Το γυμνό και οι αντιστροφές του προοδευτισμού

Σε μια εποχή που το γυμνό παίζει τον ρόλο μιας καθημερινής συνιστώσας, η έκθεση «Γυμνά οράματα. 150 χρόνια γυμνής φωτογραφίας» στο Museum fur Kunst und Gewerbe, του Αμβούργου, έρχεται να περιγράψει την πορεία, τις ανατροπές και τις μεταμορφώσεις της καταγραφής του γυμνού σώματος, από την εποχή του μοντερνισμού μέχρι και σήμερα. Ταυτόχρονα η έκθεση παρουσιάζει μια αντιστροφή. Τα βήματα με τα οποία οι απαγορευμένες γυμνές στιγμές των αστών και οι φωτογραφίες από εξωτικές φυλές, μετατράπηκαν από αντικείμενα απαγορευμένα, σε σημεία καλλιτεχνικά, σε σύμβολα της σταδιακής απελευθέρωσης κόντρα στην λογοκρισία και τελικά σε εξαρτήματα του μάρκετινγκ, της φτηνής ψυχαγωγίας και της πλαστικής pop κουλτούρας μας. Το ερώτημα που κατοικεί στα βάθη της έκθεσης είναι τελικά: Πώς ο προοδευτισμός του χθες, γίνεται η συντήρηση του αύριο;

Το κατεστημένο και η αντίδραση

Κατά το πέρας του χρόνου στον δυτικό πολιτισμό, μια σειρά από όρους, κινήματα και τάσεις εμφανίστηκαν διεκδικώντας το νέο ταυτόχρονα με την κατεδάφιση του παλαιού, με όρους ριζοσπαστικούς και όρους άμεσης και εκκωφαντικής ρήξης. Σε όσες από αυτές τις περιπτώσεις, ο στόχος επιτεύχθηκε και το παλαιό βυθίστηκε από το βάρος της νέας εποχής, το νέο σύντομα έγινε κατεστημένο και το κατεστημένο, συντηρώντας τον εαυτό του κατέληξε τελικά στη αντίδραση. Όπως οι ηλικίες του ανθρώπου, έτσι και τα σημεία του προοδευτισμού ακολούθησαν τον κύκλο της γέννησης, της άνθησης και του γήρατος. Οι ήρωες του χθες έγιναν με γεωμετρική ακρίβεια εχθροί του αύριο.
Κοιτώντας αντίστροφα μέσα στον χρόνο, ο εθνικισμός που σήμερα ταυτίζεται με τον συντηρητισμό και περιφέρεται συχνά ντυμένος την ξενοφοβία και τον ρατσισμό, υπήρξε κίνημα προοδευτικό κατά τον 19ο αιώνα στην Ευρώπη και κατά τον 20ο στον τρίτο κόσμο, κόντρα στην αποικιοκρατία. Η εξερεύνηση του εαυτού όπως τέθηκε κατά τη δεκαετία του ’50 και του ’60, από ομάδες ή κινήματα όπως οι Μπίτνικ ή ο χιπισμός, κατέληξαν στον ατομισμό της δεκαετίας του 80 και στην προσωπική έκφραση μέσα από τον καταναλωτισμό. Μια ματιά στις κοινωνικές ομάδες που υποστήριξαν τον Ρέιγκαν στην Αμερική ή τη Θάτσερ στην Αγγλία αποδεικνύει περίτρανα κάτι τέτοιο. Καλλιτέχνες ή σύμβολα της περιόδου όπως ο Ντένις Χόπερ ή ο Τζέρυ Ρούμπιν έρχονται να επιβεβαιώσουν αυτή τη μεταλλαγή.
Η διαδρομή είναι συχνά κοινή. Όταν μια ιδέα ή μια νέα τάση έχει τα στοιχεία αυτά που μπορούν να την κατοχυρώσουν, η διεκδίκηση στέφεται συχνά με επιτυχία. Η ίδια η επιτυχία περιέχει τα στοιχεία της μαζικοποίησης της ιδέας. Και όταν η ιδέα γίνει κοινά αποδεκτή χάνει το αγκάθι της, ταυτόχρονα με το φορτίο του καινούργιου. Η μάζα απλοποιεί, περιγράφει με γραμμές αδρές χωρίς λεπτομέρεια, στρογγυλοποιεί και τελικά αντιστρέφει. Ο προοδευτισμός καταλήγει να στραφεί ενάντια στον ίδιο τον εαυτό του απλά και μόνο για να τον σώσει από το διαστρεβλωμένο πια είδωλό του. Το καινούργιο, στην νίκη ή στην ήττα, είναι μια μόνιμη αντιπολίτευση. Η ιστορία του γυμνού σώματος, περιγράφει στις μέρες μας μια από τις τελευταίες αντιστροφές.

Η απελευθέρωση ως κυνισμός

Στις σημερινές κοινωνίες το σώμα στέκει έκθετο σε μια σειρά από καθρέφτες, φακούς και κάμερες. Καταγράφεται, πολλαπλασιάζεται, απογυμνώνεται και καταχωρείται. Η όραση πνίγεται από ημίγυμνες πόζες διαφημιστικές, πρότυπα άκαμπτα στην εύκολη πρόκλησή τους, έναν τηλεοπτικό αισθησιασμό με αισθητική ταχυφαγείου, από ιδιωτικές στιγμές ριγμένες στις οθόνες προς ιντερνετική υπερδιάδωση. Η κυρίαρχη κουλτούρα αποστρέφεται το ιδιωτικό, το προσωπικό το πραγματικά ατομικό. Το άτομο οφείλει να εξοριστεί στην κοινή θέα.
Η σεξουαλική απελευθέρωση των δεκαετιών του ’60 και ’70 κατέληξε, στον σεξουαλικό κυνισμό των ημερών μας, μια στάση πουριτανική στο βάθος της και απόλυτα εκμεταλλευτική στον τρόπο με τον οποίο επιβάλλεται. Ακόμα και η πορνογραφία συχνά κατά το παρελθόν υπερασπίστηκε ως δικαίωμα έκφρασης κόντρα στην λογοκρισία, από δυνάμεις προοδευτικές. Σήμερα, ένα κακογυρισμένο πορνογραφικό μισάωρο, γίνεται κοινωνικό φαινόμενο, σημείο συνάντησης σε συζητήσεις, ακόμα και κομμάτι επερώτησης στη βουλή (η παράδοση ταύτισης της ακροδεξιάς ρητορικής με την κακογουστιά, από τους τσολιάδες μαραθωνομάχους των εθνικών εορτών της χούντας, μέχρι και τα σημερινούς «πιπεράτους» λόγους του κ Καρατζαφέρη, καλά κρατεί). Εύκολα μπορεί κανείς να αντιληφθεί, τον ρόλο και το μέγεθος της πορνογραφίας σε μια εποχή που προτιμά της κλειδαρότρυπες από τα κλειδιά, το είδωλο από το πραγματικό αντικείμενο, τη δημιουργία της επιθυμίας από την εκπλήρωσή της. Το ανθρώπινο σώμα ποτέ δεν ήταν πιο γυμνό στον δυτικό κόσμο. Και ο πραγματικός ερωτισμός, ο αισθησιασμός και η ειλικρινής σεξουαλική συνάντηση, ποτέ πιο αυστηρά ντυμένα.
Το σήμερα είναι πάντα μια ευκαιρία να αναλογιστούμε, τι είναι πραγματικά προοδευτικό και ταυτόχρονα, πόσο παλαιό κρύβεται μέσα σε αυτό που εμείς, τώρα ονομάζουμε καινούργιο. Στη ροή του χρόνου ποια είναι τελικά η ημερομηνία γήρανσης του ίδιου του προοδευτισμού μας;

(Στην εφημερίδα Εποχή)