Ο Ίψεν, είναι ο συγγραφέας που εξέτασε όσο λίγοι την κοινωνία της εποχής του. Μέσα από την εξέταση των ανθρωπίνων σχέσεων, πάντα σε έναν δεδομένο κοινωνικό χώρο, ο Νορβηγός συγγραφέας κατάφερε να αλλάξει τόσο το θέατρο όσο και τον τρόπο που ως ένα βαθμό διακρίνουμε την κοινωνία και τις μονάδες της. Ενώ όμως το αντικείμενο παρατήρησης του συγγραφέα αλλάζει, τόσο ημερολογιακά με το πέρασμα των ετών όσο και γεωγραφικά, το ερώτημα παραμένει κατά πόσο τα θεατρικά αυτά έργα είναι απλά καρποί μιας εποχής, ή διαχρονικά σημεία κατανόησης της ανθρώπινης φύσης και διαδικασίας. Ή μάλλον καλύτερα τι από τα έργα του Ίψεν ανήκει σε μια συγκεκριμένη εποχή και τι στο διαχρονικό.
Η επαναστατικότητα της δομής των έργων της πρώτης ωριμότητας του συγγραφέα ( σε αυτά μαζί με τη Νόρα συγκαταλέγονται οι ‘’ στυλοβάτες της κοινωνίας’’, οι ‘’βρικόλακες’’ και το ‘’ ένας εχθρός του λαού’’) δεν μπορεί να εμφανιστεί εύκολα στην σύγχρονη θεατρική ματιά. Τα έργα δανείζονται τις δομές και τις συμβάσεις του θεάτρου του σαλονιού και των σύγχρονων τους μελοδραμάτων. Όμως ο Ίψεν γεμίζει το μέχρι τότε άδειο αυτό σκεύος, με κοινωνικό προβληματισμό, σχεδόν επιστημονική παρατηρητικότητα. Ο συγγραφέας δεν διαχειρίζεται πια ένα οικογενειακό συμβάν ή ένα γεγονός, αλλά μια κοινωνική δομή και μια αντίληψη. Το πέρασμα αυτό δεν είναι πια ορατό παρά μόνο με ιστορικούς όρους, ακριβώς λόγο της επιτυχίας του και της ιστορικής σημασίας του.
Αν δεχτούμε πως ‘’ το κουκλόσπιτο’’ διαχειρίζεται απλώς το θέμα της σχέσης των δύο φύλων και της οικογένειας, σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, τότε το έργο ανήκει στα περασμένα. Ο Ίψεν μας παρουσιάζει τα προβλήματα και μας προτείνει τις λύσεις τους. Όπως παρατηρεί ο Τζωρτζ Στάινερ στο ‘’Θάνατο της τραγωδίας’’: ‘’το ‘’κουκλόσπιτο ‘’ στηρίζεται πάνω στην πίστη πως η κοινωνία μπορεί να προχωρήσει σε μια ώριμη, υγιή αντίληψη της σεξουαλικής ζωής και ότι η γυναίκα μπορεί και πρέπει να ανυψωθεί στο επίπεδο των δικαιωμάτων του άντρα.’’ Έπαψε άραγε το κουκλόσπιτο να κατοικείται μετά τα μακρά κινήματα για την χειραφέτηση των γυναικών και αν όχι ποιοί είναι η νέοι του κάτοικοι;
Κλειδί του έργου παραμένει η πρωταγωνίστριά του. Η Νόρα δεν είναι σύζυγος, η Νόρα παίζει τον ρόλο της συζύγου με την αφέλεια ενός ηθοποιού που ταυτίζεται με το θεατρικό κατασκεύασμα. Ο ρόλος αυτός μέσα στην ελαφρότητά του γίνεται ιδανικό. Και έτσι η πτώση προς την έρημο του πραγματικού είναι ξαφνική, αμείλικτη, αμετάκλητη. Ο ρόλος αυτός, είναι ο ρόλος της συζύγου μέσα σε μια προτεσταντική κοινωνία, άκαμπτη στα ήθη της σαν το κολάρο του πάστορα. Ο άντρας της ταυτίζει τα αισθήματά του με τις λογιστικές του πράξεις. Είναι ένα ‘’λογιστικό λάθος’’ και ένας εκβιασμός που ξεκινά από αυτό, τα οποία θα σημάνουν την αποκάλυψη της Νόρας. Η ηρωίδα αντιλαμβάνεται ξαφνικά τη σημασία των σχέσεων πέρα από τις συγκεκριμένες επιταγές, το ανθρώπινο πέρα από το κοινωνικό. Προβληματίζεται, αντιδρά, αποφασίζει. Η στιγμή της αποκάλυψης και της απόφασης είναι ο αληθινός πυρήνας του έργου.
Η πραγματική διαχρονικότητα του έργου δεν ορίζεται από την συγκεκριμένη παρουσίαση του χρόνου και του χώρου δράσης του, από την ένταξη τον γεγονότων στην συγκεκριμένη ιστορική και κοινωνική συγκυρία. Αυτό που έχει σημασία είναι ο όλος θεατρικός διάκοσμος και το θεατρικό παιχνίδι, όπως προκύπτει από τον τίτλο αλλά και το σύμβολο του Κουκλόσπιτου. Το σαλόνι όπου διαδραματίζεται το έργο, σύμβολο της αστικής μακαριότητας και ασφάλειας, είναι σκηνικό τόσο για τους θεατές όσο και για τους πρωταγωνιστές του έργου. Τα πρόσωπα καλούνται να παίξουνε ρόλους αυστηρά προσδιορισμένους μέσα σε αυτό το σκηνικό. Το παιχνίδι τους είναι η κοινωνική αποδοχή, η αποδοχή των όρων που η ίδια η κοινωνία επιβάλει. Και αν οι συγκεκριμένοι όροι της συγκεκριμένης εποχής έχουν αλλάξει, η διαδικασία της αποδοχής και πολύ περισσότερο η αποκάλυψη και ανάταση της Νόρας στο τέλος, παραμένουν διαχρονικοί. Η ηρωίδα, ενώ ο χρόνος και τα ήθη αλλάζουν, παίρνει μια διαφορετική απόφαση σε κάθε εποχή, μια απόφαση που όμως παραμένει τελικά η ίδια μέσα στην ειλικρίνεια και τη γενναιότητά της, αυτή που την απελευθερώνει από τα δεσμά του κατασκευασμένου και της (και μας) αποκαλύπτει την αυθεντική ζωή.
Τα έργα του Ίψεν παραμένουν διαχρονικά. Με τρόπο όμως διαφορετικό απ ότι αυτά του Στρίμπεργκ ή του Τσέχωφ. Ο ίδιος ο χρόνος τα μεταμορφώνει και θέτει επιτακτικά μια νέα διαχείριση των ιδεών και της κριτικής του. Οι ψυχές των έργων έχουν ένα κοινωνικό περιτύλιγμα. Μέσα όμως σ αυτό βρίσκεται σε καθαρή μορφή το πάντα επίκαιρο ερώτημα για τη σχέση των φύλων, τις επιταγές της κοινωνίας και τελικά την ίδια τη μοίρα του ανθρώπου. Οι επιλογές και οι συγκρούσεις των ηρώων, η ποίηση των δομών και των σχέσεων παραμένουν πεισματικά διαχρονικές.
(απο το πρόγραμμα της παραστασης Η Νόρα μετά στο θεατρο Τόπος Αλλού)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου