ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΚΡΙΣΗ

Η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων ως καλλιτεχνικό όριο




Ζούμε σε έναν κόσμο από καταρρέοντα νεόκτιστα, σε μια διαδρομή φρέσκων ερειπίων. Οι παραστάσεις που μάθαμε να συλλαβίζουμε ως πραγματικότητα, μέρα με τη μέρα ξηλώνονται. Η κάθε μας απώλεια μετρά τις ψευδαισθήσεις, τις αστοχίες και τα ψεύδη που μας οδήγησαν στο σήμερα και ταυτόχρονα βυθομετρά το κενό που πρέπει να εκφραστεί. Το παρόν που προκύπτει ακαριαία, αμφισβητεί τους προγόνους του, τις στιγμές που το ανέθρεψαν, τους τόσους λάθος δρόμους που μας έφεραν ως εδώ και πεταμένο βιαστικά στο σήμερα ζητά να το περιγράψει. Μέσα σε ποια όρια, με ποιους όρους και με τι τρόπους μπορεί να εκφραστεί μια σύγχρονη τέχνη συμβατή με την Ελλάδα της κρίσης;

Η κατάρρευση ενός ιδεολογήματος και το σύμβολό της

Τόσο συχνά το κάθε παρόν ζητά την αντανάκλασή του στο χθες με τη μορφή της επανάληψης. Λέξεις όπως «δικτατορία», «κατοχή» ή «χούντα» έρχονται να περιγράψουν την κρίση σχηματοποιώντας την σε παλαιά και οικεία μοτίβα. Ο πλούσιος σε πληγές ελληνικός 20ός αιώνας, προσφέρει αντιστοιχίες για κάθε ματωμένο συμβάν. Οι μέρες που ζούμε, αποτελούν τον απόηχο μιας κατάρρευσης, της κατάρρευσης του ιδεολογήματος της ισχυρής Ελλάδας. Το πρόσφατο παρελθόν της ανέξοδης ευημερίας, του πλαστικού χρήματος και των δανείων, της ευρωπαϊκής ένταξης και του παραδείσου του ευρώ, αποτέλεσε μια νέα Μεγάλη Ιδέα προς αναζήτηση μιας Μεγάλης Ελλάδας, αυτή τη φορά ειπωμένης με όρους ισχύος. Η εποχή της κρίσης θυμίζει έντονα τις μέρες μετά το 1922, όταν μια ολόκληρη αντίληψη και μια ολόκληρη καλλιτεχνική έκφραση εξανεμίστηκαν στο άνοιγμα και στο κλείσιμο του ματιού. Από την κατάρρευση αυτή προέκυψε μια νέα αντίληψη για την ταυτότητα, για το παρελθόν και την προοπτική, μια νέα τέχνη χτισμένη πάνω σε πρόσφατα ερείπια η οποία συλλάβισε όχι μόνο καινούργιες λέξεις, αλλά κυρίως νέους τρόπους. Και ενώ το δικό μας παρόν τρίζει όλο και πιο επιτακτικά από το βάρος του πρόσφατου παρελθόντος, έρχεται ο καιρός να επιλέξουμε πάνω σε ποια ερείπια θα μπορούσε να χτιστεί ένα νέο βλέμμα, αυτό της Ελλάδας της κρίσης.
Κανένα σύμβολο και κανένα ιστορικό γεγονός δεν μπορεί να περιγράψει και να συμπυκνώσει καλύτερα τις αντιλήψεις, τις καταστάσεις και τις διαθέσεις της Ελλάδας που παρήλθε, από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Γεγονός καταρχάς πολιτικό και οικονομικό, οι Ολυμπιακοί υπήρξαν ενσάρκωση και έκφραση της αφελούς αισιοδοξίας και της ρηχής εθνικής ομοψυχίας, ίσως ο τελευταίος συγκεκριμένος μεγάλος στόχος της κεντρικής πολιτικής. Το 2004 αποτελεί μια ημερομηνία ορόσημο αλλά ταυτόχρονα και την ιστορική κορύφωση των αντιλήψεων και των τρόπων που οδηγούν στην Ελλάδα του σήμερα.

Η τελετή έναρξης

Η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών αγώνων υπήρξε η αισθητική πρόταση που ήρθε να συνοδεύσει, να συμπληρώσει και να καλλωπίσει το πρόσωπο των αγώνων. Σκηνοθετημένη από τον Δημήτρη Παπαϊωάννου η τελετή χαρακτηρίστηκε θρίαμβος από εγχώρια και ξένα μέσα ενημέρωσης. Κοιτάζοντας την τελετή έναρξης σήμερα και ενώ βιώνουμε την κατάρρευση όλων όσων άφησε όρθια η βουή και το χειροκρότημα, παρατηρούμε ένα καλλιτεχνικό όριο που πρέπει να υπερβούμε αν θέλουμε να μιλήσουμε για το παρόν μας. Οποιαδήποτε διαχείριση του παρελθόντος, οποιαδήποτε έκφραση πρέπει να φιλτραριστεί μέσα και αντίθετα από την έκφραση αυτή, να ζυγίσει το κενό κάτω από την ολυμπιακή προσωπίδα.
Η συγκεκριμένη ποιητική αφαίρεση και τα επιμέρους στοιχεία που την συνθέτουν, συναντούν την ημερομηνία λήξης τους στο αμείλικτο παρόν της κρίσης. Η ρητορεία του μεγέθους και ο όγκος της γηπεδικής μάζας, η ανέξοδη συμφιλίωση στο όνομα ενός αμφίβολου ιδεώδους, η επιθετική φλυαρία των πυροτεχνημάτων και η εξωστρέφεια με όρους επαρχιώτικης περηφάνιας περιγράφουν μια κλίμακα αναπόφευκτα ξένη και παράλληλη με τις πομπώδεις και αμφίβολες πολιτικές της ισχυρής Ελλάδας. Ο τρόπος διαχείρισης του παρελθόντος, η παρέλαση της ιστορίας στους διαδρόμους του γηπέδου, δεν μιλά πια για τη δική μας ιστορία. Το αισιόδοξο βλέμμα προς το παρελθόν δεν καταφέρνει να πει τίποτα για το παρόν μας.
Ο τρόπος κατανόησης, αντίληψης και διαχείρισης των επί μέρους αναφορών (η αρχαία Ελλάδα, ο Σεφέρης, ο Χατζιδάκις, ο καραγκιόζης, το ρεμπέτικο, η Κάλλας και τόσα άλλα) καθίσταται σήμερα ένας τρόπος ξένος στο σύνολό του. Αξίες που ειπώθηκαν ως μόνιμες και απόλυτες τώρα ισορροπούν στο κενό. Ευαισθησίες μικρού μεγέθους, όπως π.χ. το παιδί στο καραβάκι, χάνονται μέσα στο μέγεθος του εγχειρήματος και τη ρητορεία της περιόδου και σήμερα μοιάζουν πιο αμήχανες από ποτέ. Ο συμβολισμός και η συμβολική, οι αξίες πέρα από το σημείο, παύουν ακαριαία.
Σήμερα καλούμαστε να κοιτάξουμε πίσω στο όποιο παρελθόν και να το επανασημασιοδοτήσουμε, διεκδικώντας το παρόν μας. Το χρώμα της κινούμενης τοιχογραφίας ξεφτίζει για να αποκαλυφθεί όμοιο μα διαφορετικό. Η γραμμή των αγαλμάτων (κεντρικό σύμβολο της τελετής) αλλάζει ενώ παραμένει σταθερή, ο ακρωτηριασμός των σωμάτων τους σημαίνει από την αρχή. Ο ακρωτηριασμός τους είμαστε εμείς.

(Στην εφημερίδα Εποχή)