Η ανοξείδωτη διαδρομή του κυρίου Φογκ

Ξύπνησα. Βαθιά μέσα
σε μια πολυθρόνα.
Και μπροστά σε μια θάλασσα. Όπου
κανείς.
Μόνη κίνηση
το βλέμμα επάνω στα κύματα.
Όπου πήγαιναν.
Έτσι έμεινα.
Καλοκαίρια αθέατος.
Και χειμώνες ολόκληρους.
Κάπως έτσι θα γέρασα. Γιατί
ποτέ δε σηκώθηκα.
Άρα έζησα νέος.
Θα το πούνε τα κύματα
που είναι κάπως αμφίβια.
Δεν σηκώνομαι. Θα ‘ρθουν.
Όπου να ‘ναι
πρέπει να ‘ρθουν τα κύματα.
Λίγο λίγο να γίνω
ένα κύμα τους.
Και να έχω
όπου πάω
επάνω μου βλέμματα.
Αμφίβιο
να ‘ρχομαι, να ‘ρχομαι.
Και να γίνει αργά
η στεριά όλη
θάλασσα

Γιάννης Βαρβέρης, Φιλέας Φογκ

Εχει σημασία να επιστρέφουμε στο πρόσφατο παρελθόν. Έχει σημασία να προσθέτουμε στις αξιολογήσεις μας, βλέποντάς τες τώρα με μεγαλύτερη ευκρίνεια, μακριά από τη συγκίνηση των πρώτων επαφών. Γιατί πολλά αριστουργήματα γράφτηκαν ακριβώς την περίοδο που τα διαβάσαμε.

Ο κύριος Φογκ είναι το κρίσιμο βιβλίο του Γιάννη Βαρβέρη. Ταυτόχρονα θεωρώ πως είναι και το πιο ολοκληρωμένο, ένα βιβλίο που λειτουργεί ταυτόχρονα σε διαφορετικά επίπεδα και μαζί μια από τις σημαντικότερες ποιητικές καταθέσεις της μεταπολίτευσης. Ίσως να μην είναι το πιο χαρακτηριστικό βιβλίο του Βαρβέρη, αφού πολλά από τα κυρίαρχα θέματά του, τόσο έντονα σε προηγούμενα όσο και σε επόμενα βιβλία, εκλείπουν ή μένουν διακριτικά στο βάθος. Και όμως η ενότητα, η πλήρης εκφραστική λιτότητα, το παιχνίδι με τη διακειμενικότητα του δίνουν μια διάσταση αυτοτελή. Το βιβλίο- ποιητική σύνθεση υπάρχει ως αυτοτελές αντικείμενο. Έχει αρχή και τέλος, ενιαία έκταση, καθαρή δομή και συγκεκριμένη επιφάνεια. Και το βάθος του βιβλίου κρύβεται ακριβώς στην επιφάνειά του, στην ορατότητά του. Κάθε θέμα που θίγει η ποιητική αφήγηση, εντάσσεται και υποχρεωτικά τίθεται σε συνομιλία με το κυρίαρχο μύθο, την ιστορία του Κυρίου Φογκ.
Ο Κύριος Φογκ είναι το έπος των μικρών πραγμάτων, η αχανής έκταση του ελάχιστου, όλη η ιλιγγιώδης κίνηση που κουβαλά μέσα της η ακινησία. Ήρωας, (ή αντι ήρωας) ο Φιλέας Φογκ του Ιούλιου Βερν, ο αριστοκράτης ταξιδευτής που γύρισε τον κόσμο σε 80 μέρες. Η μορφή του όμως εδώ είναι ανεστραμμένη. Ο Φογκ του Βαρβέρη δεν ταξιδεύει ποτέ. Μόνο στέκει σε μια πολυθρόνα μπροστά στη θάλασσα. Συνομιλεί με τα κύματα, ψάχνει το πρόσωπό του στο νερό και κυρίως κοιτάζει. Από νωρίς μαθαίνουμε πως το μεγάλο του ταξίδι αναβλήθηκε. Ήταν ο ίδιος αυτός που στοιχημάτισε όλη του την περιουσία στο ταξίδι, ο ίδιος έφερε τα χρήματα, «και βεβαίως μετά/ πουθενά δεν επήγε/ μόνο χάθηκε/ εκεί που τώρα τον βρίσκουμε/ βαθιά μέσα σε μια πολυθρόνα/ και μπροστά σε μια θάλασσα.» Ο μύθος του βιβλίου τελειώνει εδώ, η πλοκή της περιπέτειας εξαντλείται μόλις στο δεύτερο ποίημα του βιβλίου. Το στοίχημα όμως που έτσι απλά τελείωσε κωδικοποιεί ολόκληρη τη συνθήκη του βιβλίου. Αφού ο κύριος Φογκ δεν είναι άλλο από έναν «εραστή/ των εξαρχής χαμένων στοιχημάτων.»
Ολόκληρο το βιβλίο πρέπει να ιδωθεί όχι ως σχόλιο ή ως παραλλαγή του κυρίαρχου μύθου, αλλά ως ένα μόνιμο αντικαθρέφτισμα του Φιλέα Φογκ, όπως αυτό παρουσιάζεται στον «γύρο του κόσμου σε 80 μέρες» και ακόμα όπως αυτό υπάρχει στις μνήμες των αναγνωστών και των παιδιών (ονείρων όνειρο στον ύπνο των παιδιών). Το βιβλίο του Βαρβέρη δεν είναι μια απάντηση, είναι μια συνύπαρξη. Μια αντίστροφη ποιητική διαδρομή δημιουργικής αποδόμησης ενός ήρωα, μιας ιστορίας και μιας πράξης. Δεν είναι όμως μια αποδόμηση που ακυρώνει, αλλά που συνυπάρχει. Και μέσα από την συνύπαρξη πολλαπλασιάζει τον μύθο.
Και ο δικός μας ήρωας παραμένει μια ομίχλη σε μια πολυθρόνα. Ο ήρωας ήταν τελικά ανύπαρκτος, μια παραδοχή της λογοτεχνικότητάς του. Η συμφιλίωση συμβαίνει ακριβώς λόγω της κατασκευής, ακριβώς γιατί ο ποιητής δεν παριστάνει πως δημιούργησε έναν ήρωα από σάρκα και οστά, αλλά έναν ήρωα από ομίχλη και μελάνι.
Ο κύριος Φογκ του Γιάννη Βαρβέρη είναι ένα βιβλίο για τη σχέση της ύπαρξης και της ποίησης, της γραφής και της ανάγνωσης, για την αυθεντικότητα του μη υπαρκτού για την ζωτική αναγκαιότητα του ποιητικού ψεύδους. Ο κύριος Φογκ είναι ένα κλειδί για το μέλλον.
(το κείμενο αποτελεί προδημοσίευση από τον πρόλογο της ποιητικής ανθολογίας για τον Γιάννη Βαρβέρη που θα κυκλοφορήσει σύντομα από τις εκδόσεις Γκοβόστη)

(στην εφημερίδα Εποχή)