Η σκουριά της Σιδηράς Κυρίας

‘’Και στο μεταξύ αυτοί κάθονται σπίτι τους και χοντραίνουν με ό, τι αποκομίζουν, κι εμείς είμαστε εδώ. Οι επιχειρήσεις μας πέφτουν έξω, οι δουλειές μας πάνε κατά διαόλου, η ύπαιθρος μας ασφυκτιά, τα νοσοκομεία μας καταρρέουν, τα σπίτια μας κατάσχονται, τα κορμιά μας δηλητηριάζονται, τα μυαλά μας φρακάρουν, όλο το πνεύμα αυτής της χώρας έχει συνθλιβεί και δεν μπορεί να πάρει ανάσα. Τους μισώ τους Γουίνσο, Φιόνα. Κοίτα τι μας έχουν κάνει. Κοίτα τι σου έχουν κάνει.’’

 Με αυτές τις κουβέντες ο Μάικλ Όουεν, πρωταγωνιστής στο ‘’Τι ωραίο πλιάτσικο !’’ του Τζόναθαν Κόου, αποχαιρετά την φίλη του Φιόνα, τσακισμένη από ένα παράλογο σύστημα που χτίστηκε στην Αγγλία της Θάτσερ. Η οικογένεια των Γουίνσο καθ’ όλη την έκταση του βιβλίου θα υπηρετήσει και θα επωφεληθεί  από τον Θατσερισμό, στελεχώνοντας κάθε κομβική θέση: υψηλά κλιμάκια της κυβέρνησης και του συστήματος υγείας, θέσεις κλειδιά στο εμπόριο όπλων και στο εμπόριο τέχνης, δημιουργοί αποτρόπαιων σφαγείων ζώων και σκανδαλοθηρικών ταμπλόιντ εξωφύλλων. Η οικογένεια θα ενσαρκώσει το συλλογικό έγκλημα που συνέβη στην Αγγλία κατά την δεκαετία του ’80 με την βοήθεια και τις ευλογίες της Σιδηράς Κυρίας, μια συλλογική κυνική συμπεριφορά των ανθρώπων της εξουσίας. Σε μια στιγμή βίαιης κάθαρσης, ο συγγραφέας θα εκτελέσει στο τέλος του βιβλίου αηδιασμένος, έναν προς έναν τους υπαίτιους της σημερινής Αγγλίας. Και μαζί θα ξορκίσει την κληρονομιά του Θατσερισμού όπως αυτή απλώνεται στο μέλλον της χώρας.

Φυσικά αυτή δεν ήταν η πρώτη οργισμένη απεικόνιση, ούτε της Θάτσερ ούτε του Θατσερισμού.  Μια ολόκληρη σειρά από κείμενα, τραγούδια και σατυρικά κομμάτια θα εμφανιστούν ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, διαμορφώνοντας ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην βρετανική κουλτούρα. Η Μάγκι θα πρωταγωνιστήσει σε τραγούδια από τους Exploited μέχρι τους  Pink Floyd. O Morissey θα τραγουδήσει πως: ‘’ Οι καλοί άνθρωποι έχουν ένα όνειρο: Τη Μάργκαρετ Θάτσερ στη γκιλοτίνα’’ ενώ ο Elvis Costello θα συνεχίσει άτυπα στο ίδιο κλίμα: ‘’Όταν θα σε βάλουν τελικά στο χώμα, θα σταθώ πάνω από τον τάφο σου και θα πατήσω την βρωμιά’’, ενώ σε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά κομμάτια της περιόδου οι Crass θα την ρωτήσουν ‘’πως νοιώθεις που είσαι η μητέρα χιλιάδων νεκρών;’’

Η Θάτσερ, η πολιτική της και ο νεοβικτωριανός συντηρητισμός τον οποίο αντιπροσώπευε στην ηθική σφαίρα στάθηκαν πραγματικό χρυσορυχείο για την σάτιρα της εποχής και συνέβαλαν καθοριστικά στην έκρηξη της βρετανικής κωμωδίας στη δεκαετία του ’80. Κωμικοί όπως ο Ben Elton , ή ο Alexei Sayle καυτηρίαζαν μονίμως την ‘’Maggie’’ σε μια σειρά μονολόγων που κράτησαν κοντά δέκα χρόνια. Στην τηλεοπτική  εκπομπή Spitting image, μια σειρά από μαριονέτες παραμορφωμένες στα όρια της καρικατούρας θα ενσαρκώσουν την σάτιρα απέναντι στην τρέχουσα πολιτική κατάσταση. Σαφής πρωταγωνίστρια της εκπομπής, η Μάργκαρετ Θάτσερ άλλοτε παρουσιαζόταν ως βασίλισσα της Αγγλίας, άλλοτε χτύπαγε τους υπουργούς της με έναν χάρακα και άλλοτε έπαιρνε πολιτικές συμβουλές από τον Αδόλφο Χίτλερ, γείτονά της στην Ντάουνινγκ Στριτ. Στο ίδιο μήκος κύματος με τις εκπομπές αυτές βρίσκονταν μια σειρά από πρόσφατες δηλώσεις σε σχέση με τον θάνατο ή το κόστος της κηδείας της Θάτσερ:  ‘’Με τρία εκατομμύρια που θα κοστίσει η κηδεία θα μπορούσαμε εξίσου εύκολα να αγοράσουμε ένα φτυάρι για κάθε Σκοτσέζο. Και θα σκάβαμε μια τρύπα τόσο βαθειά που θα μπορούσαμε να παραδώσουμε την κυρία Θάτσερ στα χέρια του σατανά αυτοπροσώπως’’ σχολίασε ο Σκωτσέζος κωμικός Frankie Boyle.

Ίσως λοιπόν τόσο οι εορτασμοί που ακολούθησαν την κηδεία όσο και η κλίμακα που έλαβαν να μην αποτελούν ούτε έκπληξη (πολλοί από αυτούς είχαν αναγγελθεί δεκαετίες πριν από τον θάνατό της), ούτε κάτι ξένο.  Άλλωστε ο κυνισμός υπήρξε μία από τις βασικές κληρονομιές του Θατσερισμού.

Στην Αγγλία της Θάτσερ η πολιτική σκληρότητα και ο κοινωνικός κυνισμός απενοχοποιήθηκαν. Ο φτωχός δεν ήταν απλά κάποιος που δεν είχε χρήματα αλλά ταυτόχρονα και κάποιος που ευθυνόταν για την κατάστασή στην οποία βρίσκεται. Η φτώχεια έγινε ταυτόχρονα και ενοχή. Κάθε τί που κάποτε περιγραφόταν ως ανηθικότητα έγινε ξαφνικά αρετή:  η πλεονεξία, ο ατομισμός, η αδιαφορία για τον αδύναμο. Αυτό άλλωστε αποκρυσταλλώνεται και σε μια σειρά από περίφημες  δηλώσεις της ίδιας της Θάτσερ: ‘’ δεν υπάρχουν κοινωνίες μόνο άτομα και οικογένειες’’ , οι ανθρακωρύχοι χαρακτηρίστηκαν ‘’εσωτερικός εχθρός’’, οι ροπαλοφόροι αστυνομικοί ‘’προστάτες της δημοκρατίας’’. ‘’Ήταν ένας καταδικασμένος εγκληματίας. Διάλεξε μόνος του τον τρόπο θανάτου του’’ θα δηλώσει για τον θάνατο του Μπόμπι Σαντς ύστερα από 66 μέρες απεργίας πείνας στις φυλακές. Και δεν μοιάζει περίεργο το γεγονός πως η ίδια η σιδηρά κυρία διώχτηκε από την θέση της πρωθυπουργού μέσα σε λίγες μόνο μέρες από τους ίδιους τους πολιτικούς της συμμάχους οι οποίοι μόλις πρόσφατα την εκθείαζαν. Με τον νομιμοποιημένο κυνισμό ενός πισώπλατου μαχαιρώματος.

Παρ όλα τα στοιχεία του μισανθρωπισμού, του γηπεδικου χουλιγκανισμού ή της εκδικητικής μανίας, οι γιορτές για τον θάνατο της Θάτσερ αποτελούν έναν ανεστραμμένο θρήνο και μια καρναβαλικά διατυπωμένη κάθαρση, για ό, τι σήμαινε η πολιτική της την δεκαετία του ’80 και για ό, τι σημαίνει η πολιτική της σήμερα. Και στο σημείο αυτό βρίσκεται μάλλον η πιο σημαντική ένσταση για την διεξαγωγή τους. Κάποιος γιορτάζει όταν κερδίζει κάτι και αν δούμε την πολιτική κατάσταση σήμερα καταλαβαίνουμε πως δεν υπάρχει κανένας λόγος για πανηγυρισμούς. Γιατί αντίθετα με όσα είπε ο Ντέιβιντ Κάμερον σήμερα δεν είμαστε όλοι Θατσεριστές. Όχι. Στην Ευρώπη της κρίσης είμαστε όλοι ανθρακωρύχοι.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)