Tempo libero: ένα έργο του Κώστα Ρουσσάκη

Είναι συχνό ένα καλλιτεχνικό φαινόμενο να μας παρουσιάζεται με ένταση, να διεκδικεί το ξάφνιασμά μας και να προσπαθεί να μας επιβληθεί, άλλοτε με το μεγαλείο και άλλοτε με τον εντυπωσιασμό. Υπάρχει όμως και μια σειρά από έργα που λειτουργούν πιο διακριτικά, ζητώντας μια συγκίνηση που μπορεί να έρθει αρκετά μετά από την αρχική επαφή μας μαζί τους, ζητώντας την αίσθηση, το ξάφνιασμα και τον προβληματισμό σε δεύτερο χρόνο. Τα έργα αυτά ακόμα και σαν προσπάθειες, δεν είναι τόσο συχνά σε έναν σημερινό απότομο κόσμο όπου όλα λειτουργούν με άξονα την ταχύτητα και τη γρήγορη αντικατάσταση. Το εντυπωσιακό και το άμεσο ξάφνιασμα γίνονται μέθοδοι καλλιτεχνικής επιβίωσης, το εμφανώς παράδοξο και το εύρημα εύκολα εργαλεία προς αυτούς τους στόχους. Η χαμηλή μουσική, χάνεται στις κραυγές της αγοράς και του πλήθους.
Το έργο «Τempo libero» του Κώστα Ρουσσάκη, φιλοξενείται στην έκθεση «Προθήκες θαυμάτων» στο πλαίσιο του Zone D της Γκαλερί Ζουμπουλάκη. Η έκθεση, στην οποία συμμετέχουν 36 καλλιτέχνες, πραγματοποιείται σε δύο διατηρητέα κτίρια (Α Κτίριο: Πλατεία Αγ. Ειρήνης 10, Β Κτίριο: Βασιλικής 2, Π. Σκουζέ & Λιμπονά) στην Πλατεία Αγίας Ειρήνης, στο ιστορικό τρίγωνο της Αθήνας και διαρκεί μέχρι και τις 30 Οκτωβρίου.

Το δίπολο του θανάτου
με αθώα ματιά

Η μορφή του έργου είναι απλή και σύνθετη ταυτόχρονα. Μια εγκατάσταση από φελιζόλ, μεγέθους 6 x 3,60 x 4, δημιουργήθηκε στο ένα από τα δύο κτίρια της έκθεσης (το έργο παρουσιάζεται στο έτερο κτίριο). Η εγκατάσταση αποτελεί πιστή αναπαράσταση ενός ξύλινου ικριώματος του παρελθόντος, όπως το συνάντησε ο καλλιτέχνης σε μια παλιά φωτογραφία. Η εγκατάσταση προηγήθηκε της έκθεσης, στην συνέχεια φωτογραφήθηκε και τελικά διαλύθηκε από τον ίδιο τον καλλιτέχνη. Στη συνέχεια, οι φωτογραφίες που παρουσιάζουν το έργο από διαφορετικές οπτικές γωνίες, τοποθετήθηκαν σε μια σειρά από view master (όμοια με τα παιχνίδια που είχαμε όταν ήμασταν παιδιά κοσμώντας με φευγαλέες εικόνες την ήδη κουρασμένη όρασή μας) κατασκευασμένα από τον ίδιο τον καλλιτέχνη, προβάλλοντας το έργο σε μια τρισδιάστατη (3D) γλυπτική του χώρου. Τα view master, τοποθετήθηκαν τυχαία σε ένα τραπέζι.
Το έργο δεν εντυπωσιάζει το δέκτη με την όψη του, αλλά με την πολυσημία, τη θεατρικότητα, τη λειτουργία και τις αντιθέσεις του, μένοντας ανοιχτό σε ποικίλες ερμηνείες. Ο θεατής καλείται να κοιτάξει ένα έργο το οποίο δεν υπάρχει, ένα έργο που έχει πεθάνει. Ταυτόχρονα ο θάνατος και η εκτέλεση είναι το ίδιο το θέμα του έργου όπως προκύπτει από την επιβλητική μορφή της κρεμάλας. Το περιεχόμενο και η έκφραση ταυτίζονται πλήρως σε ένα δίπολο θανάτου, με το οποίο ο θεατής θα έρθει σε επαφή μέσα από την αθωότητα ενός παιδικού παιχνιδιού. Το view master, απομονώνει την όραση από την υπόλοιπη έκθεση, φιλτράρει με άγουρες ηλικίες την αναπαράσταση και επιβάλει στον δέκτη μια μοναχική εμπειρία παρατήρησης. Το έργο παρουσιάζεται από πολλές οπτικές μέσα από τις φωτογραφίες, τονίζοντας την υποκειμενικότητα της ματιάς. Το στοιχείο της απομόνωσης σε συνδυασμό με το δεδομένο πως το νεκρό έργο αποκλείει κάθε δυνατότητα αγοραπωλησίας, κάνει το αποτέλεσμα να μετατραπεί σε σχόλιο του τρόπου λειτουργίας των σύγχρονων εκθέσεων και της τέχνης γενικότερα. Η 3D αισθητική κάνει το έργο να αποκτά μια επίκαιρη μορφή και μια επαφή με τον κινηματογραφικό τρόπο που μόλις έχει αρχίσει να ξεδιπλώνεται.

Η θεατρικότητα
της δημιουργίας

Μια άλλη παράμετρος, μη εμφανής σε πρώτη ανάγνωση, είναι η θεατρικότητα του έργου. Ερχόμαστε σε επαφή με αυτή, αντιστρέφοντας τα στάδια στη διαδικασία της δημιουργίας. Ο καλλιτέχνης αναπαριστά ένα ήδη υπαρκτό αντικείμενο, άρα δημιουργεί μια σχέση ταύτισης με τον καλλιτέχνη - τεχνίτη του αρχικού ικριώματος. Τα ερωτήματα που πρέπει να απαντήσει, είναι όμοια με αυτά του πρακτικού μάστορα μιας άλλης εποχής. Η στατικότητα, οι αποστάσεις, η λειτουργικότητα. Αλλά ως καλλιτέχνης πρέπει να αντιμετωπίσει το βάρος της κατασκευής ενός έργου θανάτου. Ο ίδιος, παρατηρεί τη σοφία με την οποία δημιουργήθηκε το αντικείμενο και θέτει το ερώτημα πώς γίνεται η τέχνη (έστω ενός λαϊκού μάστορα στην προκειμένη περίπτωση) να τίθεται στην υπηρεσία της εκτέλεσης, του θανάτου, του απάνθρωπου. Η υψηλή ποιότητα τον διακοσμητικών στοιχείων στα όργανα βασανισμού του μεσαίωνα θέτουν την ίδια ερώτηση. Το υλικό της κατασκευής (φελιζόλ και όχι ξύλο) αφαιρεί από το αντικείμενο τη λειτουργικότητά του και άρα ως ένα βαθμό προστατεύει τον καλλιτέχνη. Η διαδικασία κατασκευής γίνεται επίπονη, μια αναμέτρηση με την έκφραση του θανάτου, κατασκευή ενός αντικειμένου φορτισμένου με χιλιάδες κραυγές.
Το έργο έζησε για μια ημέρα. Τη χυδαιότητα της δημιουργίας ακολουθεί η λύτρωση της καταστροφής, όπου ο καλλιτέχνης λειτουργεί ταυτόχρονα ως παιδοκτόνος, καταστρέφοντας το δημιούργημά του, συμπυκνώνοντας στο ελάχιστο το χρόνο φθοράς του αρχικού αντικειμένου. Στη διαδικασία αυτή, ο καλλιτέχνης σκοτώνει το θάνατο της εκτέλεσης αλλά και τη ζωή της δημιουργίας.
Το Tempo libero του Κώστα Ρουσσάκη, είναι ένα έργο που μιλά για μια ανθρώπινη συνθήκη που αν και καταργήθηκε δεν έχει ακόμα ξεχαστεί, ενώ βλέπουμε συχνά να αναβιώνει αρκετά κοντά μας. Η πραγματική απόσταση που μας χωρίζει από τη συνθήκη αυτή, είναι αυτή που επιβάλει το παιδικό, το αθώο βλέμμα.


(ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΕΠΟΧΗ)