Το γάλα: Μικρή ανθοδέσμη για μια απώλεια

 

Η Φούγκα του Θανάτου

Μαύρο γάλα της αυγής το πίνουμε το βράδυ
το πίνουμε το μεσημέρι και πρωί το πίνουμε τη νύχτα
πίνουμε και πίνουμε
σκάβουμε τάφο στους αιθέρες εκεί δεν θα ’ναι στριμωχτά
(PaulCelan, μετάφραση : Ιωάννα Αβραμίδου)

Τις προηγούμενες εβδομάδες, μέσα από τις συζητήσεις για το πολυνομοσχέδιο μάθαμε –ανάμεσα στα άλλα- πως μια κυβέρνηση είναι ικανή να ορίσει με νόμο το πότε ένα προϊόν είναι φρέσκο ή όχι και το πόσο κρατάει η φρεσκάδα του. Περιμένουμε με ανυπομονησία τα επόμενα πολυνομοσχέδια που θα επαναπροσδιορίσουν και θα επαναδιαπραγματευθούν την θερμοκρασία βρασμού του νερού, τις (τελείως μονόπλευρες κατά τη άποψή μας) απόψεις σε σχέση με την πλευρά στην οποία βρίσκεται η καρδιά στο ανθρώπινο σώμα, καθώς και το ποιες προϋποθέσεις πρέπει να πληροί ένας άνθρωπος ώστε να θεωρείται νεκρός.

Μέσα στον απόλυτο παραλογισμό της συζήτησης προκύπτουν κάποια συγκεκριμένα αποτελέσματα. Η διάρκεια ζωής του παστεριωμένου (φρέσκου) γάλακτος θα φτάνει τις 7 ημέρες. Κερδισμένες από αυτή την αλλαγή θα είναι όπως φαίνεται οι πολυεθνικές αφού θα μπορούν να κάνουν εισαγωγές γάλακτος για πώληση στο ράφι, κάτι που δεν μπορούσε να γίνει μέχρι σήμερα, εφόσον υπήρχε ο χρονικός περιορισμός των 5 ημερών. Οι επιπτώσεις στην ελληνική κτηνοτροφία και στην αγορά γάλατος αναμένεται να φανερωθούν. Αυτό  που προκαλεί εντύπωση είναι η ευκολία, η ταχύτητα και η επιτακτικότητα με την οποία τα χθεσινά μας αυτονόητα μπορούν να επαναπροσδιοριστούν μέσα από μια υπουργική απόφαση. Ακόμα και όταν αυτά τα αυτονόητα αφορούν στη βιολογική καθημερινότητα, στις πιο αντανακλαστικές συνήθειες της ζωής.

Το γάλα ως τροφή της καταγραφής

Το γάλα αποτελεί στοιχείο ταυτόσημο με την ανθρώπινη ζωή. Στις καταγραφές του ανθρώπου προκύπτει ως πολλαπλό σύμβολο, ως αρχέτυπο που χάνεται στα βάθη. Το γάλα είναι το αυτονόητο λευκό, η υγρή κλωστή που ενώνει την ηλικία με το μητρικό στήθος, με την παιδικότητα, με την δοτικότητα, την προσφορά,την αύξηση του σώματος, το γένος. Τροφή τόσο αυτονόητη ώστε να συμβολίζει την ίδια την Τροφή, το γάλα συναντιέται σε όλες τις τέχνες συχνά με την διακριτικότητα της απόλυτης οικειότητας. Και αν μέσα στις συζητήσεις, στη γλώσσα των ρεπορτάζ και στις ατελείωτες δημοσιογραφικές αναλύσεις της πεντάρας, τις τελευταίες εβδομάδες κυριάρχησαν κούφιες φράσεις όπως ‘’οι αντάρτες του γάλατος’’ ή ‘’οι βουλευτές της κυβέρνησης θα χύσουν την καρδάρα με το γάλα’’, το γάλα ξεδιπλώνεται ταυτόχρονα στη γλώσσα καταγεγραμμένο ως ποίηση και ως ουσία.

Στίχοι μακράς διάρκειας

Η ποίηση είναι το αρνητικό της γλώσσας, η φωτογράφιση των μορφών απ’ την ανάποδη. Έτσι το γάλα μας φανερώνεται σαν γυναίκα, σαν θάνατος και σαν ελευθερία, σαν τροφή, σαν μεταφορά και σαν κόσμος. Στη Σαπφώ το συναντούμε ως αρχέτυπο του λευκού (και από το γάλα πιο λευκή/ απ’ το νερό πιο δροσερή/κι απ’ το πέπλο το λεπτό πιο απαλή). Στον Σολωμό, το γάλα γίνεται τροφή της επανάστασης (πως ο κόρφος κάθε μίας/ γλυκοβύζαστο ετοιμάζει/ γάλα ανδρείας και ελευθερίας). Είναι η ίδια τροφή με την οποία ο Κώστας Βάρναλης ταΐζει μια άλλη ελευθερία (-Πλια δε θα τρέφει ο κόρφος μου για σένα/ σκλάβα, τυφλή κι αλυσωμένη γέννα./ Με γάλ’ αντρείας και λευτεριάς την Πλάση /Μάνα — Λαός θα τηνε ξαναπλάσει!). Στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου η τροφή του οράματος παραμένει, χωρίς όμως να αποποιείται και την τρυφερή πλευρά της παιδικής ηλικίας. Γράφοντας για τον Μπελογιάννη: βόσκοντας το κοπάδι των άστρων πάνω απ’ τα ερείπια,/ βράζοντας στο μεγάλο καζάνι της νύχτας /το πηχτό γάλα της χαράς για τα παιδιά που αύριο θα γεννηθούνε. / Νίκο, πονάμε καθώς πόνεσες και συ, απ’ τη χαρά να ’μαστε οι άνθρωποι.Γράφοντας για την Ειρήνη: Ειρήνη είναι ένα ποτήρι ζεστό γάλα κι ένα βιβλίο μπροστά στο παιδί που ξυπνάει. Γράφοντας μια παιδική προσευχή: κάνε , καλέ θεούλη, ναχουν όλα τα παιδάκια ένα ποταμάκι γάλα, μπόλικα αστεράκια, μπόλικα τραγούδια.

Σε άλλη θερμοκρασία, το γάλα μπορεί αν εμφανιστεί ως εφιάλτης. Ο Μίλτος Σαχτούρης γράφει: Ένας κόσμος νεκρός/ πίνει το παγωμένο γάλα του/ βάρκες πηγαίνουν κι έρχονται/ φέρνουν κι άλλους νεκρούς. Για τον Αντρέα  Εμπειρίκο στο ποίημα ‘’Γάλα του Αιγιαλού’’ αποτελεί καύσιμο αισθησιασμού, μπλέκοντας τη γονιμότητα με τον ήχο και τις μορφές. Για μορφές μιλάει και ο Νίκος Καρούζος περιγράφοντας τον Ρουμάνο γλύπτη: Στα χέρια του αγέρωχου Μπρανκούζι/μεγάλο γεωφυσικό βυζί γιομάτο γάλα.Ο ίδιος στο ποίημα ΣΕ ΕΡΓΑΣΙΜΗ ΟΡΑΣΗ γράφει: κι ανακαινίζω τ’ ουρανού το γάλα. Τέλος ο ποιητής Νίκος Σπάνιας συνομιλώντας με τη Φούγκα Θανάτου του μότο μας γράφει: Γάλα πικρό, γάλα ξινό/ Σε πίνουμε ολημερίς /Μαύρο γάλα της αυγής. // Γάλα πικρό, γάλα ξινό/ Σε ρουφάμε ολημέρα/ Απ’ την αυγή ως την εσπέρα.

Ο κατάλογος προφανώς είναι καταδικασμένος να μην τελειώνει, αφού το γάλα εμφανίζεται στην ποίηση τόσο συχνά όσο και στη ζωή. Γλιστρά λαθραία σε φλιτζάνια ποιητών όπως ο Σεφέρης ( Το αίμα κοκκίνιζε το γάλα πάνω στις πλάκες του δρόμου) ή ο Ελύτης (κι ήταν το γάλα σου ακριβό/ μα να σ αφήσω δεν μπορώ/ παιδάκι μου σε πόνεσα), συνοδεύει καφέδες, βάφει τον γαλαξία, γεμίζει τα στήθη. Ενίοτε συντάσσει και ερωτήσεις:

Ε, υπουργέ σε ποια θερμοκρασία βράζει το σκοτάδι; 

(στην εφημερίδα Εποχή)