Τετάρτη 18 Νοεμβρίου 2015

Με την πλάτη στραμμένη στα ερείπια της Ευρώπης



«Κάτι είναι σάπιο στην εποχή της ελπίδας», γράφει ο Χάινερ Μύλλερ στη Μηχανή Άμλετ (απ’ όπου δανεισμένος και ο τίτλος του άρθρου), κάπου το 1977, μιλώντας για τον επιθανάτιο ρόγχο μιας γερασμένης ηπείρου και ενός νεκρού πολιτισμού («Για μια φαφούτα γριά σκύλα, για ένα μπαλωμένο πολιτισμό», σημειώνει, καταφάσκοντας, ο Έζρα Πάουντ αρκετές δεκαετίες πριν). Είναι αυτό το γερασμένο παράδειγμα, η φθαρμένη αυτή ήπειρος, που επιμένει να συντηρεί τον εαυτό της, ανασταίνοντας παραλλαγές του παρελθόντος της, σπρώχνοντάς τες βίαια προς το μέλλον. Η Ευρώπη για άλλη μια φορά μπροστά σε ένα σταυροδρόμι έτοιμη να γεννήσει τη νέα εκδοχή της. Δύσκαμπτη σαν ραχιτικός και συντηρητική στη δυσκινησία της, σαν Παπαγιώτης απόστρατος με κουβερτούλα στα πόδια.

Όπως ο ποταμός

Το προσφυγικό θέμα φαίνεται πως λειτουργεί ως καταλύτης, ώστε να επιταχυνθεί η όποια μορφή και η όποια κατεύθυνση θα πάρει η Ευρώπη. Και αυτό γιατί είναι ένα έκτακτο θέμα, που δεν μπορεί να περιμένει έξω από τις αίθουσες του Γιούρογκρουπ για τις όποιες αποφάσεις, ένα επείγον περιστατικό που ορίζει από μόνο του τον χρόνο και τις ταχύτητες. Σύντομα η Ευρώπη θα κληθεί (ένα δεν έχει κληθεί ήδη) να πάρει ξεκάθαρες αποφάσεις σε σχέση με το μεταναστευτικό: εάν θα κλείσει τα σύνορά της, υιοθετώντας λογικές επαναπροώθησης, μαζικών στρατοπέδων συγκέντρωσης και συνολικών μέσων αποθάρρυνσης των μεταναστών (και ας φανταστεί ο καθένας μας τι μπορεί να σημαίνουν αυτά) ή θα σταθεί, έστω και αυτή την ύστερη ώρα, στο ύψος των περιστάσεων, διανέμοντας τον έτσι κι αλλιώς διαχειρίσιμο αριθμό προσφύγων, συνδυάζοντάς τον με μια εξωτερική πολιτική για τη μείωση του αριθμού αυτού. Και στις δύο περιπτώσεις, το θέμα της μετανάστευσης ξεπερνά τις ίδιες τις πολιτικές αποφάσεις, όπως ένας ποταμός ξεπερνά το εμπόδιο της ανύπαρκτης ή σαφώς οριοθετημένης κοίτης του. Τα ποτάμια έχουνε το συνήθειο να φτάνουν στον προορισμό τους ανεξάρτητα από τα εμπόδια.

Η πρώτη πράξη προς μια άλλη Ευρώπη

Πέρα όμως από τη σημασία τους για το θέμα καθ’ αυτό, οι αποφάσεις θα ορίσουν και το πρόσωπο της Ευρώπης στη συνολικότερη πολιτική. Η γενικότερη πολιτική κρίση, όπως προκύπτει από την απόλυτη αδυναμία διαχείρισης της οικονομικής κρίσης, η γεωπολιτική ρευστότητα στην ευρύτερη περιοχή, η συρρίκνωση και η πλήρης έλλειψη εμπιστοσύνης προς τα παλαιά κόμματα και τον παραδοσιακό τύπο δημιουργούν ένα έδαφος ρευστό, έκθετο στις μεταμορφώσεις και στις ανακατατάξεις. Μια τόσο σημαντική απόφαση είναι ικανή να δώσει σχήμα στην ρευστότητα ορίζοντας και τις υπόλοιπες κατευθύνσεις. Ήδη η Ευρώπη θυμάται τα πιο σκοτεινά της χρόνια με την άνοδο της ακροδεξιάς, του ρατσισμού, της μισαλλοδοξίας και της ξενοφοβίας σε μια σειρά από χώρες. Η επιταχυνόμενη άνοδος του Pegida και η εξαγωγή του εκτός Γερμανίας αποτελεί, απλώς, την τελευταία φράση σε αυτό που μπορεί να αποδειχθεί η πρώτη πράξη προς μια άλλη Ευρώπη. Εξίσου σημαντική καταγράφεται η υιοθέτηση ή ελεύθερα πια εκπεφρασμένη ακροδεξιά πολιτική από εκπροσώπους παραδοσιακά πιο «ήπιων» κυβερνητικών κομμάτων: η στάση της Ουγγαρίας, οι δηλώσεις του Βέλγου υπουργού Εσωτερικών, Jan Jambon, που ζήτησε να φέρουν διακριτικά οι πρόσφυγες, ώστε να διαχωρίζονται από τους πολίτες και να εντοπίζονται εύκολα από τις αστυνομικές δυνάμεις, η περιγραφή των προσφύγων ως «σμήνος» από τον Ντέιβιντ Κάμερον και μια σειρά από άλλα παραδείγματα προειδοποιούν. Ίσως πιο ανησυχητική προκύπτει η περίπτωση της Γερμανίας και η περιγραφή των διαφόρων πολιτικών ενδεχομένων. Η αλλαγή στάσης στο μεταναστευτικό από την πλευρά της Μέρκελ έφερε την αυτόματη κάθετη πτώση της δημοτικότητάς της και η πτώση της δημοτικότητας της έφερε ταυτόχρονα και μια νέα αλλαγή στάσης.

Ένα άλλο ενδεχόμενο

Η άνοδος της αριστεράς θα μπορούσε να καταγραφεί ως η μόνη φωτεινή διέξοδος σε μια επικράτεια που αρχίζει να καλύπτει η «σκοτεινάγρα του βυθού». Όμως, περιπτώσεις όπως το ελληνικό ή το πιο πρόσφατο πορτογαλικό πραξικόπημα δείχνουν πόσο δύσβατος είναι αυτός ο δρόμος και τι είδους συγκρούσεις απαιτεί. Η αριστερά αυτό δεν μπορεί να το αγνοήσει. Και ίσως ο χρόνος να αποτελεί ακόμη –λόγω των συσχετισμών- ένα όπλο άμυνας, αλλά σίγουρα η στάση αυτή έχει τα όριά της. Οι περιπτώσεις της Αγγλίας με την αλλαγή στην ηγεσία των Εργατικών, η ίδρυση της «Ιταλικής Αριστεράς», τα διάφορα εκλογικά ενδεχόμενα σε Ισπανία και Ιρλανδία, η ακόμη και -υπό όρους- ενδεχόμενη απόσχιση της Καταλωνίας δημιουργούν την αίσθηση ενός άλλου παραδείγματος, περιγραφή του «άλλου ενδεχομένου». Το σημείο, που θα κριθούν όλα, είναι η συγκυρία και ως προς αυτήν κανείς δεν μπορεί ούτε να στοιχηματίζει, ούτε να ελπίζει.

Έρημη επικράτεια

Δεν είμαι σίγουρος αν είναι ελληνικό προνόμιο, αλλά η θέαση της Ευρώπης αποκαλύπτει μια νέα σκοτεινή ήπειρο νεκρών ιδανικών, ακυρωμένων προσδοκιών και κενών λόγων. Μια νέα έρημη επικράτεια αδύναμη να αναμετρηθεί με τον καιρό, ανίκανη να προβλέψει και να μεριμνήσει, αδιάφορη να εξασφαλίσει οτιδήποτε πέρα από επιμέρους συμφέροντα ισχυρών. Και δεν είναι κομμάτι από σενάριο αποκάλυψης, το γεγονός πως πλησιάζουμε σε ενδεχόμενα και ώρες συντριπτικών αποφάσεων.
Φωνές που περιέγραφαν την παρακμή της Ευρώπης, τώρα μετρούν την ενδεχόμενη πτώση της: «Αυτή είναι η νεκρή χώρα, αυτή είναι του κάκτου η χώρα…»


(στην εφημερίδα Εποχή)

Δεν υπάρχουν σχόλια: