Το δοκίμιο και ο δοκιμιακός λόγος αποτελούν τον πιο προσωπικό τρόπο γραπτού στοχασμού. Η σκέψη ξεφεύγει από το άκαμπτο της επιστήμης και της αυστηρής αναφοράς και ο συγγραφέας μένει ελεύθερος να δοκιμάσει, να στοχαστεί μεγαλόφωνα, να προσφέρει χώρο στο λάθος, στο υποκειμενικό, στην εμπειρία. Με τον τρόπο αυτό, το δοκίμιο ως λογοτεχνικό είδος συχνά φλερτάρει με την εξομολόγηση, την προσωπική καταγραφή, την εσωτερική φωνή, στοιχεία που το φέρνουν πιο κοντά σε ένα χώρο που καταλαμβάνει παραδοσιακά το μυθιστόρημα.
81 χρονών, ο Μίλαν Κούντερα παραμένει μέχρι σήμερα ένας από τους πιο αγαπητούς και ευπώλητους συγγραφείς στο ελληνικό κοινό. Κάθε βιβλίο του αποτελεί ένα μικρό εκδοτικό γεγονός. Καλλιτέχνης στρατευμένος στην ίδια την ουσία του μυθιστορήματος, φορέας της «παραγνωρισμένης κληρονομιάς του Θερβάντες» παραμένει, ακόμα και στο δοκιμιακό του λόγο, πάνω απ‘ όλα μυθιστοριογράφος.
Συνάντηση με τον ήπιο στοχασμό
«Η Συνάντηση» αποτελεί το τελευταίο βιβλίο του Κούντερα. Μέσα από μια σειρά δοκιμίων ερχόμαστε σε επαφή με καλλιτέχνες και έργα που συγκίνησαν, προσδιόρισαν και διαμόρφωσαν τον συγγραφέα. Στις 9 ενότητες του βιβλίου συναντάμε λογοτεχνικές αναφορές τις οποίες ανάλυσε διεξοδικά παλαιότερα, όπως τον Ραμπελέ και τον Κάφκα, σύγχρονους συγγραφείς όπως τον Μάρκες και τον Φουέντες, ζωγράφους (Μπέικον, Πικάσο), μουσικούς (Μπετόβεν, Ξενάκης, Σένμπεργκ) και κυρίως έναν ήπιο στοχασμό για θέματα όπως το κωμικό, το φόβο αλλά και το ίδιο το μυθιστόρημα.
Ο αναγνώστης δεν βρίσκεται μπροστά σε άλλη μια σειρά τυπικών δοκιμίων. Ήδη από τον τίτλο, το στοιχείο που κυριαρχεί και τίθεται ως προτεραιότητα είναι το προσωπικό. Το προσωπικό της έκφρασης που ταυτίζεται με την ίδια την τέχνη του δοκιμίου αλλά ταυτόχρονα το προσωπικό μιας συνάντησης, του καθένα μας, με ένα έργο, ένα συγγραφέα, μια τέχνη. Έτσι τα θέματα των λογοτεχνών δεν αποτελούν προσπάθειες ανάλυσης από τη μεριά του Κούντερα, αλλά αφορμές για να ειπωθεί μια εμπειρία. Στη «Συναντηση», ο Κούντερα αναζητεί συγγένειες, διαφορές, μεγεθύνσεις παρατηρήσεις, με τον ίδιο τρόπο που ένας μυθιστοριογράφος περιγράφει σε 1ο πρόσωπο, ενώνοντας τον ήρωα με τους συγγενείς, τους φίλους και τα λοιπά πρόσωπα. Η «Συνάντηση» μοιάζει με ένα μυθιστόρημα αποσπασματικό, που όλες οι εμπειρίες του πρωταγωνιστή υπάρχουν με καλλιτεχνικούς όρους. Σε μεγάλο βαθμό η αυτοβιογραφία ενός συγγραφέα έχει ως σταθμούς, την αγωνία της επίδρασης, τις συγγένειες, τις αντιθέσεις και τις αντιρρήσεις με ομότεχνους και παράλληλους. Στις παραγράφους αυτής της άτυπης αυτοβιογραφίας, κατοικεί το σεξ, ο φόβος, το γέλιο, ο θάνατος. Τα στοιχεία ξεπηδούν από την τέχνη, την αποχωρίζονται σταδιακά και γίνονται ζωή.
Οι κρυφές ιστορίες των ιστοριών
Το άλλοτε τρομερό παιδί του τσέχικου μυθιστορήματος έχει ακουμπήσει την ηλικία της φθοράς. Στο βασίλεμα του χρόνου, οι αγάπες και οι προτιμήσεις γίνονται φανατικές με μια σιγουριά που δεν έχει πια ανάγκη να αποδείξει τον εαυτό της. Ο Κούντερα προσπαθεί να περιγράψει και να μιλήσει τον παρελθόντα χρόνο, μέσα από το σημείο της συνάντησης. Η στάση του αποφεύγει τη φιλολογία. Σε αντίθεση με παλαιότερα δοκιμιακά του έργα (Η τέχνη του μυθιστορήματος, Οι προδομένες διαθήκες), κεντρικό θέμα δεν είναι οι στιγμές της λογοτεχνίας, αλλά η στιγμή του συγγραφέα μέσα από τη λογοτεχνία, η βιογραφία, τα γεγονότα. Έτσι, αυτό που κυριαρχεί δεν είναι το σχήμα της απόδειξης, αλλά ένα πλέγμα συνειρμών και αντιστοιχιών υποκειμενικού χαρακτήρα. Η συνάντηση με τον Μπέικον δεν υπάρχει ως συνάντηση με έναν ζωγράφο, αλλά με μια έκφραση του φόβου, όμοια με τη συνάντηση μιας κοπέλας με τις ανακρίσεις των Σταλινικών της Πράγας. «Ο Ηλίθιος» του Ντοστογιέφσκι, γίνεται αφορμή για μια σύντομη συζήτηση γύρω από το κωμικό, τα «100 χρόνια μοναξιάς» προσφέρουν τη διαπίστωση πως οι μεγάλοι λογοτεχνικοί ήρωες στην πλειοψηφία τους είναι άκληροι. Συνειρμοί γοητευτικοί, προσφέρουν μια εμβάθυνση στο φαινομενικά επιφανειακό, στη λεπτομέρεια, στις κρυφές ιστορίες των ιστοριών.
Η περιήγηση στα καλλιτεχνικά τοπία, τελειώνει με μια ανάλυση ενός μυθιστορήματος, του «Δέρματος» του Μαλαπάρτε. Σαφώς μεγαλύτερο από κάθε άλλο δοκίμιο του βιβλίου, το κείμενο αποκαλύπτει δομικά την εμμονή και την άποψη του Κούντερα: τη σημασία του μυθιστορήματος στο δυτικό πολιτισμό, τις μεταμορφώσεις και τις δυνατότητες του μοντερνισμού, το μέλλον του μυθιστορήματος και την κατάσταση του σύγχρονου πολιτισμού που προδίδει τις διαθήκες του παρελθόντος. Μέσα από την ταύτιση της ζωής με την τέχνη, ο Κούντερα μας προσφέρει ένα βιβλίο μιας ώριμης ηλικίας για ένα πάθος μονίμως νέο, το πάθος του μυθιστορήματος και της ζωής μέσα από αυτό.
(στην εφημερίδα Εποχη)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου