Μπέπε Γκρίλο, μια σφίγγα χωρίς αίνιγμα

Καθώς περνούν τα χρόνια,

Ο πίθηκος φοράει μάσκα πιθήκου

ΜΑΤΣΟΥΟ ΜΠΑΣΟ, (μτφρ. Γιώργος Μπλάνας)

Από όλες τις τεκτονικές πλάκες που κινήθηκαν κατά τον σεισμό των ιταλικών εκλογών, αυτή του Μπέπε Γκρίλο μοιάζει, αν όχι η πιο σημαντική σίγουρα η πιο ενδιαφέρουσα. Το φαινόμενο Γκρίλο κουβαλά τη φωτογένεια  του νέου και του αταξινόμητου διεκδικώντας  το χώρο του στον δημόσιο λόγο ως ένα ερωτηματικό που απλώνει τον ίσκιο του κατά μήκος της Ευρώπης. Βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά σε ένα νέο αίνιγμα;

Ο Γκρίλο χαρακτηρίστηκε ήδη πολύ πριν τις εκλογές  από επαναστάτης και φορέας του νέου μέχρι δημαγωγός και λαϊκιστής, από αριστερός και επικίνδυνος αναρχικός μέχρι ακροδεξιός και νέου τύπου φασίστας. Στην οικοδόμηση του αινίγματος  ήρθε να συμβάλει και η αριστερά. Ενώ ο Ντάριο Φο π.χ. έσπευσε να τον αγκαλιάσει και να εκφράσει τον ενθουσιασμό του για το αποτέλεσμα του συνδυασμού του, η Ροσάνα Ροσάντα -ζωντανός θρύλος της Ιταλικής αριστεράς- δήλωνε σε πρόσφατη συνέντευξή της πως  η στάση του Γκρίλο είναι  ‘’η κλασική δεξιά αντιπολιτική στάση’’. Στη σύγχυση προφανώς συνέβαλε και ο ίδιος ο Γκρίλο, ο οποίος τοποθέτησε τον εαυτό του υπεράνω του δίπολου αριστεράς και δεξιάς, δήλωσε πως το κίνημά του είναι κίνημα ιδεών και όχι ιδεολογιών και χαρακτήρισε τους οπαδούς του ‘’συντηρητικούς επαναστάτες’’. Ενώ σε πολλές συγκεντρώσεις του – κυρίως στην κεντρική Ιταλία-  οι αναφορές του στον Ενρίκο Μπερλινγκουέρ ήταν συνεχείς και ενθουσιώδεις, καταδίκασε τα κόμματα και τα σωματεία συλλήβδην   ενώ δεν δίστασε να προτείνει στους νεοφασίστες τις Κάζα Πάουντ να ενταχθούν στα ψηφοδέλτιά του (‘’ο αντιφασισμός  δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητές μου’’ δήλωσε).  Μπορεί λοιπόν ο κωμικός- μπλόγκερ- πολιτικός να μείνει αταξινόμητος, σαν κάτι καινοφανές μέσα στην ιταλική ιστορία;

Ο Μπέπε Γκρίλο αποτελεί το νεότερο παράδοξο στην πολιτική ιστορία μιας χώρας σπαρμένης με θετικές και αρνητικές παραδοξότητες. Τοποθετώντας τον δίπλα σε ένα από τα πιο πρόσφατα –το μουμιοποιημένο παράδοξο του Σύλβιο Μπερλουσκόνι- δεν είναι δύσκολο να εντοπίσουμε κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Και οι δύο προέκυψαν από το πουθενά με κόμματα που θριάμβευσαν μπουσουλώντας σε μια βρεφική ηλικία. Και οι δύο προέκυψαν από μια βαθειά πολιτική κρίση σαν απόρροια και σαν απάντηση σε αυτή. Ο Μπερλουσκόνι   ύστερα από το σκάνδαλο Tangentopoli, ο Γκρίλο ύστερα από την πρόσφατη ευρωπαϊκή  κρίση, ερχόμενοι και οι δύο ως άγγελοι της κάθαρσης και περιγράφοντας τους εαυτούς τους ως μη- πολιτικούς. Και οι δύο θριάμβευσαν μέσα από το κυρίαρχο μέσο της εποχής τους αποτελώντας ταυτόχρονα ενσάρκωσή του. Ο ένας από την ιδιωτική τηλεόραση και τα πανεθνικά δίκτυα, ο άλλος από το διαδίκτυο και τα μπλογκ. Και οι δύο μέσα από τους θεατρινισμούς, τις δημαγωγίες και τις αρένες χαρακτηρίστηκαν μεταμοντέρνοι φασίστες.

Και ενώ οποιαδήποτε ταύτιση και του Γκρίλο με τον φασισμό μοιάζει απλουστευτική και παρωχημένη,  κάποιες συγκρίσεις προκύπτουν φυσικά. Και στις δύο περιπτώσεις –με τελείως διαφορετικούς όρους- βρισκόμαστε μπροστά σε σκηνοθετημένες εμφανίσεις και στη θεατρική κατασκευή του πολιτικού μύθου. Οι κλασικοί του φασισμού, αντέγραψαν το υψηλό θεατρικό ύφος (αφαιρώντας του βέβαια το περιεχόμενο), τη χειρονομία, την πόζα, την τελετουργία και την πομπώδη ρητορική. Ο Γκρίλο μεταφέρει στη σκηνή το θεατρικά χαμηλό, την κωμική χειρονομία και τον εκτονωτικό καρναβαλικό ψόγο. Δεν μεγεθύνει το ανάστημά του όπως ο Μουσολίνι, αντίθετα μικραίνει το ανάστημα των αντιπάλων. Στην πρώτη περίπτωση βρισκόμαστε μπροστά στην σκηνοθεσία της εξουσίας, στη δεύτερη στη σκηνοθεσία του ξηλώματος της. Ο Φύρερ υπάρχει σε απόσταση σαν πατέρας, ο Γκρίλο βρίσκεται δίπλα μας όπως ένας μεγάλος προστατευτικός αδερφός, άμεσος και οικείος. Μια οικειότητα διαμεσολαβημένη βέβαια από το μέγεθος του σταρ.

Κάθε θέση του κινήματος του Μπέπε Γκρίλο, δεν αποτελεί κατ αρχήν λύση αλλά πρωτίστως περιγραφή μιας δίκαιης δυσαρέσκειας απέναντι στη διαφθορά ενός συστήματος και των πολιτικών επιβολών του. Οι προτάσεις του κινήματος των πέντε αστέρων αποτελούν έναν εκλεκτικισμό που συνδυάζει χωρίς να συνθέτει. Τα αστέρια δεν καταφέρνουν να συγκροτήσουν  αστερισμό. Δηλώσεις και θέσεις συχνά αλληλοσυγκρούονται. Ο Γκρίλο δημιούργησε ένα κόμμα για να χτυπήσει τα κόμματα.   Ενώ η άμεση δημοκρατία είναι μία από τις βασικές του θέσεις, ο ίδιος έχει δημιουργήσει ένα απολύτως αρχηγικό και προσωποκεντρικό κόμμα (ενδεικτικές είναι οι μαζικές διαγραφές των οποιοδήποτε διαφωνούντων καθώς επίσης και το γεγονός ότι ο ίδιος έχει κατοχυρώσει τα πνευματικά δικαιώματα του ονόματος και των συμβόλων).  Ενώ οι θέσεις του γύρω από την οικολογία ή την τεχνολογία προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα προοδευτικό προφίλ ανοιχτό στο καινούργιο, οι θέσεις του για τους μετανάστες ή τους ομοφυλόφιλους μόνο προοδευτικές δεν μπορούν να χαρακτηριστούν. Ακόμα και η αποχή από την τηλεόραση και τον στημένο διάλογο, στην πραγματικότητα δημιουργούν τις συνθήκες μιας μονόδρομης αντιπαράθεσης η οποία δεν γίνεται ποτέ πρόσωπο με πρόσωπο και δεν εκτίθεται ποτέ στη διαφωνία. Ενώ ταυτόχρονα το μη τηλεοπτικό προφίλ του πολιτικού έχει φτιαχτεί σε συνεργασία και συνεχή εξάρτηση με τους επικοινωνιολόγους της εταιρείας Casaleggio. Ο Μπέπε Γκρίλο δεν αποτελεί αντίφαση, αλλά μια ενσαρκωμένη εξωστρέφεια που αδιαφορεί για τις αντιφάσεις.

Παρά την έντασή του, το φαινόμενο Γκρίλο μοιάζει βραδυφλεγές. Ο Ιταλός κωμικός, είναι ένας μη-πολιτικός που φοράει την μάσκα του μη-πολιτικού. Και  όμως το πρόσωπο κάτω από την μάσκα -παρά τις ζητωκραυγές του θριάμβου- έχει ήδη αρχίσει να διαβρώνεται από την ευθύνη του 25%. Απόφαση την απόφαση, δήλωση τη δήλωση, επιλογή την επιλογή, το πρόσωπο θα περπατά την απόστασή του από το προσωπείο, ενώ η αγανάκτηση θα παραμένει σταθερή.

(Στην Εφημερίδα των Συντακτών)