Ιστορία σημαίνει να ξεχνάς

Από το πλήθος των γεγονότων επιλέγουμε πάντοτε το ελάχιστο. Τα γεγονότα αυτά, που θα μπορέσουν να συμπυκνώσουν όλα τα άλλα γεγονότα, τα γεγονότα αυτά που θα μιλήσουν για οτιδήποτε άλλο συνέβη. Γιατί η ιστορία συχνά δεν έχει σχέση τόσο με τη μνήμη, όσο με τη λήθη. Με τον τρόπο με τον οποίο η χθεσινή πραγματικότητα φιλτράρεται, ώστε να παραγάγει το σήμερα. Τις αναγκαίες αυτές υπενθυμίσεις, που θα συνηγορούν στο παρόν μας, τις μνήμες αυτές, που θα μας υπενθυμίζουν τον εαυτό μας στο τώρα. Να θυμάσαι τα απαραίτητα, αυτά που κάνουν τον ατελείωτο αριθμό γεγονότων του παρελθόντος πλωτό, εύκολο στη διάβαση, ικανό για ανάγνωση, αποδεκτό στις αντοχές και διαχειρίσιμο από τις σκοπιμότητες.

Η Ευρώπη βλέπει τον εαυτό της

Τη λήθη αυτή αργά η γρήγορα την βρίσκεις μπροστά σου. Δευτερεύοντες λεπτομέρειες, που τελικά αλλάζουν την συνολική μας θέαση, στοιχεία που διέφυγαν, αλλά έρχονται τώρα στο φως, αμφισβητώντας τις παγιωμένες μας αντιλήψεις. Στοιχεία που η ιστορία επέμεινε να ξεχάσει, να κρύψει λαθραία στην λήθη, αλλά τώρα βγαίνουν και πάλι στην επιφάνεια και δεν αποκαλύπτουν μόνο ένα διαφορετικό όλο στο παρελθόν, αλλά ταυτόχρονα και το άγχος κάποιων να δημιουργήσουν αυτή τη θέαση, να κατασκευάσουν το παρελθόν με ευνοϊκότερους όρους. Το άγχος για λήθη είναι αυτό που κάνει την μνήμη οξεία, αυτό που αποδεικνύει πως δεν υπάρχει ιστορία χωρίς σκοπιμότητα, χωρίς στόχο να θυμηθούμε, αλλά πιο συχνά να ξεχάσουμε. Το άγχος για λήθη αναδεικνύει συλλογικές ενοχές, συχνά συλλογικά εγκλήματα, αμφισβητεί τις δομές που κατασκευάσαμε στο παρόν, ώστε να παινέψουμε ή έστω να αντέξουμε τους εαυτούς μας.
Ερχόμενη σε επαφή με το προσφυγικό κύμα η Ευρώπη δεν βρέθηκε αντιμέτωπη μόνο με μια πρακτική πρόκληση, αλλά ταυτόχρονα και με μια βίαιη εισβολή παρελθόντος. Με μια υπενθύμιση ενσαρκωμένη, τέτοια ώστε να αναδείξει πτυχές βαλμένες προσεκτικά κάτω από τα χαλιά του χρόνου. Με μικρά εγκλήματα, κρυμμένα κάτω από μεγαλύτερα. Βλέποντας τους πρόσφυγες η Ευρώπη βλέπει τον εαυτό της. Αυτόν τον εαυτό που κάποτε υπήρξε, πράξεις παλιές και άβολες στην μνήμη για το τι διαδραματίστηκε στον ίδιο χώρο, αλλά ταυτόχρονα και το άγχος της να εξορίσει αυτόν τον εαυτό στο ποτέ.

Ατέλειωτες μετακινήσεις

Γιατί η Ευρώπη πάντοτε υπήρξε ένα ατελείωτο τερέν μετακινήσεων. Όχι, μια περιοχή αυστηρών συνόρων, μόνιμων πληθυσμών με σαφή υπόσταση και περιεκτικότητα αλλά μια επιφάνεια συνεχών πληθυσμιακών αλλαγών και ανακατατάξεων, ένα αμφίβολο εδώ, μια ρευστή κατοικία. Και δεν χρειάζεται κάποιος να επιστρέψει στην εποχή των Βησιγότθων ή των Ούννων για να έρθει σε επαφή με αυτή την πραγματικότητα. Ο πρόσφατος 20ός αιώνας μοιάζει αρκετός.
Οι δύο μεγάλοι πόλεμοι μαζί με μια σειρά περιφερειακών πολέμων, ο αριθμός των οικονομικών κρίσεων, οι επαναστάσεις και η άνοδος των απολυταρχικών καθεστώτων και μια σειρά άλλων παραγόντων προσδιόρισαν τις μετακινήσεις των πληθυσμών σε αυτή τη ρευστή ήπειρο. Και ταυτόχρονα την μοίρα της μετακίνησης των πληθυσμών μέσα στο στενό πλαίσιο της Ευρώπης, αλλά και τη φυγή μακριά από αυτή σε άλλες ηπείρους, σε άλλες προσφυγιές. Και μαζί με την μνήμη των γεγονότων έρχεται και η μνήμη της διαχείρισης τους, μια μνήμη άβολη φτιαγμένη για να ξεχνιέται. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Γαλλία φτιαγμένα για τους ηττημένους του ισπανικού εμφυλίου, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης μετά τον β’ παγκόσμιο πόλεμο, όπου θα παραμείνουν υπό άθλιες συνθήκες οι πρόσφυγες που δημιούργησε η σύρραξη καθώς και οι επιζήσαντες του ολοκαυτώματος, τα μεγάλα ρεύματα πληθυσμών μετά την κατάρρευση των αποικιών οι συμφωνίες της Γερμανίας με κράτη όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Ιταλία για εισαγωγή φτηνού εργατικού δυναμικού, τα ρεύματα πληθυσμών από το πρώην ανατολικό μπλοκ, οι άνθρωποι που ήρθαν από ανελεύθερα καθεστώτα, ώστε να κυνηγήσουν το θαύμα του ελεύθερου κόσμου, αλλά τελικά συνάντησαν το θαύμα της εκμετάλλευσης από την ελεύθερη αγορά. Οι άθλιες συνθήκες των μαχαλάδων, όπου έμεναν οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, οι αριστεροί Έλληνες εξόριστοι, τα στρατόπεδα προσφύγων στην Κύπρο.

Πρόβλεψη για το μέλλον

Η Ευρώπη επιθυμεί να ξεχάσει. Αλλά αποστολή του κάθε προοδευτικού ανθρώπου είναι να υπενθυμίζει τα βάσανα και τα εγκλήματα του παρελθόντος, την πραγματική καταγωγή του παρόντος. Γιατί η μέριμνα της Ευρώπης για λήθη του παρελθόντος αποδεικνύει την επιθυμία της να περιγράψει την προσφυγιά ως κάτι ξένο σε αυτή, ως κάτι τελικά ανεπιθύμητο, με το οποίο δεν έχει καμία σχέση. Και η λήθη της σκληρότητας και των εγκλημάτων αποδεικνύει την πρόθεσή της να πράξει με παρόμοιο τρόπο σε περίπτωση που κρίνει πως κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο. Η μνήμη λοιπόν, δεν έχει σχέση μόνο με μια σωστή αντιμετώπιση της αλήθειας του παρελθόντος, δεν έχει σχέση μόνο με την αποδοχή των συστατικών του παρόντος. Η μνήμη είναι μια πρόβλεψη για το μέλλον.

(στην εφημερίδα Εποχή)