Ελύτη μ’ είπες μια βραδιά (χωρίς καμιά αιτία)

«Βγάλε πια τα γαλάζια σου και δε σου πάνε
παράτα με με το Αιγαίο και τα νησιά σου
κάθισε στη γωνιά να πουλάς παλιά εικονίσματα
βίους αγωνιστών σου και το νέο μαρτυρολόγιο…
Ομως όσοι μαρτύρησαν ποτέ δε μαρτυρούν…»
Βύρωνας Λεοντάρης, Αίνιγμα I,
από τη συλλογή Ψυχοστασία



Εχει κατοχυρωθεί κάθε χρόνο η ομιλία του πρωθυπουργού στη ΔΕΘ να σημαίνει την έναρξη της νέας χρονιάς. Κάπως σαν μια τελετουργική σφαγή του καλοκαιριού στο σαλόνι μας, μπροστά στη γεμάτη πρωθυπουργό τηλεόραση.

Δεν θα ήθελα να γράψω για το πολιτικό περιεχόμενο του λόγου του Αντώνη Σαμαρά (άλλωστε γνωρίζουμε τι κούφια λόγια ήσανε αυτές οι βασιλείες). Μιλώ για την αισθητική του άρθρωση και για το τι αυτή σηματοδοτεί. Ωραιοποίηση και η παροχολογία, μια τρικλίζουσα δυσφορία και μια εξωστρεφής αστοχία γαρνιρισμένη με αποκρύψεις (π.χ. για τα 2 δισ. που ζητά η τρόικα). Το μεγαλύτερο βέβαια κομμάτι του λόγου καλύφτηκε από αντιπολίτευση στην αντιπολίτευση. Το ενδεχόμενο των εκλογών εκφρασμένο ως απειλή άλλοτε με εικόνες αποκάλυψης (κοσμογονία αλλαγών, επιστροφή στο χάος, φλέγεται το σύμπαν), άλλοτε με κακόγουστες συγκρίσεις φρίκης (αποκεφαλισμοί, θάνατοι γυναικών και παιδιών στις γύρω χώρες). Απέναντι σε αυτό ο Αντώνης Σαμαράς αποφάσισε να αρθρώσει το ανάστημά του. Το ανάστημα ενός Καλαματιανού μάγκα, ενός επαρχιακού τσαμπουκά, ενός αυστηρού θεολόγου-γυμνασιάρχη: «είναι στα καλά τους;», «κάποιοι μίζεροι», «παίζουν τα ρέστα τους», «αυτή την αηδία». Ολο αυτό βέβαια το ευάερο και ευήλιο λεκτικό κολάζ δεν προκαλεί εντύπωση. Εχουμε συνηθίσει αυτό το είδος λόγου τόσο από τον πρωθυπουργό όσο και από τους υπουργούς του. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι η επιμονή του να στουμπώνει αυτούς τους κακοτράχαλους λόγους με ρινίσματα υψηλού πολιτισμού. Στον συγκεκριμένο λόγο αποφάσισε να χρησιμοποιήσει μια φράση του πρόσφατα εκλιπόντος Εμμανουήλ Κριαρά: «Να λέτε πάντα αυτό που πιστεύετε… Και να πληροφορείστε σωστά».

Ας ξεκινήσουμε υπενθυμίζοντας πως ο Αντώνης Σαμαράς στα συλλυπητήριά του χαρακτήρισε τον Κριαρά «φιλόσοφο» (φιλόλογος ήταν ο άνθρωπος). Ας θυμηθούμε τη μανία του με τον Οδυσσέα Ελύτη (ήδη από την εποχή της ΠΟΛ.ΑΝ.). Αποκορύφωμα της οποίας στάθηκε η προεκλογική εκστρατεία της Νέας Δημοκρατίας όταν ο Σαμαράς αντιμετώπισε στους λόγους και στα προεκλογικά του σποτ τον ποιητή σχεδόν ως εκπρόσωπο Τύπου του κόμματος. Μέχρι η υπεύθυνος του έργου του Ελύτη κ. Ηλιοπούλου να ζητήσει την άμεση απόσυρση των στίχων καταλήγοντας στη δήλωσή της: «Την οργή των νεκρών να φοβάστε». Ας θυμηθούμε εκείνο το καζαντζακικό «ο μέγας ανηφορίζων» (ουγκ) στην αναφορά του στον μαντιναδόρο Γιάννη Σμαραγδή. Ας θυμηθούμε επίσης το ύφος με το οποίο απαντούσε στην επιστολή του Νάνου Βαλαωρίτη (στον ενικό φυσικά) σε σχέση με τον ρατσισμό και τόσες άλλες υπέροχες στιγμές. Οι λόγοι του Αντώνη Σαμαρά αποτελούν την αισθητική αποτύπωση της λούμπεν μεγαλοαστικής τάξης. Μια πλουμιστή κουρελού ασύμβατων λέξεων, υφών και προτάσεων, μια κραυγαλέα συγκατοίκηση κακοχωνεμένης μαγκιάς και αχώνευτου πολιτισμού.

Αυτή η πρόφαση πολιτισμού την οποία ο Σαμαράς δεν χάνει ευκαιρία να επικαλεστεί, δεν αποτελεί τίποτα περισσότερο από μια παράφραση πολιτισμού. Μια επαιτεία για σοβαρότητα, σε λόγους όπου κάθε είδους σοβαρότητας (πολιτικής, ηθικής ακόμα και ρητορικής) απουσιάζει. Μισοδιαβάσματα, τσαλαβουτήματα, συγκολλήσεις γύψου, ένας ειρμός αρθρωμένος ως λόξιγκας. Με τον ίδιο τρόπο που η διακυβέρνησή του με τις πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, τις διαδικασίες του κατ’ επείγοντος και τις επιτάξεις είναι μια παράφραση δημοκρατίας. Ο πολιτισμός του Αντώνη Σαμαρά, με τους όρους αλλά και για τους λόγους για τους οποίους αρθρώνεται, είναι η άλλη όψη (η φυσικά λιγότερο επώδυνη) της Μανωλάδας, του Φαρμακονησίου και των βασανιστηρίων. Αρχαίοι Μακεδόνες μαζί με πνιγμένους μετανάστες, βαρύγδουποι στίχοι δίπλα σε κουτσαβάκικες απειλές, ομοιοκαταληξίες δίπλα σε γρυλίσματα όλα τους τακτοποιημένα σαν μπιμπελό στην πιο κακόγουστη βιβλιοθήκη. Μια τακτοποίηση όμοια με την τακτοποίηση που ο ίδιος φαιδρά περιγράφει για την ελληνική οικονομία και κοινωνία. Το μόνο λοιπόν που κατάφερε στον πολιτισμό ο κύριος πρωθυπουργός είναι να επικαιροποιήσει όσο ποτέ τον στίχο του Οδυσσέα Ελύτη: «Οταν ακούς «τάξη» ανθρώπινο κρέας μυρίζει».

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)