O χρόνος πέφτει πάνω σε πράγματα ζωντανά και νεκρά. Αλλάζει, νεκρώνει και πολλές φορές ζωντανεύει. Αντικείμενα τού χθες παίρνουν σημασία άλλη. Μια σημασία που το παρόν στο οποίο έζησαν τους την αρνήθηκε. Κοινά αντικείμενα του παρελθόντος, καταλήγουν ανεκτίμητα σε μουσεία, για λόγους τόσο διαφορετικούς, αποκαλύπτοντας την αλήθεια που βίωσαν και προβάλλοντας την στην περιέργεια του τώρα.
Τα τελευταία χρόνια, μια από τις ταχύτατα διαδιδόμενες τάσεις ανάμεσα στους συλλέκτες, είναι η συλλογή αφισών από τη μακρινή Κίνα, και κυρίως, αφισών που σχετίζονται με την πρόσφατη ιστορία της.
Οι αφίσες που ήταν κάποτε γνωστές στη δύση, απλά ως «Mao posters», σήμερα ονομάζονται κινεζικές αφίσες προπαγάνδας. Δημιουργήθηκαν ήδη από την περίοδο της Μεγάλης Πορείας (1934-1935), όταν ο αντάρτικος στρατός τις μοίραζε στα χωριά απ’ όπου περνούσε, για να κερδίσει τη συμπαράσταση των κατοίκων. Τα τελευταία 70 χρόνια κινεζικής ιστορίας είναι καταγεγραμμένα σε αυτές τις αφίσες, αφού από το 1949 (χρονιά επικράτησης του Μάο Τσε Τουνγκ), αποτέλεσαν το σημαντικότερο μέσο επικοινωνίας ανάμεσα στο κόμμα και το λαό. Αν πάρουμε ως δεδομένο τον αναλφαβητισμό και την έλλειψη τηλεοράσεως και ραδιοφώνου στις περισσότερες περιοχές της χώρας, ακόμα και μετά τη δεκαετία του ‘70, κάτι τέτοιο δεν είναι παράλογο.
Γεγονότα, όπως το μεγάλο άλμα προς τα μπρος και η πολιτιστική επανάσταση, αξίες, όπως η εξέλιξη, η ανιδιοτέλεια και η προσφορά στην κοινωνία, πρότυπα ανθρώπων και κυρίως οι βασικές επιθυμίες μιας Κίνας, η οποία έβγαινε από ένα σκοτάδι πηχτό σαν το μεσαίωνα, τυπώθηκαν, μοιράστηκαν και τοιχοκολλήθηκαν στην αχανή κινεζική επικράτεια. Φυσικά, μαζί με την προσωπολατρεία του Μάο και την ιεροποίηση του κόμματος και των αποφάσεών του.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η συγκεκριμένη αισθητική των αφισών. Φτιαγμένες από επαγγελματίες καλλιτέχνες, σε εκδοτικούς οίκους και κινεζικές ακαδημίες, οι αφίσες συνδύαζαν κυρίως τρία στοιχεία. Σε μεγάλο βαθμό αναπαρήγαγαν το στοιχείο του σοβιετικού σοσιαλιστικού ρεαλισμού, την απεικόνιση προτύπων, ιδεών και αρχών με τρόπο έντονο, υπερβολικό και μονοκόμματο. Προπαγανδίζοντας με απλότητα, αδρές γραμμές και μεγαλοστομία το άκαμπτο της μίας και μόνης αλήθειας. Ένα δεύτερο στοιχείο είναι η αισθητική των παραδοσιακών κινεζικών καρτών της πρωτοχρονιάς. Οι κάρτες αυτές κοσμούσαν ως σύμβολα καλής τύχης τις εισόδους των κινεζικών σπιτιών, κυρίως στην επαρχία. Πολλά από τα χαρακτηριστικά τους στοιχεία είναι ορατά και στις πολιτικές αφίσες. Ένα τρίτο στοιχείο είναι αυτό της δυτικής διαφήμισης, κυρίως της δεκαετίας του ’50. Οι αφίσες παρουσίαζαν ως μήνυμα, την κατάκτηση της ευδαιμονίας και της ευτυχίας. Αντί, όμως, κάτι τέτοιο να εξασφαλίζεται από ψυγεία ηλεκτρικά και σπίτια, στη συγκεκριμένη περίπτωση εξασφαλίζεται από το κόμμα. Η, έστω και μακρινή αυτή, συγγένεια, εξασφάλισε κάποια κοινά χαρακτηριστικά ανάμεσα στις δύο περιπτώσεις.
Σήμερα, οι αφίσες αποτελούν αντικείμενα, πέρα από το περιεχόμενο και τις απεικονίσεις τους. Κομμάτια μια ιστορίας που πωλείται σε δημοπρασίες ή στο διαδίκτυο, πολύ συχνά σε τιμές υψηλές. Τα μηνύματα μένουν βουβά και ακίνδυνα και η άλλοτε προπαγάνδα περιφέρεται κοστολογημένη και περιφρονημένη με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο, διαφημιζόμενη ως αντικείμενο για πλούσιους συλλέκτες, σαν προϊόν χωρίς περιεχόμενο και χωρίς πυρήνα.
Πέρα από το πέρασμα από το χρηστικό του παρόντος στο στοχαστικό της ιστορίας και το βαλσάμωμα της συλλογής, οι αφίσες παρουσιάζουν και το ιδιόρρυθμο μιας σχέσης. Της σχέσης του δυτικού κόσμου με την Κίνα. Πώς μπορεί κάποιος να έρθει σε επαφή με τρόπο αυθεντικό με ένα σύνολο σημείων που βρίσκεται σε τέτοια απόσταση; Και δεν είναι μόνο η φυσική απόσταση. Είναι ταυτόχρονα και η απόσταση που δημιουργεί το βάθος του χρόνου του κινέζικου πολιτισμού. Πολιτισμός στιβαρός και διαμορφωμένος παράλληλα με το δυτικό, με τη διαφορετικότητα του να απλώνεται, από τη γλώσσα μέχρι τη διατροφή, από τη φιλοσοφία μέχρι τον αθλητισμό, από το ελάχιστο της καθημερινότητας μέχρι το μέγιστο του τρόπου αντίληψης των πραγμάτων. Αυτή η σχέση ήταν και, απ’ όσο φαίνεται, παραμένει, πολλαπλή και διαμορφωμένη περισσότερο από την άγνοια (ή καλύτερα την αδυναμία της γνώσης) παρά από την ίδια την γνώση. Τι είναι για μας η Κίνα σήμερα; Αποσπάσματα από την προπαγάνδα του κινεζικού κουμουνιστικού κόμματος; Αποσπάσματα από την υστερία των δυτικών ντοκιμαντέρ; Γκοντάρ, Μοράβια και Μαοϊσμός του ‘60; Ή μήπως διαδηλώσεις για την απελευθέρωση του Θιβέτ, τη στάση της κινεζικής κυβέρνησης σε σχέση με τη μόλυνση του περιβάλλοντος, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις πολιτικές ελευθερίες; Ίσως απλά μια πρόχειρη σελίδα σχεδιασμένη, κολλημένη βιαστικά στον τοίχο της ιστορίας.
Αν οι αφίσες λοιπόν έχουν όντως κάποια αξία, αυτό συμβαίνει επειδή με την ίδια τη φύση και τον αισθητικό συγκρητισμό τους (αλλά και με την εκ των υστέρων συλλεκτική τους αξία), περιγράφουν περιληπτικά το ιδιόρρυθμο της σχέσης της Κίνας με το δυτικό πολιτισμό, τη ρωσική επανάσταση αλλά και με τον ίδιο τον μετεπαναστατικό, μυθικό εαυτό της.
(στην εφημερίδα Εποχή)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου