Η επιστροφή του Διονύσου

Η τέχνη του πορτρετίστα είναι μια δύσκολη ζωγραφική. Ακριβώς γιατί ο στόχος του δεν είναι η αποτύπωση της όψης, αλλά η αφήγηση μέσω αυτής ενός ολόκληρου βιογραφικού. Το πρόσωπο και ταυτόχρονα όλα όσα έχουν προηγηθεί ώστε να τον φέρουν σε αυτήν ακριβώς τη στιγμή. Η αποστολή του ζωγράφου κουβαλά το βάρος του προσώπου που απεικονίζει. Και μαζί όλων αυτών που προηγούνται και έπονται του προσώπου. Γιατί ο πορτρετίστας δεν απεικονίζει αλλά αφηγείται. Μέσα από μία και μόνο στιγμή της όψης που πρέπει να εμπεριέχει όλες τις στιγμές που λείπουν. Αφαίρεση στον απόλυτο βαθμό μέχρι να συναντήσει την ορθή όψη. Και στη συνέχεια συμπύκνωση στον απόλυτο βαθμό ώστε να αφηγηθεί όλα όσα αφαιρέθηκαν. Ο κώδικας αυτός της δημιουργίας του πορτρέτου ισχύει και για ό,τι υπάρχει μετά τη ζωγραφική. Στη φωτογραφία, στον κινηματογράφο, στην τηλεόραση, τα πορτρέτα κουβαλούν τη δέσμευση αυτής της αρχικής σύμβασης.

Το πορτρέτο του Θόδωρου Τερζόπουλου στην ταινία «Διόνυσος, η επιστροφή» του Σπύρου Τσιφτσή, που προβλήθηκε στο πρόσφατο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης, επιτυγχάνει γιατί αφηγείται. Και αφηγείται με την ακρίβεια της πυκνότητας. Οχι μόνο τη ζωή και το έργο του σκηνοθέτη, αλλά μαζί και όσα τα σχημάτισαν. Ιστορία ταυτόχρονα και προϊστορία. Επιφάνεια της όψης αλλά μαζί και υπέδαφος. Στην εξαιρετική αυτή προσπάθεια, ο θεατής έρχεται σε επαφή με τον βίο του καλλιτέχνη από τα παιδικά του χρόνια μέχρι το σήμερα. Βλέπει αποσπάσματα από τις ιστορικές παραστάσεις του θεάτρου Αττις, γυρίζει τον κόσμο με τις παραστάσεις αυτές, στη Ρωσία, την Ταϊβάν και τις Ηνωμένες Πολιτείες, βλέπει πρόβες, εργαστήρια, ξεφυλλίζει κριτικές και αρχειοθετεί φωτογραφίες. Βλέπει τις συγγένειες των σωμάτων, τον κώδικα της τερζοπουλικής διαδικασίας να μοιράζεται στον χρόνο και στον χώρο, ένα σώμα ενιαίο που στεγάζει διαφορετικές γλώσσες και παράλληλες αναπνοές, από το 1980 μέχρι σήμερα.

Και μαζί με όλα αυτά υπάρχει το υπόγειο βιογραφικό. Τα παιδικά αντικείμενα που γίνονται αναμνήσεις, παρατημένες βάρκες, σκουριασμένα ποδήλατα, η αποθήκη του πατρικού. Τα τοπία που δεν φεύγουν ποτέ από τη μέσα γεωγραφία, από την παιδική ώρα. Οι πρόποδες του Ολύμπου, ο Μακρύγιαλος Πιερίας, η παραλία. Οι μνήμες, οι φόρμες, ο λαβύρινθος.

Τέλος, υπάρχουν και τα αντικείμενα που ανήκουν και στις δύο κατηγορίες. Τα γράμματα της μητέρας του σκηνοθέτη όταν αυτός βρισκόταν μακριά. Τεκμήρια βιογραφίας και υπόγεια βιογραφία ταυτόχρονα. Τα γράμματα που σήμερα μοιάζουν να μας μιλούν από έναν τόπο μακρινό. Ενα παρελθόν εντός του παρόντος μας και μαζί μια προϊστορία του μέλλοντος.

Ολα αυτά τα στοιχεία δεν εμφανίζονται γραμμικά αλλά ταυτόχρονα, όπως ανασαίνουν στην όψη του παρόντος. Οπως κουβαλιούνται στη συνείδηση. Σε συνεχή διάλογο το ένα με το άλλο, σε μόνιμη συνδιαλλαγή, καθρεφτίζοντας διαρκώς το ένα το άλλο ώστε να μην είσαι σίγουρος ποιο είναι το πραγματικό στοιχείο και ποιο αυτό που απεικονίζεται. Γιατί η αφήγηση της ταινίας «Διόνυσος, η επιστροφή» φτιάχνει μια ενιαία όψη. Ενα πυκνό πορτρέτο που αφηγείται με όλα τα στοιχεία του να συνυπάρχουν ταυτόχρονα.

Το θέατρο του Θόδωρου Τερζόπουλου είναι ένα σπάνιο νεοελληνικό επίτευγμα. Μια σπάνια στιγμή όπου το κοινό παρελθόν του πιο μύχιου παρελθόντος -του παρελθόντος αυτού που προηγείται της ιστορίας- εκβάλλει στον μοντερνισμό μιας θεατρικής γλώσσας που συνεχώς ανανεώνεται προς το μέλλον. Είναι η παράδοση ανεστραμμένη ώστε να κοιτά τον ορίζοντα. Σε συνομιλία με άλλες παραδόσεις και μυθολογίες, καλλιτεχνικά ρεύματα και θεατρικές σχολές. Αλλά τελικά με διαρκή πατρίδα της τη χοϊκότητά της. Και εδώ γεννιέται μια δημιουργική αντίθεση που νομίζω δίνει στο κινηματογραφικό αυτό εγχείρημα την πραγματική σημασία του.

Αυτό που πάντοτε επιτάσσει το θέατρο του Θόδωρου Τερζόπουλου είναι το παρόν του σώματος και τη στιγμή του Διονύσου. Τη μέθη, τη σαγήνη, το ένστικτο. Αντίθετα, ο κινηματογράφος ως τέχνη νομίζω πως αντιστοιχεί καλύτερα στην αισθητική κατηγορία του απολλώνιου, με τα χαρακτηριστικά του ονείρου και της ψευδαίσθησης να κυριαρχούν. Η διαλεκτική των δύο αυτών καταστάσεων εντός του ίδιου καλλιτεχνικού αποτελέσματος είναι που το καθιστά συναρπαστικό.

Ενα όνειρο του Απόλλωνα στην επικράτεια του Διονύσου.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)