Από τη δειλή της γέννηση κατά την αρχαιότητα, με τα έργα του Λουκιανού ή τις αραβικές «Χίλιες και μια νύχτες», η λογοτεχνία του φανταστικού αποτέλεσε προνομιακό χώρο της μυθοπλασίας. Παίρνοντας ως σύμβαση μια συνθήκη που δίδει απόλυτη ελευθερία στην αρχιτεκτονική του χώρου, του χρόνου και των μορφών, ο καλλιτέχνης μπορεί να κινηθεί με μόνο όριο τις δημιουργικές του ικανότητες. Το παρόν μπορεί να δηλωθεί στην κάθε ιστορία ως υπαινικτική αναφορά, δανείζοντας στην ιστορία επικαιρότητα, μέσα στην οικουμενικότητα της απόλυτα ελεύθερης φαντασίας.
Κάθε εποχή, είχε τη δική της φανταστική λογοτεχνία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελεί η γέννηση και η ανάπτυξη του κύριου υποείδους του φανταστικού, η επιστημονική φαντασία. Το είδος αυτό έκανε την παρουσία του εντονότερη με την άνοδο της βιομηχανικής επανάστασης. Άσχετα με τις καθ’ αυτό ιστορίες, τα βιβλία του Χ. Τζ. Ουέλς ή του Ιουλίου Βερν, μιλούν για τις προσδοκίες, τους φόβους και τις ευθύνες που γεννιούνται ταυτόχρονα με την ανάπτυξη της επιστήμης. Η καταστροφή που έρχεται π.χ. στον «πόλεμο των κόσμων» δεν έχει να κάνει με το χώρο του φανταστικού, αλλά με τον ίδιο το χαρακτήρα του ανθρώπινου είδους.
Η γέννηση του κινηματογράφου έφερε στο προσκήνιο έναν προνομιακό συνομιλητή της φαντασίας και μάλιστα της επιστημονικής. Σε μια εποχή σαν τη σημερινή, που πολλά σημεία της τεχνολογικής της πραγματικότητας συναντούν τις φανταστικές κατασκευές του παρελθόντος, τίθεται το ερώτημα: Για τι πράγμα μιλά το φανταστικό του σήμερα; Η ταινία «Avatar» αποτελεί μια καλή απάντηση στο παραπάνω ερώτημα.
Το «Avatar», όπως παλαιότερα ο «άρχοντας των δαχτυλιδιών», περιγράφει και συνοψίζει την κυρίαρχη τάση. Μια ταινία με τόσο μεγάλο αριθμό θεάσεων παύει να αποτελεί κινηματογραφικό γεγονός και μετατρέπεται σε φαινόμενο κοινωνικό. Οι περισσότερες αναγνώσεις της ταινίας έχουν να κάνουν είτε με τις τεχνολογικές πλευρές της ταινίας, το 3D, τους νέους τύπους κάμερας, τους ψηφιακά κατασκευασμένους χαρακτήρες κ.τ.λ. ή με το ιδεολογικό της περιεχόμενο. Ποιο είναι, όμως, το πραγματικό περιεχόμενο του «Avatar»;
Ερανιζόμενη μύθους παλαιούς και αναγνωρίσιμους, όπως ο μύθος της Ποκαχόντας ή το «Χορεύοντας με τους λύκους», η ταινία προσπαθεί να μιλήσει με όρους απλούς για θέματα επίκαιρα, παρόλο που η ιστορία τοποθετείται στο 2154. Ο εισβολέας, ερωτεύεται την άγρια κοπέλα του δάσους και μαζί με αυτή τον πολιτισμό, το βάθος και την αρμονία της φύσης. Ταυτόχρονα, καταδικάζει τη στάση του δικού του πολιτισμού, ενός πολιτισμού στάχτης, οικονομικής αξιοποίησης χωρίς κριτήρια και απόλυτης καταστροφής. Πίσω από τις επιλογές του ήρωα βρίσκεται το οικολογικό πρόβλημα το οποίο έκανε τόσο έντονη την εμφάνισή του τα τελευταία χρόνια, καθώς και οι συλλογικές αμερικανικές ενοχές, από την εξωτερική πολιτική των κυβερνήσεων Μπους οι οποίες εν πολλοίς συνεχίζονται μέχρι σήμερα (η αναφορά στις επιχειρήσεις σοκ και δέος δεν μπορεί να είναι τυχαίες). Το γεγονός ότι μια ταινία απόλυτα mainstream αποφασίζει να επιλέξει μια κριτική πολιτική στάση αποτελεί ένα ενδιαφέρον νέο. Όμως, η ταινία δεν στηρίζει τις επιδιώξεις της στην ιδεολογία ή στα απλά (ίσως και απλοϊκά) μηνύματα με τα οποία ντύνει την ψηφιακή καταιγίδα εικόνων και δράσης. Το μήνυμα θα μπορούσε να είναι εντελώς διαφορετικό και η ταινία να παρέμενε εξίσου πετυχημένη.
Αυτό το οποίο το «Avatar» περιγράφει με τρόπο ξεκάθαρο (έστω και άθελά του) είναι μια τάση φυγής από το πραγματικό, μέσα από την φαντασία και τις κατασκευές της. Αυτό που η ταινία καταφέρνει απόλυτα είναι η μεταφορά του θεατή (και μέσω της τεχνολογίας) σε έναν κόσμο δομημένο στη λεπτομέρεια, ξένο αλλά ταυτόχρονα συγγενή στον εξωτισμό του.
Ο κόσμος που ζούμε είναι ο κόσμος του απόλυτου και αλύγιστου φωτός. Η άνοδος και η φετιχοποίηση της επιστήμης δεν αφήνει χώρο σε σκιές, αμφιβολίες ή μυστικά. Ο κόσμος του απόλυτα θετικού εξορίζει τις τελετουργίες, τις δεισιδαιμονίες και τους φόβους. Ο σύγχρονος άνθρωπος βιώνει την απόλυτη αποϊεροποίηση. Οι θρησκείες, αποτελούν σκονισμένα είδωλα του παλιού εαυτού τους, θολά και ρυτιδιασμένα, πείθοντας λιγότερο με το μυστήριο και περισσότερο με τον άκαμπτο φανατισμό τους. Όμως, το άγνωστο, αυτό που κοιμάται στο σκοτάδι, δεν αποτελεί μόνο εχθρό του ανθρώπου, αλλά ταυτόχρονα μια ουσιαστική βιοτική παράμετρο. Παράμετρο δημιουργίας, εφευρετικότητας, μια συνθήκη ζωής. Η σύγχρονη μυθοπλασία του φανταστικού έρχεται να απαντήσει ακριβώς σε αυτήν την ανθρώπινη ανάγκη. Και άσχετα με το περιεχόμενό της, το θέμα της είναι μονίμως ο αναχωρητισμός του αναγνώστη ή θεατή, από το πεζό σύγχρονο στην τελετουργία του μυθικού. Φαινόμενα όπως οι τεράστιες εκδοτικές επιτυχίες των βιβλίων του Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν ή της σειράς του Χάρι Πότερ, ή ακόμα περισσότερο ταινίες όπως οι τριλογίες των «πολέμων των άστρων», η τριλογία του «άρχοντα των δαχτυλιδιών» και του σημερινού «Avatar», αποτελούν ακριβείς εκφράσεις αυτού του φαινομένου.
Το πραγματικό θέμα του σημερινού φανταστικού είναι ο ίδιος ο εαυτός του. Και αν οτιδήποτε στηρίζεται στην τεχνολογία είναι καταδικασμένο αργά ή γρήγορα να γεράσει, αυτό που θα αποτελεί μονίμως παρόν, είναι η επιθυμία του ανθρώπου για το άγνωστο, η απογοήτευση από τη συμμετρία της πραγματικότητας και η μόνιμη γοητεία της σκιάς.
(στην εφημερίδα Εποχή)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου