Ο ποιητής και ο θάνατος

η τέχνη κι’ η ποίηση
δεν μας βοηθούν να ζήσουμε:
η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε
να πεθάνουμε

περιφρόνησις απόλυτη
αρμόζει
σ’ όλους αυτούς
τους θορύβους
τις έρευνες
τα σχόλια επί σχολίων
που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν
αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες
γύρω από τις μυστηριώδικες κι’ αισχρές συνθήκες
της εκτελέσεως του κακορρίζικου του Λόρκα
υπό των φασιστών

μα επί τέλους! πια ο καθείς γνωρίζει
πως
από καιρό τώρα
― και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ―
είθισται
να δολοφονούν
τους ποιητάς

Το ποίημα του Εγγονόπουλου για το θάνατο του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα αντηχεί μες τον καιρό και περιγράφει τις τύχες των ποιητών στα ασφυκτικά καθεστώτα. Εκτός του συγκεκριμένου ιστορικού πλαισίου έρχεται να περιγράψει την τύχη του ποιητή μέσα στις κοινωνίες και τις εποχές.
Το ποίημα έρχεται συνήθως να μιλήσει μεταφορικά. Μέσα από την υπερβολή της τελικής διαπίστωσης περιγράφει την μοίρα των ποιητών στις κοινωνίες. Μα είναι φορές που οι μεταφορές γίνονται κυριολεξίες χωρίς να χρειαστεί να αλλάξεις μια λέξη.

Ο Άσραφ Φάγιαντ

Ο παλαιστίνιος ποιητής Άσραφ Φάγιαντ καταδικάστηκε πρόσφατα σε θάνατο από το δικαστήριο της Σαουδικής Αραβίας. Ο 35χρονος κατηγορήθηκε για το αδίκημα της αποστασίας (ότι αρνήθηκε, δηλαδή, τη μουσουλμανική θρησκεία). Είχε συλληφθεί από τη θρησκευτική αστυνομία της χώρας το 2013 και στη συνέχεια συνελήφθη και πάλι και δικάστηκε στις αρχές του 2014. Μάρτυρας ισχυρίστηκε ότι άκουσε τον παλαιστίνιο ποιητή να βρίζει τον προφήτη Μωάμεθ και τη Σαουδική Αραβία. Περαιτέρω απόδειξη στάθηκε η ποιητική συλλογή «Οδηγίες χρήσεως εντός», που είχε γράψει πριν από χρόνια. Σύμφωνα με τις αρχές της Σαουδικής Αραβίας το βιβλίο προωθεί τον αθεϊσμό. Ο ίδιος σε σχέση με το βιβλίο του δήλωσε: «Με κατηγόρησαν προσωπικά για άθεο και για το ότι προσπάθησα να εξαπλώσω ιδέες περί αθεϊσμού στην κοινωνία. Το βιβλίο μου, που εκδόθηκε το 2008, αναφερόταν σε εμένα ως παλαιστίνιο πρόσφυγα και αφορούσε πολιτισμικά και φιλοσοφικά ζητήματα. Οι θρησκόληπτοι εξτρεμιστές, όμως, το μετέφρασαν ως “καταστροφικές ιδέες εναντίον του Θεού”». Ο ποιητής συμμετείχε στη Μπιενάλε της Βενετίας το 2013, ενώ υπήρξε και κεντρικό μέλος του αγγλοσαουδικού οργανισμού Edge of Arabia.
Μια σειρά από διεθνείς καλλιτεχνικούς οργανισμούς, φορείς και μεμονωμένους καλλιτέχνες όπως η δαφνοστεφής ποιήτρια της Αγγλίας Κάρολ Αν Ντάφυ ή ο θεατρικός συγγραφέας Ντέιβιντ Χέαρ καταδίκασαν τη στάση της Σαουδικής Αραβίας, προέβησαν σε κινητοποιήσεις και ψηφίσματα, ζητώντας να ενημερώσουν τον κόσμο και να αποτρέψουν την απόφαση.

Σύμβολο της δυτικής υποκρισίας

Η Σαουδική Αραβία μοιάζει με προβολή ενός ISIS από το μέλλον. Μια αναγνωρισμένη χώρα, πλούσια και αυτοτελής, που απολαμβάνει διεθνή αμνηστία για τις καθημερινές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Που απολαμβάνει ασυλία, ενώ είναι γνωστό ότι εμπλέκεται και χρηματοδοτεί την τρομοκρατία σε μεγαλύτερο βαθμό από οποιαδήποτε άλλη χώρα.
Στη χώρα ο θάνατος είναι το μέτρο της δικαιοσύνης. Από την αρχή του 2015 μέχρι σήμερα έχουν εκτελεστεί 151 άνθρωποι (με βάση τα στατιστικά της Διεθνούς Αμνηστίας), η συντριπτική πλειοψηφία τους με δημόσιο αποκεφαλισμό (με χρήση ξίφους). Εγκλήματα, όπως το σεξ εκτός γάμου, η κλοπή αυτοκινήτου, η μαγεία ή η βλασφημία, τιμωρούνται με θάνατο από τα θρησκευτικά δικαστήρια της χώρας.
Φυσικά, όλα αυτά είναι λίγο πολύ γνωστά (ή έστω εύκολα προσβάσιμα ως πληροφορίες) και η ζωή του Άσραφ Φάγιαντ είναι ακόμη μια ζωή που θα χαθεί μέσα στη στατιστική της θρησκευτικοπολιτικής αιματοχυσίας. Στις μέρες που ζούμε, όμως, η Σαουδική Αραβία αναδεικνύεται σε παγκόσμιο σύμβολο της δυτικής υποκρισίας. Κάθε φράση, κάθε επιχείρημα και κάθε επίθετο που χρησιμοποιείται απέναντι στον ISIS μένει στο κενό από τη στιγμή που όχι μόνο δεν υπάρχουν κυρώσεις (ή έστω) για τη Σαουδική Αραβία, αλλά αποτελεί προνομιακό οικονομικό συνομιλητή πολλών δυτικών χωρών με χαρακτηριστικότερες τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η στάση αυτή περιγράφει, ταυτόχρονα, και τη στάση απέναντι στον ISIS. Το πόσο διάτρητη είναι η κάθε αναφορά σε αξίες, αρχές και κατακτήσεις από αρχηγούς κρατών. Το πώς χρησιμοποιούνται ως απλές προφάσεις και καινές αφηγήσεις ανάλογα με τον άνεμο του κέρδους και της συγκυρίας.
Ο Άσραφ Φάγιαντ δεν αποτελεί, λοιπόν, απλώς μια μονάδα σε μια στατιστική, αλλά αναδεικνύεται σε μάρτυρα της δυτικής υποκρισίας. Ακόμη και γιατί η εξαίρεσή του από τον κατάλογο των ανώνυμων (για τη δύση) θυμάτων του Σαουδαραβικού καθεστώτος προκύπτει με υποκριτικό τρόπο από την πλευρά των δυτικών. Είναι η ιδιότητα του ποιητή αυτή που τον κάνει να διαφέρει, αυτή που ξεσηκώνει την αγανάκτηση. Όλα τα υπόλοιπα θύματα είναι τυχαία περιστατικά, περιπτώσεις που δεν θα επιλεχθούν και δεν θα ξεσηκώσουν συνειδήσεις. Μακρινές υποθέσεις, μακρινών χωρών. Θλιμμένες περιπτώσεις, αχρείαστο βάρος.
Είναι η ίδια ακριβώς υποκρισία που υπερασπίζεται τον Φάγιαντ, αυτή που ταυτόχρονα τον καταδικάζει. Και ο τίτλος του ποιητή ανέπαφος ανάμεσα στις δύο, μπροστά από τον θάνατο και πέρα απ’ τη ζωή.
Και με το παράδειγμά του –το παράδειγμα που ο ίδιος δεν επέλεξε- να κάνει τις υποκρισίες να λάμπουν πρόστυχα και οι στίχοι ενός άλλου Σαουδάραβα ποιητή του Φερεϊντούν Φαριάντ να έρχονται στην επιφάνεια:

 Στον μαυροπίνακα της νύχτας
μ’ ένα κομμάτι κιμωλία γράψε:
φως, φως, φως.
Ποιητής είσαι.

(στην εφημερίδα Εποχή)