Η νέα ά­νο­δος του Αρτού­ρο Ούι

* Ή ό­ταν οι ε­γκλη­μα­τίες ει­σβά­λλουν στην πο­λι­τι­κή

 

«Τέ­τοιοι σαν αυ­τόν τον Ούι
υ­πάρ­χουν κιό­λας πολ­λοί»

Μπέρ­τολτ Μπρε­χτ,
Η α­πο­τρέ­ψι­μη ά­νο­δος
του Αρτού­ρο Ούι (σκη­νή
πρώ­τη, ει­κό­να δεύ­τε­ρη)

Σι­κά­γο, δε­κα­ε­τία του ’30. Το τρα­στ του κου­νου­πι­διού βρί­σκε­ται σε δύ­σκο­λη οι­κο­νο­μι­κή κα­τά­στα­ση λό­γω της κρί­σης. Μέ­σα στον πα­νι­κό της κα­τάρ­ρευ­σης, οι η­γέ­τες του τρα­στ προ­σπα­θούν να στή­σουν έ­να πα­ρά­νο­μο δά­νειο. Εμπό­διο στα σχέ­δια τους στέ­κε­ται ο γέ­ρος Ντό­γκσμπο­ρου, δή­μαρ­χος και οι­κο­νο­μι­κός η­γέ­της των ε­πι­χει­ρή­σεων. Μέ­σα α­πό ψέ­μα­τα, κο­λα­κείες και δω­ρο­δο­κίες, οι η­γέ­τες θα κα­τα­φέ­ρουν να ε­μπλέ­ξουν τον Ντό­γκσμπο­ρου στα πα­ρά­νο­μα σχέ­διά τους. Όταν το δη­μο­τι­κό συμ­βού­λιο αρ­χί­σει να ε­ρευ­νά την υ­πό­θε­ση, ο πα­νι­κό­βλη­τος Ντό­γκσμπο­ρο θα δε­χτεί την προ­στα­σία του γκάν­γκστερ Αρτού­ρο Ούι, ο ο­ποίος θα τον υ­πε­ρα­σπι­στεί α­παλ­λάσ­σο­ντας τον α­πό τις κα­τη­γο­ρίες, αλ­λά ταυ­τό­χρο­να θα τον κα­τα­στή­σει υ­πο­χεί­ριο των δι­κών του σκο­πών.
Σύ­ντο­μα, ο Ούι θα πα­ρέ­χει προ­στα­σία σε ο­λό­κλη­ρο το τρα­στ του κου­νου­πι­διού. Απέ­να­ντι στους δια­φω­νού­ντες και τις α­ντι­δρά­σεις, ο γκάν­γκστερ και οι υ­πα­σπι­στές του θα α­πα­ντή­σουν με ψέ­μα­τα, βία και δο­λο­φο­νίες. Όταν ξε­σπά­σει η με­γά­λη φω­τιά στις α­πο­θή­κες των ε­μπό­ρων ο Ούι θα κα­τη­γο­ρή­σει τους εχ­θρούς του για το συμ­βάν. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ό­μως εί­ναι οι υ­πα­σπι­στές του γκάν­γκστερ αυ­τοί που έ­βα­λαν τη φω­τιά. Οι γκάν­γκστε­ρς εκ­με­ταλ­λεύο­νται το διά­χυ­το φό­βο και σύ­ντο­μα πω­λούν προ­στα­σία σε ο­λό­κλη­ρη την πό­λη. Η δύ­να­μη του Ούι θα με­γα­λώ­σει ταυ­τό­χρο­να με την πα­ρά­νοια του. Φο­βού­με­νος σχέ­δια α­να­τρο­πής, θα δο­λο­φο­νή­σει τον υ­πα­σπι­στή του, συ­νερ­γά­τη και στε­νό του φί­λο Ερνέ­στο Ρό­μα. Η πα­ρά­νοια του, ό­μως, δεν θα στα­θεί ε­μπό­διο στην ε­πι­τυ­χία του. Με­τά το Σι­κά­γο, η γει­το­νι­κή πό­λη του Κί­κε­ρο θα μπει και αυ­τή κά­τω α­πό την προ­στα­σία των γκάν­γκστερ. Σύ­ντο­μα και άλ­λες πό­λεις θα α­κο­λου­θή­σου­ν…

Ανά­με­σα στην πα­ρω­δία και την πα­ρα­βο­λή

Στη σχη­μα­τι­κό­τη­τα των χα­ρα­κτή­ρων και της δο­μή του έρ­γου του Μπέρ­τολτ Μπρε­χτ «Η α­πο­τρέ­ψι­μη ά­νο­δος του Αρτού­ρο Ούι» , ο θε­α­τής μπο­ρεί να α­να­γνω­ρί­σει άλ­λη μια γκαν­γκστε­ρι­κή ι­στο­ρία στους δρό­μους του Σι­κά­γου. Ανά­με­σα στις σκη­νές θα δια­κρί­νει την ε­γκλη­μα­τι­κή στα­διο­δρο­μία του άρ­χο­ντα της πό­λης Αλ Κα­πό­νε και την πα­ρά­νοια της ε­ξου­σίας του σεξ­πι­ρι­κού Ρι­χάρ­δου του Τρί­του. Το έρ­γο ό­μως στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα α­πο­τε­λεί α­πο­συ­ναρ­μο­λό­γη­ση και α­να­σύν­θε­ση των γε­γο­νό­των και των προ­σώ­πων που ο­δή­γη­σαν τον Χίτ­λερ στην ε­ξου­σία. Οι σχέ­σεις του Χίτ­λερ με τον γερ­μα­νό πρό­ε­δρο φον Χί­ντεν­μπουρ­γκ, η ά­νο­δος του στην κα­γκε­λα­ρία, ο ε­μπρη­σμός του Ράιχ­στα­γκ και η νύ­χτα των κρυ­στάλ­λων, η δο­λο­φο­νία του Ερνστ Ρομ και η νύ­χτα των με­γά­λων μα­χαι­ριών και τε­λι­κά η ε­πέ­κτα­ση της Γερ­μα­νίας στην Αυ­στρία εί­ναι τα πραγ­μα­τι­κά γε­γο­νό­τα πί­σω α­πό τις σκη­νές του έρ­γου. Κι­νού­με­νο α­νά­με­σα στην πα­ρω­δία και την πα­ρα­βο­λή, το έρ­γο δεν α­πο­τε­λεί α­πλά μια κα­τα­γρα­φή γε­γο­νό­των. Αντί­θε­τα κα­τα­φέρ­νει να το­νί­σει τους μη­χα­νι­σμούς πί­σω α­πό τα συμ­βά­ντα, τις ευ­θύ­νες πί­σω α­πό την κί­νη­ση και τε­λι­κά να α­να­δεί­ξει ε­κεί­νη την α­να­τρο­πή (ό­πως εμ­φα­νί­ζε­ται στον τίτ­λο) που πο­τέ δεν ήρ­θε.

Η σκη­νή του φα­σι­σμού

Ένα στοι­χείο με ξε­χω­ρι­στή ση­μα­σία το ο­ποίο υ­πάρ­χει έ­ντο­να μέ­σα στο έρ­γο εί­ναι η ί­δια η θε­α­τρι­κό­τη­τα του φα­σι­σμού. Στον προ­νο­μια­κό χώ­ρο της θε­α­τρι­κής σκη­νής, ο Μπρε­χτ μας πα­ρου­σιά­ζει και μας δι­δά­σκει τους τρό­πους με τους ο­ποίους έ­νας κοι­νός ε­γκλη­μα­τίας, έ­νας μι­σό­τρε­λος γκάν­γκστερ γί­νε­ται Φί­ρε­ρ, τα υ­λι­κά με τα ο­ποία δη­μιουρ­γεί­ται μια μυ­θο­λο­γία που μπο­ρεί να πλα­νέ­ψει τα πλή­θη: Η θε­α­τρι­κό­τη­τα της κί­νη­σης, ο το­νι­σμός της χει­ρο­νο­μίας, η έ­ντα­ση του λό­γου και η χρή­ση του φό­βου και του μί­σους αλ­λά­ζουν τις δια­στά­σεις και δί­νουν άλ­λο μέ­γε­θος σε έ­να χα­ρα­κτή­ρα που μέ­χρι τα μι­σά του έρ­γου έ­μοια­ζε ε­πι­κίν­δυ­νος αλ­λά εμ­φα­νι­ζό­ταν α­δύ­να­μος και α­ναι­μι­κός. Μέ­σα α­πό τις σκη­νο­θε­τη­μέ­νες εμ­φα­νί­σεις το πραγ­μα­τι­κό δια­στρέ­φε­ται και το ψέ­μα προ­κύ­πτει ως α­λή­θεια, μια α­λή­θεια που φα­να­τί­ζει τα πλή­θη.
Το έρ­γο γρά­φτη­κε το 1941, ό­ταν ο Μπρε­χτ ή­ταν ε­ξό­ρι­στος στην Φι­λαν­δία. Ο Αρτού­ρο Ούι δεν παί­χτη­κε και δεν εκ­δό­θη­κε πο­τέ ό­σο ο Μπρε­χτ ή­ταν ζω­ντα­νός, αλ­λά σή­με­ρα α­πο­τε­λεί έ­να α­πό τα πιο πο­λυ­παιγ­μέ­να και γνω­στά του έρ­γα. Ενώ η αρ­χι­κή πρό­θε­ση του συγ­γρα­φέα ή­ταν να α­πο­μυ­θο­ποιή­σει και να γε­λοιο­ποιή­σει τον Χίτ­λερ και τους ε­πι­κε­φα­λής του τρί­του Ράι­χ, το έρ­γο πή­ρε τε­λι­κά μια νέα τρο­πή. Όπως ο ί­διος ο Μπρε­χτ ση­μειώ­νει: «το έρ­γο δεν εί­ναι τό­σο μια ε­πί­θε­ση στον Χίτ­λε­ρ, αλ­λά κυ­ρίως μια ε­πί­θε­ση στην αυ­τα­ρέ­σκεια των αν­θρώ­πων που μπο­ρού­σαν να του α­ντι­στα­θούν αλ­λά δεν το έ­κα­ναν». Το έρ­γο δι­δά­σκει, ε­νο­χο­ποιεί και ταυ­τό­χρο­να προ­ει­δο­ποιεί. Λει­τουρ­γώ­ντας πα­ράλ­λη­λα στο Σι­κά­γο και τη Γερ­μα­νία, στο χρό­νο του να­ζι­σμού και στο χρό­νο του γκαν­γκστε­ρι­σμού, ο Αρτού­ρο Ούι γδύ­νε­ται τους προσ­διο­ρι­σμούς του συ­γκε­κρι­μέ­νου, με α­πο­τέ­λε­σμα να γί­νε­ται έρ­γο ε­πί­και­ρο ό­που και ό­πο­τε χρεια­στεί. Για­τί ό­πως πε­ρι­γρά­φει δι­δα­κτι­κά και ε­πι­θε­τι­κά ο ί­διος ο Μπρε­χτ στο τέ­λος του έρ­γου: «Άνθρω­πε ε­σύ, μην για την ήτ­τα του ε­κεί­νη θριαμ­βο­λο­γείς,
Για­τί α­κό­μα και αν ο κό­σμος ορ­θώ­θη­κε και στα­μά­τη­σε τον μπά­σταρ­δο, η σκύ­λα που τον γέν­νη­σε έ­χει και πά­λι κά­ψες».

 (Στην εφημερίδα Εποχή)