Δευτέρα 15 Οκτωβρίου 2018

Banksy: η φθορά ως έργο τέχνης



Το σφυρί του οίκου Sotheby' s πέφτει. Το έργο πουλήθηκε έναντι 1,3 εκατ. ευρώ. Χαρές και αγκαλιές στο χρηματιστήριο της τέχνης. «Το κορίτσι με το μπαλόνι», έργο του street artist Banksy, αντίκριζε το πλήθος κρεμασμένο. Λίγα δευτερόλεπτα μετά, ένας ηλεκτρονικός ήχος καλεί τα βλέμματα να δουν τι συμβαίνει. Το εσωτερικό του πίνακα κατεβαίνει έξω από την κορνίζα διαλυμένο σε κομματάκια. Ο Banksy, όπως θα εξηγήσει δύο μέρες μετά μέσα από βίντεό του στο Instagram, είχε τοποθετήσει έναν καταστροφέα εγγράφων μέσα στην κορνίζα του έργου. «Η επιθυμία για καταστροφή είναι επίσης μια δημιουργική επιθυμία», γράφει στη λεζάντα που συνοδεύει την ανάρτησή του, επικαλούμενος ρήση του Πικάσο. Και το έργο του 1,3 εκατομμυρίου αποτελεί παρελθόν.
Φυσικά αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που ο Banksy εκμεταλλεύεται τη συγκεκριμένη και κατεστημένη δομή του καλλιτεχνικού κόσμου ώστε να παραγάγει ένα συμβάν. Η συνομιλία του με τη «σοβαρή τέχνη» και τους θεσμούς της ήταν πάντοτε στο επίκεντρο του έργου του. Από τις φορές που έμπαινε σε μουσεία και τοποθετούσε πίνακές του ανάμεσα σε άλλους, κατεστημένους πίνακες (και τους άφηνε εκεί για μέρες μέχρι τελικά κάποιος να αντιληφθεί την προσθήκη), μέχρι τις δύο πρόσφατες τοιχογραφίες έξω από αναδρομική έκθεση του Jean-Michel Basquiat στο Λονδίνο.
Η καταστροφή, η σάτιρα και η επιθετική συνομιλία με το παρελθόν της τέχνης δεν είναι κάτι καινούργιο. Υπήρξε βασικός δημιουργικός άξονας του ντανταϊσμού, ισάξιο κομμάτι εντός του μοντερνισμού, ένας τρόπος θέασης του παρελθόντος και οικοδόμησης του παρόντος της τέχνης. Από το μουστάκι στη Μόνα Λίζα του έργου L.H.O.O.Q. του Marchel Duchamp μέχρι τη βάνδαλη κορνίζα του Banksy, το παιχνίδι εισέρχεται στο πεδίο της τέχνης, την απογυμνώνει από τη σοβαροφάνειά και τον επιβεβλημένο συντηρητισμό των συλλεκτών, των μουσείων και των οίκων και την επιστρέφει πίσω γυμνή. Ως ένα υποχρεωτικό παρόν, έκθετο στον ανθρώπινο παλμό και την αγωνία.
Με την κίνησή του ο Banksy δεν εξέθεσε το έργο αλλά τη μοίρα του, τον κώδικα του συλλέκτη ως ματαιοδοξία πέρα από τον χρόνο και ταυτόχρονα τη ματαιότητα της ιδιοκτησίας της τέχνης. Η κίνηση αποκτά μεγάλο σημειολογικό ενδιαφέρον πέρα από το στοιχείο της φάρσας ή του βανδαλισμού.
Από την αρχή της καριέρας του ο Banksy έπαιζε με τον χώρο. Τα έργα του υπήρχαν μέσα στην πόλη συνομιλώντας με τους ανθρώπους και το περιβάλλον, την αρχιτεκτονική και τη μικροκλίμακα της αστικής γεωγραφίας. Τα έργα απέκτησαν τη σημασία τους γιατί βρίσκονταν εκεί που βρίσκονταν. Σε μια γειτονιά του Λονδίνου ή στη Λωρίδα της Γάζας.
Τώρα, ο Banksy περνάει στον χρόνο. Η κίνησή του ήταν η έκθεση της συμπυκνωμένης φθοράς του έργου τέχνης. Και άσχετα με την πρόθεση του καλλιτέχνη, η κίνηση θέτει ακόμη ένα ερώτημα: Πότε τελικά τελειώνει ένα έργο τέχνης; Με την τελευταία πινελιά του καλλιτέχνη; Με την υλική καταστροφή του; Ή μήπως με το πέρασμά του στις συλλογές και στα μουσεία;
Μπορούμε να απαντήσουμε πως ένα έργο τέχνης δεν τελειώνει ποτέ ή τελειώνει τη στιγμή που αρχίζει, με τη συνέχειά του να μεγεθύνει, να απλώνει και να διαπραγματεύεται αυτό που ήδη υπάρχει. Στην πρώτη φράση, στον πρώτο στίχο, στην πρώτη πινελιά.
Οπως έλεγε ο Πολ Βαλερί, δεν υπάρχουν έργα που τελείωσαν πραγματικά, γιατί δεν μπορείς να τελειώσεις ένα έργο τέχνης. Μπορείς απλά να το εγκαταλείψεις. Και όπως απέδειξε ο Banksy, να το νοηματοδοτήσεις ξανά από την αρχή.
Το «Κορίτσι με το μπαλόνι» δημιουργήθηκε το 2002 ως στένσιλ σε έναν τοίχο του ανατολικού Λονδίνου. Η τοιχογραφία σύντομα αφαιρέθηκε και πουλήθηκε σε δημοπρασία.
Ο Banksy χρησιμοποίησε την εικόνα σε παραλλαγές το 2014 ώστε να τοποθετηθεί υπέρ των προσφύγων από τη Συρία (το κορίτσι απεικονιζόταν ως μικρή πρόσφυγας από τη Συρία). Το σχέδιο πουλήθηκε και ξαναπουλήθηκε, έγινε τατουάζ διασήμων, πολλαπλό σύμβολο διαφορετικών αναγνώσεων και αγαπημένο σχέδιο ολόκληρης της Αγγλίας.
Μετά το περιστατικό, απέκτησε ακόμη ένα συμβολικό φορτίο, συνεχίζοντας το ταξίδι των νοηματοδοτήσεων.
Ενα εικαστικό συμβάν που έγινε «έργο τέχνης» ώστε να πωληθεί και τώρα ξαναγίνεται συμβάν. Ενα ταξίδι που αφήνει την τέχνη ανοιχτή στο απροσδόκητο και αποδεικνύει την επείγουσα σημασία της ζωντάνιας της.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)

Δεν υπάρχουν σχόλια: