Η καύση των νεκρών

Το υπουργείο Περιβάλλοντος ολοκληρώνει το θεσμικό πλαίσιο για την κατασκευή αποτεφρωτηρίων νεκρών στην Ελλάδα. Η απόφαση, την οποία υπογράφει ο υπουργός Περιβάλλοντος, Πάνος Σκουρλέτης, αφορά στη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης των Κέντρων Αποτέφρωσης Νεκρών (ή οστών). Τα αποτεφρωτήρια αποδεσμεύονται χωρικά από τα νεκροταφεία και πλέον η εγκατάστασή τους είναι πολύ ευκολότερη, χάρη σε μια τροποποίηση της νομοθεσίας που έγινε πέρυσι.
Σύμφωνα με ρεπορτάζ της Καθημερινής, μόνο εμπόδιο στη νομοθεσία στέκει το γεγονός πως το δικαίωμα ίδρυσης αποτεφρωτηρίου νεκρών εξακολουθούν να έχουν μόνο οι δήμοι, οι οποίοι, όμως, μέχρι σήμερα δεν έχουν αναλάβει το κόστος να συγκρουστούν με τις αντιδράσεις της Εκκλησίας και των ακραίων θρησκευτικών κύκλων.
Είναι γνωστό και αποδεικνύεται καθημερινά πως οι σχέσεις της εκκλησίας με τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι και οι πιο στενές (ας θυμηθούμε και την αναφορά του υπέροχου κυρίου Χριστόδουλου σε ομιλία του στη Μονή Πεντέλης (6/2/2002), σύμφωνα με την οποίο η εκκλησία «δεν είναι διατεθειμένη να εκχωρήσει τα δικά της δικαιώματα στο βωμό των όποιων ανθρώπινων δικαιωμάτων των άλλων»). Ο ορισμός, άλλωστε, του δικαιώματος και της υποχρέωσης αποτελεί μια ξεκάθαρη περιγραφή και άσκηση εξουσίας. Ταυτόχρονα είναι εύκολο κάποιος να αντιληφθεί με τρόπο αυτονόητο πως από την άσκηση αυτή προκύπτουν και οικονομικά οφέλη.

Το δάκρυ σε κέρμα

Οποιοσδήποτε έχει χάσει κοντινό του άνθρωπο γνωρίζει το κόστος των διαδικασιών. Το κέρδος πάνω στο θρήνο, η μετατροπή του δακρύου σε κέρμα είναι, απλώς, μια όψη της απάνθρωπης πτυχής των κηδειών. Τα έξοδα της κηδείας έρχονται απλώς ως επιστέγασμα μιας διαδικασίας, όπου ο προσωπικός πόνος πρέπει να έρθει αντιμέτωπος με την υπαλληλική ακρίβεια εκτέλεσης των επαγγελματιών του θανάτου. Τις υποδείξεις των κορακιών για το που θα πας και τι θα κάνεις, των πανομοιότυπων λόγων των παπάδων- όπου ο κάθε νεκρός ραίνεται με κοινόχρηστες λέξεις ενός μεγέθους, στερεότυπες φράσεις, που προσπαθούν να ορίσουν το γεγονός με βάση τη δική τους δογματική επεξήγηση, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη, ανθρώπους, σχέσεις και προσωπικές απόψεις- , των διαδικαστικών όρων με τους οποίους θα αποχωριστείς, θα θρηνήσεις, θα νοιώσεις. Έτσι, στην πιο προσωπική σου στιγμή βρίσκεσαι μπροστά σε ένα δημόσιο τραμπουκισμό ενός επιβεβλημένου τρόπου, που επιβάλει το δικό του αυτονόητο στην δική σου πληγή. Το γεγονός πως απ’ όλη αυτή τη διαδικασία η εκκλησία βγάζει κέρδος –κέρδος που επιθυμεί πάση θυσία να διατηρήσει– είναι αυτό που μετατρέπει τη όλη σκληρότητα σε ύβρη.

Εμπόδιο η Εκκλησία

Η καύση των νεκρών διασφαλίστηκε ως δικαίωμα, στη Γαλλία το 1789, στην Αγγλία το 1884, στη Γερμανία το 1934, στην Ισπανία το 1945. Στις περισσότερες από τις ευρωπαϊκές χώρες το ποσοστό αποτέφρωσης ξεπερνά το 50% του πληθυσμού, ενώ στην Ιαπωνία φτάνει το 99%. Βασικά πρακτικά επιχειρήματα υπέρ της καύσης είναι πως αυτή απαλλάσσει τις οικογένειες των νεκρών από την υποχρεωτική εκταφή της σορού και τα αρνητικά συναισθήματα που προκαλεί η θέα των οστών ή η ατελής αποσύνθεσή της σορού. Αποφεύγονται τα έξοδα κατασκευής - συντήρησης τάφου. Και αποφεύγεται η επιβάρυνση του περιβάλλοντος (γης, και υδροφόρου ορίζοντα) των νεκροταφείων, τα περισσότερα των οποίων είναι εντός του οικιστικού ιστού των πόλεων.
Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια αρκετοί δήμοι (όπως π.χ. οι Αθηναίων, Θεσσαλονίκης και Βόλου), έχουν προσπαθήσει να ιδρύσουν αποτεφρωτήριο, αλλά οι προσπάθειές τους παρακωλύθηκαν, λόγω της έντονης αντίδρασης της Εκκλησίας (ήδη από τη δεκαετία του ‘20 η Ιερά Σύνοδος γνωμοδότησε πως «η καύσις των νεκρών αντίκειται εις το πνεύμα της ορθοδόξου Εκκλησίας, δεδομένου ότι η ταφή αποτελεί μακροχρόνιον παράδοσιν»). Μοναδική λύση για όποιον επιθυμεί να αποτεφρωθεί μετά θάνατον, είναι η αποστολή της σορού στο εξωτερικό. Η πλησιέστερη εγκατάσταση για αυτό το σκοπό βρίσκεται στη Σόφια της Βουλγαρίας, όπου το κόστος μιας αποτέφρωσης ξεκινάει από 1.900 ευρώ.

Μπροστά στο τέλος;

Η μέχρι τώρα στάση της πολιτείας (η οποία από δειλία ταυτίζεται με τη στάση της εκκλησίας) καταπατά μια σειρά από δικαιώματα σε σχέση με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την ακεραιότητα του προσώπου, την ελευθερία της σκέψης και της συνείδησης. Αλλά υπάρχει κάτι πιο βαθύ, που ξεπερνά τις νομικές παραβιάσεις. Με τον τρόπο της, η εκκλησία ασκεί εξουσία πάνω σε ζωντανούς και νεκρούς, προσπαθεί να επιβάλλει τους τρόπους της προσωπικής μνήμης, την ίδια την αντίληψη για τη ζωή και το θάνατο.
Στο πλαίσιο αυτό το δικαίωμα της επιλογής της ταφής ή της καύσης εξατομικεύει τον τρόπο του θρήνου και επιστρέφει τους όρους, με τους οποίους οι εμπλεκόμενοι επιθυμούν να λάβει χώρα ο αποχωρισμός, χωρίς την χρηματοδοτούμενη κηδεμονία των ενδιάμεσων.
Δεν είναι παράδοξο το γεγονός πως ό,τι πιο νεκρό σε αυτή την κοινωνία, η εκκλησία, προσπαθεί να ορίσει το προσφιλές της τοπίο του θανάτου. Το παράδοξο είναι πως μέχρι τώρα το αίτημά της γινόταν αποδεκτό από την πολιτεία. Ας ελπίσουμε πως βρισκόμαστε μπροστά στο τέλος αυτής της μαφιόζικης πρακτικής.

(στην εφημερίδα Εποχή)