Γεννημένοι στην μεταπολίτευση

Πρόσφατα, η εκτροχιασμένη πολιτεία γιόρτασε τα 40χρονα της. Τα αφιερώματα στα 40 χρόνια της μεταπολίτευσης, με την ένταση, την έκταση αλλά και τον αυτοπροσδιορισμό της συζήτησης ως απολύτως αναγκαίας, δημιούργησαν μια σειρά από λόγους και αντίλογους, φωνές και αντιφωνητές, αλληλοεπικαλύψεις, συγκρούσεις και αποκλίσεις. Με τις αισθητικές της πρωτεϊκές μεταμορφώσεις, τα οικονομικά της σκαμπανεβάσματα και τις πολιτικές της διαδρομές, η μεταπολίτευση παρέλασε μπροστά στα μάτια μας συμπυκνωμένη και ελλιπής, ολόκληρη και ταυτόχρονα λειψή, προσδιορισμένη και ταυτόχρονα μονίμως αρνούμενη τον όποιο ορισμό. Στις αναλύσεις αυτές και τα κείμενα ο προσδιορισμός και η οριοθέτησή είχαν σημασία πολλαπλή αφού (έστω πλάγια) η επέτειος δεν συνέπεσε απλά με την είσοδο της μεταπολίτευσης στη μέση ηλικία, αλλά ταυτόχρονα και με την έντονη φημολογία του θανάτου της. Ο προσδιορισμό της έμοιαζε με έναν τρόπο να περιγραφεί και το τέλος της, το οποίο επήλθε ή θα επέλθει στο σύντομο μέλλον. 

Δεν είμαι σίγουρος πως είμαι ο μόνος που νοιώθει πως το όλον της μεταπολίτευσης πάντα θα μας διαφεύγει. Γιατί πέρα από την επιστημονική ακρίβεια, την ιστορική συνέπεια, ή την εργαλειακή αποδοχή των σχημάτων η μεταπολίτευση είναι κυρίως αίσθηση. Και μάλιστα μια αίσθηση που διαφέρει ανάλογα με τον φορέα της. Για όλους εμάς που γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε στην μεταπολίτευση, η φράση δεν σημαίνει τίποτα λιγότερο από έναν τρόπο ομαδοποίησης των σημείων που συνιστούν την πραγματικότητα. Εντάσσοντας εξίσου όχι απλώς φαινόμενα μεγάλης σημασίας και έκτασης (όπως π.χ. άνοδος, επικράτηση, μεταμόρφωση και πτώση του ΠΑΣΟΚ, αφέλεια και σκληρότητα των 80s, ηδονιστικός κυνισμός στα 90s), αλλά και επιμέρους στοιχεία της καθημερινής ζωής (π.χ. κυριαρχία της τηλεόρασης και της ιδιωτικής εκδοχής της, οι επιμέρους τρόποι και τόποι των ταυτοτήτων, τα αντικείμενα της καταναλωτικής επιθυμίας), με τρόπο μάλιστα τέτοιο ώστε κάποιες φορές το σύνολο της μεταπολίτευσης να εμπεριέχεται ολόκληρο στο επιμέρους και να χάνεται απόλυτα στο γενικό. 

Είναι η ίδια η αντίφαση του ονόματός της που κάνει την μεταπολίτευση να μας διαφεύγει. Ενώ λοιπόν η λέξη περιγράφει ένα γεγονός μικρής διάρκειας, μια στιγμή μετάβασης, ο χρόνος της απλώθηκε στις δεκαετίες. Απέκτησε την έκταση μιας μεγάλης επιφάνειας με συνέχεια και διάρκεια, διάτρητη από το στιγμιαίο της κυριολεξίας της. Γιατί η μεταπολίτευση ήταν κυρίως ένας συγκεκριμένος τρόπος του χρόνου.

Μαζί με τον ατομικισμό, την ευμάρεια, το μόνιμα θετικό πρόσημο και τόσα άλλα, η μεταπολίτευση καλλιέργησε την βεβαιότητα της παρουσίας της, το απολύτως σταθερό που εξορίζει τις όποιες εναλλακτικές, το παρόν της ως μια κατάσταση που απλώνεται σε παρελθόν και μέλλον. Για όλους όσοι μεγάλωσαν αποκλειστικά μέσα στην μεταπολίτευση η ρευστότητα των πολιτειακών ανατροπών και μεταλλάξεων παγιώθηκε ως κομμάτι της ιστορίας ή έστω ενός παρελθόντος που απείχε πολύ περισσότερο σε επίπεδο πραγματικότητας απ ότι σε επίπεδο χρονολογίας. Η στενή αυτή σχέση πραγματικότητας και μεταπολίτευσης είναι η συνθήκη που μοιάζει να καθιστά σχεδόν αδύνατο το διαζύγιό τους. 

Το να έχεις γεννηθεί και να μεγαλώνεις στην μεταπολίτευση δεν μοιάζει όμοιο με αντίστοιχες καταστάσεις σε άλλες εποχές. Η νέα θέση της νεότητας, η αυτονομία, η αυτοέκφραση και η είσοδος των νέων στο καταναλωτισμό με ισότιμους όρους, η νέα διαχείριση και η νέα σημασία του ελεύθερου χρόνου προσδιόρισαν την μεταπολίτευση. Η νεότητα αναδείχθηκε και από κατάσταση έγινε αξία. Μεταμορφώθηκε σε μια αυτόνομη ηλικία άσχετα με ημερολογιακούς προσδιορισμούς, ως ένας επιβεβλημένος τρόπος. Η μεταπολίτευση ήταν ένα μικρομέγαλο παιδί και ταυτόχρονα ένας ανώριμος ενήλικας προσπαθώντας κάπου ανάμεσα στην έξαρση της αυταρέσκειας και στην απόγνωση του θετικού να μας πείσει πως στην μεταπολίτευση κανείς δεν μεγαλώνει.

Μα σήμερα η ηλικία μεταμορφώνεται ξανά. Η τρομακτική άνοδος της ανεργίας και της κακοπληρωμένης εργασίας μαζί με την έλλειψη αυτονομίας, προοπτικής σε ατομικό επίπεδο ή επίπεδο σχέσεων που αυτή δημιουργεί καθιστά τους νεότερους δέσμιους μιας παρατεταμένης ελληνικής εφηβείας. Δεν ξέρω λοιπόν αν μπορούμε να μιλήσουμε για το τέλος της μεταπολίτευσης , αλλά σίγουρα μπορούμε να αντικρίσουμε το τόσο λυπηρό και απότομο γέρασμά της.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)