Προμηνύματα επιδημιών

Δεν είμαι σίγουρος μέσα από ποια οδό ο χρόνος εγγράφεται στον ανθρώπινο ψυχισμό. Με ποιον τρόπο ανθρώπινα αντανακλαστικά θαμμένα εδώ και γενιές επανεκκινούν αυτόματα και μαζικά ορίζοντας μια κοινωνική αντίδραση. Συμφωνημένη χωρίς συνομιλία. Για παράδειγμα, οι επιδρομές στα σούπερ μάρκετ. Το αντανακλαστικό σχεδόν αποκλειστικά λοιδορήθηκε ως μια παράλογη αντίδραση που δεν συνομιλεί καν με την αρρώστια. Στην πραγματικότητα, έχω την αίσθηση πως η αντίδραση προέρχεται από κάτι άλλο. Ισως από την περίοδο της Κατοχής. Μια αντίδραση απέναντι σε ένα μεγάλο συλλογικό κακό που σκόρπισε θάνατο και διέλυσε κοινωνίες. Οι άνθρωποι αντιδρούν μέσα από ένα συλλογικό ασυνείδητο. Το πιο πρόσφατο κακό τούς κάνει να συμπεριφέρονται με παλαιούς οικείους τρόπους. Αυτό ξέρουν, αυτό μπορούν.

Και αν μπορούμε να βρούμε πολλά εγγεγραμμένα στοιχεία του παρελθόντος, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε με τον ίδιο τρόπο και για το μέλλον; Δεν εννοώ φυσικά μια προφητική διάσταση που μπορεί να αποκωδικοποιηθεί ώστε να μαντέψει. Πιο πολύ περιγράφω μια τυφλή ψηλάφηση ενδεχομένων, σχηματισμένων από φόβους και εφιάλτες, από στοιχεία εμφανή αλλά ανέγγιχτα, ειπωμένα αλλά βουβά. Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη αποθήκη βουβής γνώσης από την αφήγηση.

«Ολα ξεκίνησαν με φήμες από την Κίνα για την εξάπλωση άλλης μιας επιδημίας». Το βιβλίο έστεκε και με κοίταζε πάνω στο γραφείο μου, αφημένο εκεί ανάμεσα σε σημειώσεις και άλλα βιβλία, ενώ εγώ διάβαζα στον υπολογιστή τα νέα για την εξέλιξη της επιδημίας. Οι πρώτες σειρές του οπισθοφύλλου του προλόγιζαν το δικό μας παρόν. Η εξέλιξη της αφήγησης ήταν κάπως διαφορετική από αυτά που περιμένουμε εδώ: «Αντιμέτωπη με μια ορδή άνοων σαρκοβόρων πλασμάτων, η ανθρωπότητα αναγκάστηκε να ασπαστεί τη λογική της παγκόσμιας διακυβέρνησης».

Το βιβλίο ήταν το «Παγκόσμιος Πόλεμος Ζ: Προφορικές μαρτυρίες του πολέμου με τα ζόμπι», του Max Brooks, γνωστότερο για την (τελείως άσχετη με το βιβλίο και ελαφρώς απαράδεκτη) μεταφορά του στον κινηματογράφο με πρωταγωνιστή τον Μπραντ Πιτ. Το βιβλίο μέσα από προσωπικές αφηγήσεις από όλο τον κόσμο που συλλέγει ο συγγραφέας του αφηγείται έναν μελλοντικό κόσμο όπου μια επιδημία μεταμορφώνει ένα μέρος του πληθυσμού σε ζόμπι. Ο Μπρουκς (γιος του Μελ) με δημοσιογραφική ακρίβεια περιγράφει την κατάρρευση των κοινωνιών σε παγκόσμια κλίμακα, την αντίδραση στην κατάρρευση αυτήν και την εκ νέου οργάνωση της ανθρωπότητας.

Τα ζόμπι μονοπωλούν τη σύγχρονη αφήγηση της επιδημίας και γίνονται κυριολεκτικά το πρόσωπό της. Τα τελευταία χρόνια σειρές, ταινίες, βιντεοπαιχνίδια και κόμικς αφηγούνται παραλλαγές μιας αρρώστιας που θολώνει τις γραμμές ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο δημιουργώντας στρατιές νεκρών που απειλούν τους ζωντανούς. Τα ζόμπι, οικεία μα ταυτόχρονα απειλητικά ξένα, γίνονται ενσάρκωση του θανάτου. Γίνονται η όψη και η έκτασή του, γίνονται η απειλητική κίνησή του και η προσπάθεια κυριαρχίας του. Αποτύπωση, προβολή και αιτία ταυτόχρονα. Προοικονομούν μια παγκόσμια ασθένεια περιγράφοντας τα λάθη και τις αστοχίες των κοινωνιών αλλά ταυτόχρονα την αντίδραση της ανθρωπότητας σε αυτήν.

Το είδος δεν έχει γεννήσει υψηλή λογοτεχνία όπως άλλα τέρατα του παρελθόντος (το τέρας του δρος Φρανκεστάιν, ο δράκουλας κτλ) και παρέμεινε στην ποπ διάδοση και κατανάλωση καταφέρνοντας όμως να δώσει αφορμή σε μια σειρά από καλές ταινίες και να κατοχυρώσει μια αφήγηση σε παγκόσμια κλίμακα. Σχεδόν σε όλες τις παραλλαγές του μύθου της επιδημίας η κοινωνία καταρρέει και οι εναπομείναντες πρέπει να αρχίσουν από την αρχή. Η κοινωνία καταρρέει, αλλά δεν τελειώνει. Σε αντίθεση με τις αφηγήσεις της Αποκάλυψης, οι αφηγήσεις των ζωντανών νεκρών είναι ιστορίες ανθρώπινου θάρρους και επιμονής. Και η αφήγηση αυτής της επιμονής του ανθρώπινου σε πείσμα της γύρω επιδημίας είναι κάτι ουσιαστικό και μαζί χρήσιμο για κάθε ακραία συνθήκη.

Οι σειρές, οι ταινίες και τα κόμικς περιέγραφαν την ανάμνηση από ένα μελλοντικό ανθρώπινο ενδεχόμενο. Λιγότερο ορατό από μια δύσμορφη όψη, λιγότερο απλό από ένα σαγόνι που κυνηγά να μασήσει, εξίσου επικίνδυνο με ένα μικρόβιο που δεν αντιμετωπίζεται σωστά από μια κοινωνία.

Γιατί πέρα από αφορμές για γκροτέσκο θέαμα, οι αφηγήσεις των ζωντανών νεκρών είναι ταυτόχρονα αφορμές για ανθρώπινη σύνεση και μαζί για ανθρώπινη επιμονή.

(στην Εφημερίδα των Συντακτών)