«…με σέρνουν στο δρόμο, με πιέζουν στο έδαφος, τα καθάρματα με χτυπούν στο πρόσωπο...»
(τα τελευταία λόγια της ρεπόρτερ Ιρίνα Καλίπ στο Ραδιόφωνο, πριν τη σύλληψη της από την αστυνομία της Λευκορωσίας, στις εκλογές νοθείας τον Δεκέμβρη του 2010)
«με παρακολουθούν, με κρίνουν(…), η απελπισία με γδέρνει και ο παμφάγος πανικός με μουσκεύει στον ιδρώτα, καθώς κοιτάζω χάσκοντας με τρόμο τον κόσμο και αναρωτιέμαι γιατί όλοι χαμογελούν και με κοιτούν ξέροντας μυστικά τη βασανιστική ντροπή μου.»
«Σάρα Κέιν, 4.48 Ψύχωση»
Τόσο συχνά, σε μέρες προηγούμενες, περιγράψαμε την τέχνη ως μια αριστοκρατική εμπειρία, ως ένα συμπλήρωμα μιας ζωής που υπήρχε με αυτάρκεια, την πόζα λίγων που επιλέγουν να γεμίσουν το χρόνο τους. Τώρα που η ίδια η πραγματικότητα μας προδίδει, τώρα που το μέλλον ζωγραφίζετε αποκλειστικά με σκληρά, βαριά χρώματα, το ερώτημα που προκύπτει είναι τι χρειάζεται η τέχνη όταν όλα γύρω μάς συνθλίβουν;
Ίσως να βρούμε απαντήσεις στα πιο απρόσμενα γεγονότα. Όπως π.χ. στις πρόσφατες συγκρούσεις στη Λευκορωσία. Είκοσι χιλιάδες άτομα εξοργισμένα από το νοθευμένο εκλογικό αποτέλεσμα, (σύμφωνα με το οποίο ο Αλεξάντερ Λουκασένκο επανεξελέγη για τέταρτη φορά με ποσοστό 80%) προσπάθησαν να εισβάλουν στο κοινοβούλιο. Οι διαδηλωτές χτυπήθηκαν από την αστυνομία χωρίς έλεος, επτά από τους εννιά υποψήφιους για το προεδρικό αξίωμα συνελήφθησαν και ξυλοκοπήθηκαν. Ανάμεσα στους διαδηλωτές βρίσκονταν η Natalia Koliada και ο σύζυγος της Nikolai Khalezin, ιδρυτές του Ελεύθερου Θεάτρου της Λευκορωσίας. Η Κόλιαντα ήταν ανάμεσα στους συλληφθέντες (αφέθηκε ελεύθερη ύστερα από την άμεση διεθνή κατακραυγή) ενώ ο Καλέζιν πέρασε στην παρανομία και μέχρι και σήμερα ζει κρυμμένος.
Η τελευταία δικτατορία της Ευρώπης
Η Λευκορωσία έχει συχνά χαρακτηριστεί ως η τελευταία δικτατορία της Ευρώπης και αποτελεί την μόνη ευρωπαϊκή χώρα στην οποία ισχύει μέχρι σήμερα η θανατική ποινή. Οι εκλογικές διαδικασίες και τα δημοψηφίσματα αποτελούν όργια νοθείας όπου η κυβέρνηση επιβεβαιώνεται με ποσοστά πάντα γύρω στο 80%. Ο Τύπος, οι τέχνες και η έκφραση ελέγχονται απόλυτα και λογοκρίνονται από την κυβέρνηση του Λουκασένκο, του απόλυτου άρχοντα της χώρας. Τα τηλέφωνα παρακολουθούνται, οι αντιφρονούντες φυλακίζονται ή εξαφανίζονται μυστηριωδώς. Η κυβέρνηση απολαμβάνει την αμέριστη συμπαράσταση της γειτονικής Ρωσίας με την οποία διατηρεί και εξαιρετικές οικονομικές σχέσεις. Στο κλίμα αυτό ιδρύθηκε το Ελεύθερο Θέατρο Λευκορωσίας, στο Μινσκ, το 2005.
Ένα θέατρο φωνή των πολιτών
Ο Καλέζιν και η Κόλιαντα ίδρυσαν το Ε.Θ.Λ. θέλοντας να δημιουργήσουν όχι απλά έναν νέο θίασο αλλά ένα παράδειγμα και μια φωνή προς τους συμπολίτες τους. «Θέλαμε να αλλάξουμε την κατάσταση στη Λευκορωσία να πούμε στο κοινό τι συμβαίνει στη χώρα του» δηλώνει σε συνέντευξή της η Κόλιαντα. Οι παραστάσεις του θιάσου είναι παράνομες και όλα τα μέλη του (ηθοποιοί με εμπειρίες από τα μεγαλύτερα θέατρα της χώρας) έχουν κατά καιρούς φυλακιστεί. Ο θίασος στήνει τις παραστάσεις του με άκρα μυστικότητα σε εγκαταλελειμμένα κτίρια, διαμερίσματα, ακόμα και στα βάθη του δάσους, αλλάζοντας συνεχώς τόπους, παίζοντας τα έργα ψιθυριστά ώστε το καθεστώς να μην τους ακούσει. Το θέατρο αυτό δεν έχει καθίσματα, σκηνή ή αυλαία, οι παραστάσεις του είναι δωρεάν και βασική προϋπόθεση για να τις παρακολουθήσει κάποιος είναι να έρθει σε μυστική συνεννόηση με το θίασο. Λίγο πριν την παράσταση δίνεται ένα ραντεβού σε κάποιο σημείο και ένα λεωφορείο μεταφέρει τους θεατές στο χώρο της τέλεσης. Η θεατρική πράξη ταυτίζεται με τη συνωμοτική συνάντηση. Η παράνομη λίστα αναμονής ξεπερνά τα 2.000 άτομα.
Ο ανατρεπτικός θίασος
Το καθεστώς χαρακτήρισε το θίασο ανατρεπτικό. Ένας χαρακτηρισμός που στην υπόλοιπη Ευρώπη θα μπορούσε να υπάρξει ως ένας εύκολος εναλλακτικός έπαινος, στη συγκεκριμένη περίπτωση κουβαλά το πραγματικό του τίμημα: Στην παράσταση «11 φανέλες» του Edward Bond η αστυνομία εισέβαλε με αυτόματα κατά τη διάρκεια του έργου και όλο το κοινό φυλακίστηκε.
Ο θίασος επιλέγει να μην κάνει προγραμματικό θέατρο αλλά να παίζει έργα του σύγχρονου ρεπερτορίου, απαγορευμένα στη χώρα. Ξεκινώντας από το «4.48 Ψύχωση» και περιλαμβάνοντας έργα των Στόπαρντ, Πίντερ, Χάβελ κ.ά. Παραστάσεις του Ε.Θ.Λ. έχουν δοθεί σε 16 χώρες εκτός της Λευκορωσίας κερδίζοντας πλήθος βραβείων καθώς και την αμέριστη συμπαράσταση επώνυμων και ανώνυμων θεατών. Η διεθνής ενημέρωση για την κατάσταση στην Λευκορωσία είναι άλλωστε ανάμεσα στους στόχους του ίδιου του θιάσου. Ο Καλέζιν είχε δηλώσει: «Το εγχείρημά μας θα ολοκληρωθεί, μόλις η Λευκορωσία κατακτήσει την ελευθερία της.»
Καλλιτεχνικό γεγονός
ή πολιτική πράξη
Το παράδειγμα του Ελεύθερου Θεάτρου της Λευκορωσίας, μπορεί να αναγνωστεί πολλαπλά. Ως μια πολιτική πράξη ανυπακοής απέναντι σε ένα αυταρχικό καθεστώς, ως μια πράξη γενναιότητας κόντρα σε οποιονδήποτε περιορισμό, ως ένα καλλιτεχνικό γεγονός που αποδεικνύει τη δύναμη της ίδιας της τέχνης του θεάτρου. Στην πραγματικότητα, το παράδειγμα λειτουργεί ως μια μεταφορά της ίδιας της ουσίας της τέχνης. Οι πράξεις του Ε.Θ.Λ. μας φέρνουν πίσω σε βασικές αξίες, που η εποχή μας έχει εξορίσει από την τέχνη. Την έννοια του ρίσκου και του τιμήματος, τη συνομιλία της τέχνης με την πιο άμεση και σκληρή πραγματικότητα, την ίδια την αναγκαιότητα της τέχνης να μιλήσει ως ηθική συνείδηση. Οι δύσκολοι καιροί που αποβιβάστηκαν στην πραγματικότητά μας, φέρνουν τις αξίες αυτές ως ζητούμενα ξανά στο προσκήνιο. Γιατί η συγκεκριμένη πράξη δεν αφορά μόνο μια χώρα στην ανατολική άκρη της Ευρώπης, ούτε έναν δυτικό κόσμο που αρέσκεται να υπερασπίζεται ελευθερίες που αντί να απαγορεύει γνωρίζει να παρακάμπτει έμμεσα. Αφορά την περίπτωση του ανθρώπου γυμνού από ιστορία, την αντίδρασή του σε κάθε πράξη που τον στραγγαλίζει μέσα από την τέχνη, τη δημιουργία, την πράξη
(Στην εφημερίδα Εποχή)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου