Ανθρωποι και σκυλιά

- Κι εγώ τι θες να κάνω;
- Θέλω να θεραπεύσεις το ζώο…

Αυτό που δαγκώνει είναι ο χρόνος. Κυρίως όταν περνά χωρίς να αλλάζει και πολλά. Σαρώνοντας σταθερές κοινωνίες. Ακίνητος χώρος στο κέντρο μιας συνεχούς ροής.

Διαβάζοντας το βιβλίο του Romain Gary, «Λευκός σκύλος» (εκδόσεις Ωκτάνα, σε μετάφραση Ευγενίας Γραμματικοπούλου), με τον ρατσισμό να γαβγίζει από το 1970 προς το τώρα, καταλαβαίνεις πως ο ήχος αυτός δεν έχει αλλάξει το μέταλλό του.

Ενας αδέσποτος σκύλος έρχεται να εγκατασταθεί στο σπίτι του Gary, στο Μπέβερλι Χιλς. Φιλικός και αγαθός, ο γερμανικός ποιμενικός προσαρμόζετε με τα άλλα ζώα του σπιτιού και κερδίζει τη συμπάθεια των ανθρώπων. Οταν όμως ξαφνικά βλέπει έναν Αφροαμερικανό ορμά να τον σκοτώσει. Ο σκύλος έχει εκπαιδευτεί να σκοτώνει το μαύρο χρώμα. Είναι ένα από αυτά τα «λευκά σκυλιά» του αμερικανικού Νότου, τα «συστηματικά διεφθαρμένα» ύστερα από χρόνια εκπαίδευσης ώστε να βοηθούν την αστυνομία ενάντια στους μαύρους. Το ζώο ενσαρκώνει τη σκυλίσια αγαθότητα και το ανθρώπινο μίσος, αυτό που υποβιβάζει τον άνθρωπο σε ζώο.

Ο συγγραφέας προσπαθεί να διώξει τον ρατσισμό μέσα από το ζώο, να το εκπαιδεύσει από την αρχή, να το γιατρέψει, ενώ γύρω του η κοινωνία βράζει. Τα κινήματα για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων βρίσκονται στο απόγειό τους μέσα από διαφορετικές οργανώσεις, τάσεις και αυθόρμητες κινήσεις. Ο Μάλκομ X έχει δολοφονηθεί, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δολοφονείται, οι Αφροαμερικανοί αντιδρούν, ένα αίτημα για αλλαγή γίνεται απαίτηση. Μια κοινωνία βρίσκεται σε αναβρασμό προσπαθώντας να διαχειριστεί το ένοχο παρελθόν της, προσπαθώντας να ορίσει από την αρχή το χρώμα της.

Ο Gary αναλύει με επιτόπια ένταση όσα συμβαίνουν γύρω και όσα βιώνει. Η διχοτομημένη θέση του (από τη μία άνθρωπος που συμμετέχει στα γεγονότα της κοινωνίας στην οποία ζει και από την άλλη ξένος) του επιτρέπει να εμπλέκεται συναισθηματικά, αλλά ταυτόχρονα να κρίνει, να προσπαθεί να καταλάβει τα γεγονότα και όλα όσα κρύβονται πίσω από αυτά.

Με άλλα συμπεράσματα συμφωνείς, με άλλα διαφωνείς αλλά δεν έχει σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι η ένταση. Η ένταση στις φευγαλέες παρατηρήσεις βάθους, στους διαλόγους και τις εικόνες μιας κοινωνίας που κοχλάζει διεκδικώντας την αλλαγή.

Η πλοκή μπλέκεται με τον δοκιμιακό λόγο. Ο συγγραφέας δεν μυθολογεί, αναλύει άμεσα όλα τα κίνητρα και τις επιθυμίες και χρησιμοποιεί τα λογοτεχνικά στοιχεία ως αφορμές για στοχασμό. Ο «λευκός σκύλος» είναι ένα μυθιστόρημα σκέψεων ανάμεσα σε πρόσωπα και γεγονότα. Και ανάμεσά τους, ο σκύλος που γίνεται –χωρίς να το επιλέγει– σύμβολο όσων τον περιτριγυρίζουν.

Ο σκύλος του βιβλίου είναι το μίσος ως ενσαρκωμένη γνώση, ο ρατσισμός ως εμπεδωμένο ανακλαστικό. Ενα σύμβολο που περιέχει το παρελθόν και το παρόν. Τα συσσωρευμένα σε ένα σώμα προτάγματα του παρελθόντος, τους πρόγονους σκύλους και τους νόμιμους φόνους των δούλων στις φυτείες και μαζί τους μπάτσους που σκοτώνουν μαύρους στα γκέτο, τις καθημερινές διακρίσεις, τις Ηνωμένες Πολιτείες που δυσανασχετούν με έναν κόσμο που αλλάζει. Το βάθος του μίσους, η ζωώδης επιθετικότητα ταυτόχρονα με την παράλληλη αγαθότητά του, η εγγεγραμμένη συμπεριφορά του σώματος καθιστούν τον λευκό σκύλο σύμβολο των αντιφάσεων που γεννούν τον ρατσισμό.

Ο ρατσισμός μοιάζει ίδιος παντού. Ως ένα σκοτεινό σημείο των κοινωνιών που υπό συγκεκριμένες συνθήκες ξεσπά με παρόμοιους τρόπους, με παρόμοια θύματα μέσα στην ιστορία. Αυτό που μοιάζει ανησυχητικό είναι οι διαφορές.

Ο ρατσισμός της Αμερικής, ο ρατσισμός αυτός που αναλύει το βιβλίο, είναι ανιχνεύσιμός. Στην κοινωνία, την ιστορία, στις ίδιες τις ρίζες του αμερικανικού κράτους. Το παρόν του περιγράφεται από γεγονότα του παρελθόντος. Από δουλεμπορικά πλοία, από εκτάσεις βαμβακιού, από την Κου Κλουξ Κλαν και τους νόμους Jim Crow.

Οι δύο πλευρές έχουν μια καθαρή αναφορά σε ό,τι τους έφερε μέχρι εδώ. Μα στα δικά μας ο ρατσισμός έχει κάτι το ιστορικά τυφλό. Στερείται από πρόσφατα παραδείγματα. Μοιάζει να επινοείται από την αρχή. Κάθε φορά από την αρχή. Στα Βίλια, στην Κόνιτσα, στο κέντρο της Αθήνας.

Ο δικός μας ρατσισμός είναι ένα ζώο χωρίς την εκπαίδευση ως δικαιολογία του μίσους και της αγριότητάς του, χωρίς ένα παρελθόν να επιτάσσει το παρόν, ένα ζώο που βηματίζει στο ματωμένο άγνωστο με βήματα γνωστά.

Και τι είναι τώρα αυτά τα βήματα που γαβγίζουν έξω από την πόρτα;

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)