Στις δύο ταινίες του, The act of killing και The look of silence, ο κινηματογραφιστής Τζόσουα Οπενχάιμερ εξετάζει τα γεγονότα γύρω από τη σφαγή των κομμουνιστών στην Ινδονησία το 1965-66. Κατά τη διάρκεια των γεγονότων που έριξαν από την εξουσία τον πρόεδρο Σουκάρνο εκτελέστηκαν περίπου 1.000.000 κομουνιστές (κάποιοι κάνουν λόγο για δύο ή ακόμη και τρία εκατομμύρια). Στα δύο αυτά ντοκιμαντέρ ο Οπενχάιμερ εξετάζει τους βασανιστές και τα θύματα της σφαγής. Βάζει μια κάμερα μπροστά στους δημίους και τους ζητά να αφηγηθούν τις πράξεις τους. Οι δήμιοι χαμογελούν. Δεν έχουν κανέναν ενδοιασμό να περιγράψουν, σχεδόν αναπολούν νοσταλγικά τις εποχές εκείνες, μοιράζονται μαζί μας τις εμπειρίες τους όπως κάποιος μεσήλικας θα περιέγραφε κάποιες διακοπές της νεότητάς του. Οι δήμιοι μας ενημερώνουν για τους τρόπους βασανισμού, για τα ευρήματα που τους βοήθησαν να σκοτώσουν με μεγαλύτερη άνεση, για την εμπειρία του να έχεις σκοτώσει πάνω από 1000 άτομα μόνος σου. «Πρέπει να πίνεις ανθρώπινο αίμα αν δεν θες να τρελαθείς» μας ενημερώνει ένας γερασμένος δολοφόνος. «το τι είναι νόμιμο το ορίζει πάντοτε ο νικητής. Και εγώ είμαι νικητής. Άρα είμαι και νόμιμος. Γάμα τη συνθήκη της Γενεύης. Εγώ σου υπογράφω τη συνθήκη της Τζακάρτα». Οι βασανιστές μέχρι και σήμερα είναι ήρωες στη χώρα τους. Βγαίνουν σε τηλεοπτικές εκπομπές γίνονται δεκτοί από υπουργούς και στελέχη της πολιτικής ηγεσίας. Οι παραστρατιωτικές οργανώσεις που έδρασαν στην εποχή της αναταραχής είναι ακόμη ενεργές, έχουν ημικρατικό χαρακτήρα και ορίζονται σχεδόν ως θεσμοί στην Ινδονησία.
Ο Οπενχάιμερ καταφέρνει να αποτυπώσει το αισθητικό γκροτέσκο που αντιστοιχεί στον ηθικό σχετικισμό που δημιούργησε τη σφαγή στην Ινδονησία. Μέσα από τις δύο ταινίες του καταφέρνει χωρίς ίχνος ηθικολογίας να μας μεταδώσει το βάρος των γεγονότων μιας μακρινής εποχής σε μια μακρινή ήπειρο. Και το ερώτημα που πρέπει να τεθεί για όλους μας είναι το εξής: Γιατί μας αφορούν αυτά τα γεγονότα που συνέβησαν κάπου παλιά και κάπου μακριά; Οι ταινίες είναι αφορμές (και αφορμή αυτού του άρθρου) για να αποτυπωθεί μια ανθρώπινη συμπεριφορά πολύ πέρα από τα όρια του ανθρώπινου. Το πώς άνθρωποι και κοινωνίες διαμορφώθηκαν μέσα από το θέατρο της σφαγής.
Και τελικά απαντώντας στην πρώτη ερώτηση φτάνουμε στο έσχατο, στο αμείλικτο ερώτημα: πως μια κοινωνία μετατρέπεται στην κοινωνία που απεικονίζει ο Οπενχάιμερ; Ποια είναι η απόσταση της δικής μας κοινωνία (και επίσης της κάθε κοινωνίας) από αυτή την κατάληξη; Δεν υπάρχει τίποτα πιο εύκολο –και ταυτόχρονα πιο προβληματικό- από το να ηθικολογήσεις βλέποντας τους ήρωες της ταινίας. Να τους ονομάσεις ανθρωπόμορφα τέρατα, αποβράσματα, κλινικές περιπτώσεις. Αυτό που έχει σημασία– και αποτελεί ταυτόχρονα αρχή προς κάθε μελλοντική αποφυγή- είναι να περιγράψεις με ειλικρίνεια τις συνθήκες που δημιούργησαν και διαμόρφωσαν τις συγκεκριμένες περιπτώσεις και τους συγκεκριμένους ανθρώπους. Ο δρόμος του εκφασισμού και της αναβάθμισης του πολιτικού ρόλου των λούμπεν εγκληματικών συμμοριών είναι κάτι που πρέπει να φοβίζει και να ανησυχεί κάθε κοινωνία, ιδιαίτερα σε μεταιχμιακούς καιρούς σαν αυτούς που ζούμε. Γιατί πολλές φορές η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται ως φάρσα αλλά ως μια προπαίδεια της σφαγής και του εγκλήματος. Η Ινδονησία του χθες δεν ανήκει στο παρελθόν, ανήκει στο ενδεχόμενο μέλλον του κάθε φόβου μας.
Κάθε στιγμή κάπου στον κόσμο η ίδια η ανθρωπότητα δικάζεται. Στη μορφή ενός δικαστή, ενός δολοφόνου, ενός ήρωα. Συνήθως δεν μαθαίνουμε ποτέ τα γεγονότα, την έκβασή τους, τις λεπτομέρειές τους. Και όμως το αποτέλεσμα αυτής της καθημερινής δίκης μας επηρεάζει όλους, διαμορφώνει και το δικό μας γίγνεσθαι κάπου μακριά και συσσωρεύει τα ανθρώπινα φορτία που κρίνουν το παρόν μας.
(στην εφημερίδα Εποχή)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου