Σε εποχές έντονης
πολιτικής πόλωσης, όπως αυτή της επταετίας, (αλλά και των ετών που προηγήθηκαν
και έπονται) δύσκολα κατάφερνε κάποιος να μην παρερμηνευτεί εάν δεν άνηκε σε
ένα από τα δύο στρατόπεδα. Σε εποχές συμμάχων και εχθρών σπάνια περισσεύει
κάποιος τρίτος ρόλος. Η περίπτωση του Σεφέρη, ήταν μια τέτοια περίπτωση. Αστός,
διπλωμάτης, αργότερα πρέσβης σίγουρα όχι κουμουνιστής, ένας από τους
διαπραγματευτές στις συνθήκες Λονδίνου και Ζυρίχης για την Κύπρο, ο Σεφέρης
είχε όλα αυτές τι καταγωγές που δεν τον ήθελαν φίλο της αριστεράς. Αλλά και η
ποίησή του άσχετα με το καλλιτεχνικό της μέγεθος, δεν είχε τα χαρακτηριστικά
αυτά που θα τον έκαναν αγαπητό. Στίχος σκοτεινός και συχνά κρυπτικός, συχνά
απαισιόδοξος και μελαγχολικός μια ποίηση βαθειά ατομική (σε πρώτο όμως επίπεδο),
δεν ταίριαζε με τις αξίες και τα κριτήρια που πρότεινε (ή επέβαλε) η αριστερά.
Όμως έτσι το έφεραν οι καιροί και οι καταστάσεις, ώστε το άκαμπτο, έστω για
λίγο να θολώσει..
Το 1963, η Σουηδική ακαδημία βραβεύει τον Γιώργο Σεφέρη με το Νόμπελ για τη λογοτεχνία. Ο Σεφέρης είναι ο τέταρτος Έλληνας που προτάθηκε για το βραβείο (είχαν προηγηθεί ο Παλαμάς, ο Σικελιανός και ο Καζαντζάκης) και ο πρώτος που το κερδίζει. Η διάκριση τον καθιστά επίκεντρο του Παγκόσμιου λογοτεχνικού χάρτη και τον γνωστότερο (μαζί με τον Καβάφη) νέο Έλληνα λογοτέχνη, έναν άνθρωπο διεθνούς πια εμβέλειας. Τέσσερα χρόνια μετά, το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, τον βρίσκει στην Αθήνα, Νομπελίστα, συνταξιούχο και προβληματισμένο. ‘’Προκόβουμε καταπληκτικά’’ γράφει ειρωνικά στην ατζέντα του την ημέρα του πραξικοπήματος. Μένει συνειδητά στο περιθώριο κάτω από το καθεστώς της χουντικής λογοκρισίας αρνείται να δημοσιεύσει και η αλληλογραφία του παρακολουθείται. Τις δύσκολες εκείνες ημέρες η υγεία του χειροτερεύει. Τα χρόνια του ’67-’68 τον βρίσκουν στην Αμερική, καλεσμένο διαφόρων πανεπιστημίων στα οποία δίνει διαλέξεις, διδάσκει, διαβάζει ποιήματά του. Δεν μπορεί όμως να ξεφύγει της πολιτικής κατάστασης. Συχνά οι ερωτήσεις φοιτητών και δημοσιογράφων γίνονται πιεστικές. Όμως η δήλωση δεν θα μπορούσε να γίνει στο εξωτερικό. Η υγεία του είχε χειροτερέψει σημαντικά και εάν μιλούσε κατά της χούντας γνώριζε πως θα πέθαινε μακριά από την πατρίδα του, αφού το καθεστώς θα του αφαιρούσε την ιθαγένεια.
Στα τέλη του 1968 επιστέφει στην Ελλάδα. Την Παρασκευή 28 Μαρτίου του1969 γίνεται η περίφημη δήλωση του. Ένα κείμενο αυστηρό τόσο υφολογικά όσο και ως προς το περιεχόμενό του, που καταδικάζει την Χούντα των συνταγματαρχών και κάθε είδους δικτατορία ενώ προβλέπει την τραγωδία στο τέλος της(η Κύπρος δυστυχώς επισφράγισε την αλήθεια της πρόβλεψης).’’Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή. Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου’’. Σύντομη, εκφρασμένη από μια φωνή κουρασμένη αλλά σταθερή, η δήλωση μεταδίδεται στα ελληνικά από το BBC και τα Γαλλικά και Γερμανικά ραδιόφωνα. Το καθεστώς απαντά βλακωδώς, δημοσιεύοντας την δήλωση σε όλες τις εφημερίδες-όργανά του με σκοπό να του απαντήσει. Για πρώτη και μοναδική φορά τα φύλλα όλων αυτών τον εφημερίδων εξαντλούνται κάνοντας παντού γνωστή την δήλωση.
Λίγους μήνες αργότερα, καταργείται η προληπτική λογοκρισία. Το πρώτο βιβλίο που εκδίδεται είναι τα ‘’Δεκαοκτώ κείμενα’’, μια ανθολογία ποιημάτων, δοκιμίων και διηγημάτων. Ανάμεσα σε αυτά τα κείμενα(πρώτο και σε τιμητική απόσταση από τα άλλα), είναι το ποίημα του Σεφέρη ‘’οι γάτες του Αι Νικόλα’’, μια παραβολή για την χούντα αλλά και τα βάσανα της Ελλάδας γενικότερα. Θα είναι το τελευταίο ποίημα που θα δημοσιεύσει ο ποιητής.
Ο Γιώργος Σεφέρης πέθανε το απόγευμα της Δευτέρας 20 Σεπτεμβρίου του 1971. Δύο ημέρες μετά, η εκκλησία της οδού Κυδαθηναίων, γέμισε από νέους και φοιτητές. Στη διαδρομή προς το πρώτο νεκροταφείο, μπροστά στην πύλη του Αδριανού, το πλήθος σταματά την κυκλοφορία και αρχίζει να τραγουδά την παράνομη μουσική του Θεοδωράκη. Πρόκειται για το ποίημα του Σεφέρη ‘’Άρνηση’’ γνωστό και ως ‘’Στο περιγιάλι το κρυφό’’. Η πομπή θα ενωθεί με το μαζεμένο πλήθος στο νεκροταφείο και θα καταλήξει σε μια από τις μεγαλύτερες αντιδικτατορικές πορείες κατά τη διάρκεια της χούντας ( τη δεύτερη χρονολογικά, μετά την κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου). Το γεγονός ήρθε σαν επιβεβαίωση σε σχέση με την δήλωση του Σεφέρη, πως -παραφράζοντας τον στίχο από τα ‘’τρία κρυφά ποιήματα’’ – ‘’Είναι παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια μας’’.
(στο περιοδικό Κόκκινη Κλωστή)
Το 1963, η Σουηδική ακαδημία βραβεύει τον Γιώργο Σεφέρη με το Νόμπελ για τη λογοτεχνία. Ο Σεφέρης είναι ο τέταρτος Έλληνας που προτάθηκε για το βραβείο (είχαν προηγηθεί ο Παλαμάς, ο Σικελιανός και ο Καζαντζάκης) και ο πρώτος που το κερδίζει. Η διάκριση τον καθιστά επίκεντρο του Παγκόσμιου λογοτεχνικού χάρτη και τον γνωστότερο (μαζί με τον Καβάφη) νέο Έλληνα λογοτέχνη, έναν άνθρωπο διεθνούς πια εμβέλειας. Τέσσερα χρόνια μετά, το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, τον βρίσκει στην Αθήνα, Νομπελίστα, συνταξιούχο και προβληματισμένο. ‘’Προκόβουμε καταπληκτικά’’ γράφει ειρωνικά στην ατζέντα του την ημέρα του πραξικοπήματος. Μένει συνειδητά στο περιθώριο κάτω από το καθεστώς της χουντικής λογοκρισίας αρνείται να δημοσιεύσει και η αλληλογραφία του παρακολουθείται. Τις δύσκολες εκείνες ημέρες η υγεία του χειροτερεύει. Τα χρόνια του ’67-’68 τον βρίσκουν στην Αμερική, καλεσμένο διαφόρων πανεπιστημίων στα οποία δίνει διαλέξεις, διδάσκει, διαβάζει ποιήματά του. Δεν μπορεί όμως να ξεφύγει της πολιτικής κατάστασης. Συχνά οι ερωτήσεις φοιτητών και δημοσιογράφων γίνονται πιεστικές. Όμως η δήλωση δεν θα μπορούσε να γίνει στο εξωτερικό. Η υγεία του είχε χειροτερέψει σημαντικά και εάν μιλούσε κατά της χούντας γνώριζε πως θα πέθαινε μακριά από την πατρίδα του, αφού το καθεστώς θα του αφαιρούσε την ιθαγένεια.
Στα τέλη του 1968 επιστέφει στην Ελλάδα. Την Παρασκευή 28 Μαρτίου του1969 γίνεται η περίφημη δήλωση του. Ένα κείμενο αυστηρό τόσο υφολογικά όσο και ως προς το περιεχόμενό του, που καταδικάζει την Χούντα των συνταγματαρχών και κάθε είδους δικτατορία ενώ προβλέπει την τραγωδία στο τέλος της(η Κύπρος δυστυχώς επισφράγισε την αλήθεια της πρόβλεψης).’’Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή. Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου’’. Σύντομη, εκφρασμένη από μια φωνή κουρασμένη αλλά σταθερή, η δήλωση μεταδίδεται στα ελληνικά από το BBC και τα Γαλλικά και Γερμανικά ραδιόφωνα. Το καθεστώς απαντά βλακωδώς, δημοσιεύοντας την δήλωση σε όλες τις εφημερίδες-όργανά του με σκοπό να του απαντήσει. Για πρώτη και μοναδική φορά τα φύλλα όλων αυτών τον εφημερίδων εξαντλούνται κάνοντας παντού γνωστή την δήλωση.
Λίγους μήνες αργότερα, καταργείται η προληπτική λογοκρισία. Το πρώτο βιβλίο που εκδίδεται είναι τα ‘’Δεκαοκτώ κείμενα’’, μια ανθολογία ποιημάτων, δοκιμίων και διηγημάτων. Ανάμεσα σε αυτά τα κείμενα(πρώτο και σε τιμητική απόσταση από τα άλλα), είναι το ποίημα του Σεφέρη ‘’οι γάτες του Αι Νικόλα’’, μια παραβολή για την χούντα αλλά και τα βάσανα της Ελλάδας γενικότερα. Θα είναι το τελευταίο ποίημα που θα δημοσιεύσει ο ποιητής.
Ο Γιώργος Σεφέρης πέθανε το απόγευμα της Δευτέρας 20 Σεπτεμβρίου του 1971. Δύο ημέρες μετά, η εκκλησία της οδού Κυδαθηναίων, γέμισε από νέους και φοιτητές. Στη διαδρομή προς το πρώτο νεκροταφείο, μπροστά στην πύλη του Αδριανού, το πλήθος σταματά την κυκλοφορία και αρχίζει να τραγουδά την παράνομη μουσική του Θεοδωράκη. Πρόκειται για το ποίημα του Σεφέρη ‘’Άρνηση’’ γνωστό και ως ‘’Στο περιγιάλι το κρυφό’’. Η πομπή θα ενωθεί με το μαζεμένο πλήθος στο νεκροταφείο και θα καταλήξει σε μια από τις μεγαλύτερες αντιδικτατορικές πορείες κατά τη διάρκεια της χούντας ( τη δεύτερη χρονολογικά, μετά την κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου). Το γεγονός ήρθε σαν επιβεβαίωση σε σχέση με την δήλωση του Σεφέρη, πως -παραφράζοντας τον στίχο από τα ‘’τρία κρυφά ποιήματα’’ – ‘’Είναι παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια μας’’.
(στο περιοδικό Κόκκινη Κλωστή)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου