή να πεθαίνει και να προκαλεί λύπη αλλά όχι ικανή να ζει και να προκαλεί οτιδήποτε.  Μέσα στην ταχύτητα της πληροφορίας, ονόματα και ιδιότητες μπερδεύονται εξόριστα σε ένα θολό περίπου. Καμία κυριολεξία δεν έχει σημασία αφού θα αντικατασταθεί από την επόμενη. Οι αποχρώσεις, οι λεπτομέρειες αποτελούν σπάταλα ξοδεμένο χρόνο, πολυτέλειες μιας ζωής αυστηρά πρακτικής.

Η αντίθεση που προκύπτει από το σφάλμα έχει και αυτή ενδιαφέρον.  Η απεραντοσύνη των πληροφοριών του διαδικτύου έρχεται σε αντίθεση με την απεραντοσύνη της θάλασσας του Νίκου Καββαδία. Το τότε ταξίδι στον χώρο της υδρογείου, γίνεται τώρα ταξίδι στον χρόνο προς το παρελθόν. Όταν οι στίχοι του Νίκου Καββαδία, έπλεαν ακόμη σε φιλικά νερά…

Ποιητής όχι του ύψους ή του μεγέθους, ο Νίκος Καββαδίας δημιούργησε μια ποίηση απόλυτα συγκεκριμένη ως προς τις αναφορές, τους τρόπους, το περιεχόμενό της. Στα 60 περίπου ποιήματά του έργου του δημιούργησε έναν κόσμο στίχων, απόλυτα συμπαγή. Τα πορτρέτα των ανθρώπων της θάλασσας, τα γεγονότα των ποιητικών αφηγήσεων, η συμπύκνωση του ταξιδιού στην αναφορά ενός μακρινού ξένου τόπου, αποτέλεσαν υλικά για να ειπωθούν βασικές ανθρώπινες καταστάσεις και αγωνίες: ο θάνατος, οι χαμένες αγάπες, η μοναξιά και η φυγή. Το ταξίδι γίνεται ποιητικός χώρος και η θάλασσα ουτοπία.  Η ποίηση του Νίκου Καββαδία είναι ποίηση της εμπειρίας.

Ο ποιητής δεν υπήρξε τόσο δημοφιλής στις μέρες του. Η έλλειψη εξωραϊστικών στοιχείων, η αμεσότητα και η αναφορά σε πυρετούς, αφροδίσια, πόρνες και  ναρκωτικά ήταν στοιχεία τόσο εξωτικά για την ελληνική ποίηση του 1933 (εποχή που εκδίδεται η πρώτη του συλλογή, το Μαραμπού ) όσο το Τζιμπουτί και οι Ινδίες. Η μελοποίηση των ποιημάτων μετά τον θάνατό του έχρισαν τον Καββαδία ως έναν από τους δημοφιλέστερους έλληνες ποιητές. Ταυτόχρονα όμως, η μεταμόρφωση του ποιήματος σε τραγούδι, η παραχώρηση του στίχου στα χείλη των πολλών, σε στιγμές φευγαλέες και σε μια ατελείωτη επανάληψη ανέδειξαν ίσως το εξωτικό στοιχείο, πιο έντονα από τα σημεία της ουσίας. Οι λέξεις και οι ζωές των ναυτικών, οι πίθηκοι, το χασίς, τα εξωτικά νησιά και τα μαχαίρια –στοιχεία απ όπου προκύπτει ο εξωτισμός- είναι πληροφορίες δεμένες με ένα πάθος. Το πάθος αυτό είναι το κέντρο του ποιητικού σύμπαντος του ποιητή. Και για να γυρίσουμε στην αρχική αντίθεση είναι το πάθος αυτό, που λείπει από τον τρόπο που το καθετί υπάρχει στις αχανείς θάλασσες της σημερινής πληροφορίας. Ριγμένες σκόρπια και τυχαία όλες οι πληροφορίες είναι ισοδύναμες, χωρίς πυρήνα και γι αυτό τον λόγο αδιάφορες.

Ο πρώτος θάνατος του Νίκου Καββαδία, ο βιολογικός, έρχεται αγκαλιά με μια δυνάμει λήθη. Ο δεύτερος θάνατος είναι μια μνήμη ηλεκτρονική, μια καταχώρηση ανάμεσα σε άλλες, σε μια εποχή που δεν θα ταξιδεύει, αλλά αντίθετα θα φτάνει οπουδήποτε μέσα από μια οθόνη. Και η ποίηση αποτελεί τελικά μια απάντηση, απέναντι και στους δύο θανάτους.

(Στο περιοδικό Τα Ποιητικά)