Φόρος τιμής στον Τζον Στιούαρτ

Στις 10 Φεβρουαρίου του 2015, ο Τζον Στιούαρτ ανακοίνωσε πως θα σταματήσει τη συμμετοχή του στο The Daily Show, την εκπομπή την οποία παρουσίαζε από το 1999. Τα χρόνια αυτά, ο Στιούαρτ κατάφερε όχι απλά να πάρει μια εκπομπή χαμηλής ακροαματικότητας σε έναν περιορισμένο καλωδιακό σταθμό και να την αναδείξει ως τη σημαντικότερη εκπομπή της αμερικανικής τηλεόρασης, αλλά πολύ περισσότερο κατάφερε να αλλάξει τον τρόπο που η Αμερική αντιμετωπίζει την κωμωδία, τις ειδήσεις και τελικά την ίδια την εικόνα της.

Ο κωμικός κώδικας

Μέχρι να καθιερωθεί ως το πρόσωπο του The Daily Show  ο Τζον Στιούαρτ πέρασε από τον χώρο του Stand-Up comedy, της ηθοποιίας, της παρουσίασης λοιπών τηλεοπτικών εκπομπών ενώ εξέδωσε και μια συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Γυμνές φωτογραφίες διάσημων ανθρώπων». Ο Στιούαρτ υπήρξε καλός σε όλους τους τομείς, παρ όλα αυτά δεν άγγιξε σχεδόν ποτέ το σημείο του εξαιρετικού, το λίγο παραπάνω που σε καθιερώνει και σε ταυτίζει με το δημιουργικό σου μέσο. Όλα αυτά θα άλλαζαν με την είσοδο του κωμικού στο κανάλι Comedy Central. Μέχρι σήμερα το Daily Show έχει κερδίσει 18 Emmy και 2 Peabody, ενώ η τηλεθέασή του το 2008 έφτασε τα 2 εκατομμύρια. Στον μακροσκελή κατάλογο των καλεσμένων συμπεριλήφθηκαν συχνά τα μεγαλύτερα ονόματα της λογοτεχνίας, του κινηματογράφου, της δημοσιογραφίας και της πολιτικής, ακόμα και αρχηγοί κρατών. Από τον Μπάρακ Ομπάμα μέχρι τον Ίβο Μοράλες.

Ταυτόχρονα, η εκπομπή κατάφερε να δημιουργήσει και να καθιερώσει μια ολόκληρη γενιά κωμικών που σήμερα μεσουρανεί στις τηλεοπτικές συχνότητες και τα κινηματογραφικά πανιά. Ξεκινώντας από τον Στήβεν Κολμπέρ και τον Στηβ Καρέλ και φτάνοντας έως και σήμερα στον ταχύτατα ανερχόμενο John Oliver (ο Oliver «κυκλοφόρησε» τις τελευταίες μέρες αρκετά και στην Ελλάδα, όταν  περιέλαβε στην εκπομπή του ένα κομμάτι για την εμφάνιση και το στυλ του Γιάννη Βαρουφάκη και παλαιότερα όταν σατίρισε την Χρυσή Αυγή).

Αυτό, όμως, που έχει σημασία είναι ο ΝΕΟΣ τηλεοπτικός τρόπος και ο κωμικός κώδικας που η εκπομπή καθιέρωσε. Ξεκινώντας ως μια σατυρική εκπομπή «ψεύτικων νέων» το Daily Show, υπό την καθοδήγηση του Στιούαρτ  πέρασε στην άμεση πολιτική σάτιρα μιλώντας και σατιρίζοντας την πολιτική, τα μίντια, το ρατσισμό, την οργανωμένη θρησκεία, την καθημερινότητα. Εξετάζοντας τη βλακεία σε όλες της τις εκφάνσεις, αποκαλύπτοντας πτυχές της αδικίας και του μίσους, καταγράφοντας την παραπλάνηση, πάντοτε όμως με κωμικό τρόπο. Ο Στιούαρτ κατάφερε να συνδυάσει την πολιτική σάτιρα του George Carlin, με το σπαρακτικά παράλογο χιούμορ της  πρώτης περιόδου του Woody Allen και την ηθελημένα ηλίθια εξωστρέφεια της κωμικής περσόνας του Στιβ Μάρτιν.

Η σάτιρα της πληροφορίας

Για να αντιληφθεί κάποιος  τη σημασία του Τζον Στιούαρτ πρέπει πρώτα να κατανοήσει την κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα αμερικανικά μίντια. Διαβρωμένα από συμφέροντα, καθοδηγούμενα στον υπερθετικό βαθμό, πολιτικές εκπομπές με υποτυπώδη επιχειρηματολογία και στοιβαγμένη επιθετικότητα, αποσιωπήσεις, αποκρύψεις και παραπλάνηση. Όλα ειπωμένα με τη σοβαροφάνεια του επιχειρείν, τους κανόνες της πιο εικονικής εικόνας, του πιο τυποποιημένου άδειου. Μπλέιζερ με στόματα και γυναίκες-φορείς στήθους. Στο πεδίο αυτό (και ακριβώς σατιρίζοντας το) ο Στιούαρτ κατάφερε κάτι το οποίο θα έμοιαζε αδιανόητο: οι πολίτες να εμπιστεύονται περισσότερο την σάτιρα της πληροφορίας από την ίδια την πληροφορία, να θεωρούν έναν κωμικό πιο φερέγγυο από τον οποιοδήποτε δημοσιογράφο και τελικά να ενημερώνονται από μια σατιρική εκπομπή και όχι από ένα δελτίο.

Για να μην γενικολογούμε ας πάρουμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα από την εκπομπή. Στις τελευταίες επιχειρήσεις του Ισραήλ στην Παλαιστίνη οποιαδήποτε ελάχιστη κριτική απέναντι στο Ισραήλ ταυτιζόταν από το σύνολο των αμερικανικών σταθμών με τον αντισημιτισμό και τον ρατσισμό. Ο Στιούαρτ (εβραίος στην καταγωγή) παρουσίασε στην εκπομπή του το θέμα ως εξής: κάθε φορά που ανέφερε τη λέξη Ισραήλ μια σειρά υποτιθέμενων δημοσιογράφων εμφανιζόταν απότομα και σε απόσταση αναπνοής από το πρόσωπό του ουρλιάζοντας του μια σειρά από επιχειρήματα-καταγγελίες -μπινελίκια. «το να διερωτάσαι για τον ανθρωπισμό ή ακόμη και την αποτελεσματικότητα των πολιτικών του Ισραήλ, δεν σημαίνει πως ταυτίζεσαι με τη Χαμάς» διαμαρτύρεται ο Στιούαρτ με αποτέλεσμα τα ουρλιαχτά να δυναμώσουν ακόμη περισσότερο. «ΟΚ ας μιλήσουμε για κάτι πιο ελαφρύ. Όπως… την Ουκρανία;’’ καταλήγει.  

Αυτό που κατάφερε τελικά ο Τζον Στιούαρτ είναι να επαναπροσδιορίσει τη σημασία του γέλιου, να αποδείξει το πόσο σοβαρό πράγμα μπορεί να είναι η κωμωδία και τελικά να εφαρμόσει όλο αυτόν τον τρόπο στους ξεκαρδισμένους θεατές του. Και γι αυτό τον λόγο σήμερα τον αποχαιρετούμε με μια βαθιά υπόκλιση.

(στην εφημερίδα Εποχή)