Οι φασίστες και οι πυρκαγιές

Δεν ξέρω γιατί με σόκαρε η αντίδραση των ακροδεξιών στην παράσταση «Πυρκαγιές» στο ΚΘΒΕ πριν από μερικές μέρες. Θέλω να πω θα έπρεπε να έχουμε συνηθίσει ή μάλλον, ακριβώς επειδή δεν έχουμε και δεν πρέπει να συνηθίσουμε, θα ήταν καλύτερο να σοκαριζόμαστε λιγότερο, να θυμώνουμε περισσότερο.

Μετά το υπερθέαμα μπροστά από το «Χυτήριο» πριν από μερικά χρόνια, τι μπορεί να σου προκαλέσει εντύπωση;

Το περιστατικό ήταν κατ' αρχήν γελοίο. Εξίσου γελοίο και εξίσου τρομακτικό με ένα οποιοδήποτε πρωινό στο ταχυδρομείο της Κυψέλης με την προϋπόθεση πως η ουρά περιλαμβάνει τουλάχιστον έναν μετανάστη και τουλάχιστον έναν χουντόγερο αυθεντικό Κυψελιώτη: οι ακροδεξιοί του «Ιερού Λόχου» πήγαν στην παράσταση οργανωμένοι, άρχισαν να μαγνητοσκοπούν και μόλις άκουσαν τη φράση «γαμώ τον Χριστό και την Παναγία σου» άρχισαν να φωνάζουν, να καταριούνται, να αναρωτιούνται φωναχτά «αν αυτό είναι τέχνη» και τι θα γινόταν αν ο συγγραφέας τολμούσε να βρίσει τους δικούς του, «τους μουσουλμάνους» (σημ.: ο Λιβανοκαναδέζος Ουαζντί Μουαουάντ είναι χριστιανός).

Το υπόλοιπό κοινό τούς αποδοκίμασε (κάπως ζεσταίνονται τα σωθικά σου με αυτό), εκείνοι συνέχισαν τις μαλακίες τους, έφυγαν, η παράσταση συνεχίστηκε κανονικά. Είναι αλήθεια πως οι ακροδεξιοί της Θεσσαλονίκης είναι πιο μερακλήδες από τα αντίστοιχα σκοτεινά ξαδέρφια τους στον Νότο. Εχουν μια πιο ένδοξη ιστορία να τιμήσουν (δεν εννοώ τον Ωμέγα Αλέξανδρο, τον Κοτζαμάνη εννοώ). Οπως πρόσφατα όταν έκαναν πορείες και κατέθεσαν μήνυση κατά της παράστασης «Η ώρα του διαβόλου», επειδή τους προσέβαλε ο τίτλος (δεν είχαν παρακολουθήσει την παράσταση).

Αυτό που αναρωτιέσαι αν έχεις δει ή αν έχεις διαβάσει το έργο είναι: «Καλά, αυτό βρήκαν να τους σοκάρει σε ένα τέτοιο έργο;» Είναι αυτή η αντίθεση ανάμεσα στην πηχτή βλακεία από τη μία και την ένταση και το βάθος του έργου από την άλλη.

Οι «Πυρκαγιές» αφηγούνται την πορεία δίδυμων από την άγνοια στη γνώση μέσα από τον εμφύλιο του Λιβάνου, την ανάδυση της Ιστορίας, την οποία μέχρι τότε προσπαθούσαν να απωθήσουν, το οικογενειακό τραύμα που έρχεται να καλύψει σαν μεταφορά τη σύγχρονη ιστορία της χώρας και τελικά να γίνει ένα από τα συγκλονιστικότερα σύμβολα του εμφύλιου σπαραγμού στην ιστορία του θεάτρου (δεν υπερβάλλω. Και δεν γίνομαι πιο συγκεκριμένος μόνο και μόνο για να μη σας στερήσω τη βαθιά ανθρώπινη απόλαυση των αποκαλύψεων του έργου).

Το έργο μεταφέρει την τομή και τη φρίκη του εμφυλίου στο σύνολο της ανθρώπινης έκφανσης. Στις οικογενειακές σχέσεις, στο σώμα, στο φύλο. Δείχνει την περιπλοκότητα και το βάθος της ύβρης που είναι εγγενής στον κάθε εμφύλιο. Και μαζί τις επιπτώσεις της ύβρης. Ο συγγραφέας δεν παίρνει θέση υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς, δεν κατονομάζει καν τον Λίβανο ως σημείο των συγκρούσεων και των γεγονότων, αφήνει την ισορροπία να αναδείξει την τιμωρία και τη συγχώρεση καταλήγοντας σε έναν βαθιά ανθρώπινο σπαραγμό αντοχής μαζί και απορίας. Το κενό και μαζί η υπέρβασή του.

Μα είναι κάτι ακόμα που κλοτσάει. Ο εμφύλιος του Λιβάνου ορίστηκε από τις θρησκευτικές διαιρέσεις. Οι σουνίτες και οι σιίτες, οι χριστιανοί, οι δρούζοι ταυτίστηκαν με τα στρατόπεδα που επέβαλε η θρησκεία τους. Ο εναγκαλισμός πολιτικής και θρησκείας είχε στην πραγματικότητα κατασκευαστεί στο πλαίσιο της γαλλικής αποικιακής πολιτικής.

Η κοινοβουλευτική οργάνωση του Λιβάνου είχε δομηθεί έτσι ώστε να παγιώνει την ηγετική θέση των χριστιανών. Από αυτή την εργαλειοποίηση της θρησκείας ως ταυτοτικού χαρακτηριστικού ξεκίνησε μια αιματοχυσία που θα κρατούσε 15 χρόνια και θα μεταφραζόταν σε δεκάδες χιλιάδες νεκρούς και εκτοπισμένους. Οταν συνδυάζεις στην ίδια πρόταση τις λέξεις χριστιανικός φανατισμός και Λίβανος, το νόημα που προκύπτει από τη φράση σου είναι συγκεκριμένο: Κόμμα Καταέμπ, Φαλαγγγίτες, σφαγή στη Σάμπρα και τη Σατίλα.

Δεν ταυτίζω καταστάσεις, ούτε επιχειρώ να εκβιάσω ανησυχίες. Αυτό που λέω είναι πως μια τέτοια συνύπαρξη, και μάλιστα με αφορμή ένα τέτοιο έργο, έχει κάτι το τρομακτικό. Ο φανατισμός και η τύφλωση ως αποκλειστικά στοιχεία διαμόρφωσης της ταυτότητας, ο ετεροπροσδιορισμός των γύρω ως βασική προϋπόθεση του δικού μας αυτοπροσδιορισμού, η επιστροφή σε μια συνθήκη όπου το επιφώνημα είναι το μόνο επιχείρημα είναι στοιχεία διαμπερή από σκοτάδι.

Είναι η επιθυμία του σκοταδιού να επαληθεύσει τον εαυτό του. Να τον επιβάλει ως μόνη επιλογή σε έναν κόσμο χωρίς επιλογές. Με τη σημαία του Λιβάνου να κυματίζει καμένη πάνω απ' τα κεφάλια μας.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)