Δευτέρα 24 Φεβρουαρίου 2014

Σημειώσεις για μια ημιτελή άνοιξη

1960: μια έκθεση, μια συζήτηση και το παρόν μιας δεκαετίας



Είπα μέσα μου: “και γιατί όχι; Κι αν χάθηκε μια άνοιξη, στο χέρι τους είναι να την ξαναφέρουν ακόμη πιο μεγάλη και λαμπρή. Ο Σωτήρης ζει. Ο παλμός της ζωής του μεταπλάστηκε σ’ ενέργεια, γίνηκε κινητήρια δύναμη, που εμψυχώνει κι ενθουσιάζει κι εμπνέει και οδηγεί. Ευλογημένοι όσοι στα μαρμαρένια αλώνια νικούν το Χάρο, όπως ο Σωτήρης Πέτρουλας’”.

Στρατής Τσίρκας, Η χαμένη Άνοιξη




Στο ξαφνικό παρόν που βιώνουμε, η πρόσφατη ιστορία υπάρχει ως εχθρός και ως φίλος, ως εργαλείο κατανόησης και ως ευχή αποφυγής. Αν η δεκαετία του ΄80 είναι η πιο πρόσφορη περίοδος ώστε να ανιχνεύσει κάποιος τις πηγές των ιδεολογημάτων και των τρόπων που μας έφεραν ως εδώ, την καταγωγή των υλικών που συγκροτούν το σήμερα, η δεκαετία του ’60 λειτουργεί ως κοντινός συγγενής των ρευστών μας χρόνων. Η άνοδος της αριστεράς, η μετανάστευση, ο ρόλος του παρακράτους και η πολιτική αστάθεια, μαζί με μια σειρά από άλλα σημεία, τραβούν μια ευθεία παράλληλη στην αγκομαχούσα ευθεία του παρόντος μας.

Κρίσιμη Τέχνη – Τέχνη στην Κρίση

Στην έκθεση με τίτλο  «Κρίσιμη Τέχνη – Τέχνη στην Κρίση», στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων στο Μεταξουργείο, τέσσερις γενιές Ελλήνων εικαστικών καλούνται να συνυπάρξουν και να συνομιλήσουν. Η δεκαετία του 60, δένει ως κοινό έδαφος τέσσερις διαφορετικούς τρόπους να αποτυπωθεί η σχέση του καλλιτεχνικού με το πολιτικό, το κοινωνικό, το ιστορικό και το ιδεολογικό. Έτσι δίπλα στους πρόσφυγες, τις φιγούρες των μανάδων και τις καρβουνιασμένες αγκαλιές στο έργο της Άννας Κινδύνη, βρίσκουμε τους Έλληνες μετανάστες του Βλάση Κανιάρη, τους ακέφαλους ταξιδιώτες με την αναμονή της βαλίτσας τους, σώματα λίγο πριν την κίνηση, ζωές λίγο πριν τη Ζωή. Πιο δίπλα την ιστορία ως πολύχρωμο τραύμα στα έργα του Γιάννη Ψυχοπαίδη, τις συλλήψεις και την καταστολή, το δημόσιο και την ιδιωτική του αποτύπωση. Και λίγο παρακάτω το στίγμα του νεότερου Δημήτρη Κατσούδα, τον άνθρωπο της πόλης, τοποθετημένο στον ελάχιστο χώρο του χαρτόκουτου, βαλμένο στην στάση του κατοίκου του ύπνου, του κατοίκου του φέρετρου, ή ενός μακρινού συγγενή του ξαπλωμένου άγνωστου στρατιώτη. Η ιστορία μέσα στην χρονική της αναδίπλωση και την παροντικότητά της, γίνεται κρίση.
Στο πλαίσιο της έκθεσης, η Πρωτοβουλία για την Υπεράσπιση της Κοινωνίας και της Δημοκρατίας, διοργάνωσε την προηγούμενη Τρίτη μια συζήτηση - ξενάγηση στους χώρους της πινακοθήκης, με ομιλητές τον Βασίλη Αλεξάκη, τον Γιάννη Γιαννουλόπουλο, την Πέπη Ρηγοπούλου και συντονιστή τον Ηλία Νικολακόπουλο. Η συζήτηση κινήθηκε σε μεγάλο βαθμό γύρω από την δεκαετία του 60 και το πραξικόπημα ως βίαιη παύση της ημιτελούς Άνοιξης που προηγήθηκε.
Ο Γιάννης Γιανουλόπουλος, αποτύπωσε τη δεκαετία με τρόπο λεξικογραφικό και αλφαβητικό. Μίλησε για την Αστυνομία και τους Ασφαλίτες μέσα στις σχολές, για τους ΕΚΟΦίτες, την δράση και την ιδεολογία τους, για τον Θεοδωράκη και την πρώτη παρουσίαση του Επιταφίου που παρομοίασε με ηλεκτρική εκκένωση, το επιθετικό χιούμορ του Μποστ, τους Λαμπράκηδες και το έντυπο της Πανσπουδαστικής. Η Πέπη Ρηγοπούλου, έκανε λόγο για τα διαδοχικά ιστορικά τραύματα της Ελλάδας που ενεργοποιούνται στο σήμερα της κρίσης καθώς και τα διαδοχικά ερωτήματα γύρω από την τέχνη και την ιστορία, οι οποίες στέκουν με τρόπο ερμηνευτικό ώστε να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε τι μας συμβαίνει σήμερα. Ο Βασίλης Αλεξάκης μίλησε με τρόπο προσωπικό για το δράμα της απουσίας (ο ίδιος έφυγε από την Ελλάδα για την Γαλλία στην ηλικία τον 17, βιώνοντας με μικρές παύσεις τη δεκαετία του ελληνικού 60 από μακριά), την γλωσσική σιωπή στα χρόνια της δικτατορίας και τη γλωσσική έκρηξη των νεολογισμών και των εκφράσεων μετά τη χούντα. «Είχα δύο γραφομηχανές τότε, μια στα ελληνικά και μία στα γαλλικά. Και ενώ δούλευα συνεχώς την γαλλική πάνω στο γραφείο μου, η ελληνική έμενε καταχωνιασμένη μέσα στη σκόνη. Κάπως έτσι θα παρομοίαζα την Ελλάδα εκείνων των καιρών για μένα . Με μια γραφομηχανή παρατημένη στη σιωπή της σκόνης».
Από της πρώτες φράσεις, η συζήτηση είχε τόνο προσωπικό, με συνεχείς παραλληλισμούς της τότε περιόδου με το παρόν της κρίσης . Ως κεντρικό σημείο δεν αναδείχθηκε η ιστορική καταγραφή αλλά η ζωή και το παρόν. Μια έκθεση και μια συζήτηση για την δεκαετία του 60 δεν μας μιλούν τόσο για το παρελθόν αλλά κυρίως για το παρόν και το μέλλον.  

Χαμένη Άνοιξη

Η σύντομη δεκαετία του ’60 –κομμένη απότομα με το πραξικόπημα του 67- μένει σήμερα απόμακρη και οικεία. Όψεις του παρόντος την επαναλαμβάνουν διασκευάζοντας την. Οι Έλληνες μετανάστες του σήμερα δεν είναι εργάτες αλλά ειδικευμένοι επιστήμονες, το παρακράτος δεν κινείται πια στην σκιά αλλά επιχειρηματολογεί τα εγκλήματά του με την μορφή πολιτικού κόμματος,  ο λόγος της δεξιάς δεν είναι αντικομουνιστικός αλλά ευρύτερα αντιαριστερός, (οι κομμουνιστές δεν θα κλέψουν τα σπίτια σας, αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ θα πάρει τις καταθέσεις σας για να κάνει σπονδές στην δραχμή), ενώ οι ρυθμιστικές κινήσεις του ξένου παράγοντα δεν γίνονται με απόρρητα τηλεγραφήματα και μυστικές συναντήσεις, αλλά με ψιθύρους στο περιθώριο κάποιας ευρωπαϊκής συνάντησης.
Ταυτόχρονα η αριστερά βρίσκεται και πάλι σε άνοδο, ενώ η καλλιτεχνική κινητικότητα περιγράφει τα πρώτα βήματα μιας ενδεχόμενης ανθοφορίας. Οι παρακαταθήκες του παρελθόντος είναι μέρος του σημερινού πλούτου. Και ό, τι χάσαμε στο παρελθόν μπορεί να το συναντήσουμε στο μέλλον, αρκεί αυτή την φορά να κουρδίσουμε λίγο προσεχτικότερα το παρόν μας.


(στην εφημερίδα Εποχή) 

Δεν υπάρχουν σχόλια: