Ο πολιτικός λόγος του Βαγγέλη του Βενιζέλου

Σε πρόσφατες δηλώσεις της στην International Herald Tribune ανάμεσα σε άλλα θέματα η Κική Δημουλά σημειώνει: "Βλέπω ειδήσεις και ενημερώνομαι, ακούω όλους τους πολιτικούς λόγους, ιδίως όμως του κ. Βενιζέλου. Είναι πολύ προσεκτική και καλά δομημένη η κάθε του ομιλία. Εξετάζω την ποιότητα, όχι την αξιοπιστία των λόγων του’’. Ο συντάκτης του άρθρου σημειώνει πως ο συγκεκριμένος πολιτικός είναι διάσημος για τις ρητορικές του ικανότητες. Όταν η ποιήτρια ερωτάται εάν την πείθουν οι φράσεις του Ευάγγελου Βενιζέλου απαντά μονολεκτικά: ‘’όχι’’. Ένας πολιτικός λόγος που κατάφερε να αποσπάσει τα εύσημα από έναν ‘’ειδικό’’ των λέξεων, είναι ένας λόγος που καταχωρείται απερίφραστα με θετικό πρόσημο. Είναι όμως έτσι;

Η συγκεκριμένη δήλωση αποκτά σημασία όχι γιατί διατυπώνεται σε μεγάλη εφημερίδα του εξωτερικού, αλλά γιατί διατυπώνει ένα μη ομολογημένο αυτονόητο. Την απόσταση δηλαδή, ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη απάντηση, ανάμεσα στη μορφή και το περιεχόμενο.  Περιγράφει έναν λόγο αναγνωρίσιμο στην δημόσια φωνή -ίσως τον πιο αναγνωρίσιμο εδώ και αρκετό καιρό-  τον λόγο του Ευάγγελου Βενιζέλου. ‘’Ο Βαγγέλης ξέρει να μιλάει’’ θα σου πει ο παλιός οπαδός του ΠΑΣΟΚ, μεγαλώνοντας το δικό του ανάστημα μέσα από την κομματική- οπαδική οικειότητα. ‘’Μπορεί να διαφωνώ αλλά ξέρει να μιλάει’’, θα ακούσεις από τον έτοιμο να αναγνωρίσει τα προτερήματα του εχθρού, αντίπαλο. Ποιες λέξεις και ποια ρητορική είναι αυτές που θα υψωθούν ως μέγεθος ανεξάρτητα από το περιεχόμενο, ειδικά όταν οι φράσεις διατύπωσαν την πολιτική ευθύνη αποφάσεων που έχουν αποδοκιμαστεί από μια συντριπτική πλειοψηφία;

Ο δημόσιος πολιτικός λόγος είναι γεμάτος από διάσπαρτη επανάληψη. Κοινότοπες λέξεις και φράσεις περιδιαβαίνουν τις εκτάσεις της ακοής. Το αρνητικό οικείο και χιλιοειπωμένο κυριαρχεί, σε ένα ατελείωτο Déjà vu πολιτικού κενού, και άδειας υπενθύμισης. ‘’ Η δημοκρατία δεν έχει αδιέξοδα’’, ‘’καταδικάζουμε την βία απ όπου και αν προέρχεται’’,   ‘’σκληρό ροκ’’, ‘’νταβατζήδες’’, ‘’κάθαρση’’, ‘’ να βάλουμε μια άνω τελεία’’. Λέξεις και φράσεις που χρησιμοποιούνται κατ εξακολούθηση ακριβώς για να μην σημαίνουν τίποτα, ακριβώς για να καλύπτουν το χώρο μια απάντησης που ο πολιτικός δεν επιθυμεί να παραχωρήσει.

Ανάμεσα στις φθαρμένες φράσεις και λέξεις η ρητορική του Ευάγγελου Βενιζέλου έρχεται να ξεχωρίσει. Ιριδισμένη από ρητορικά σχήματα και ακρίβεια νομικών βιβλίων, διατυπωμένη με το αυτόκλητο δίκαιο της αυτοπεποίθησης, διεκδικεί πολιτικό χώρο σε μια στενή διαδικασία, κερδίζει σε ένα παιχνίδι χαμηλού ανταγωνισμού. Διαφέρει όμως επί της ουσίας ο συγκεκριμένος λόγος;

Ο λόγος του Βαγγέλη του Βενιζέλου αποτελεί μια ανεστραμμένη κοινοτοπία. Ένας λόγος παραφορτωμένος και υπερβολικός, μπαρόκ στα όρια του ροκοκό. Σε αντίθεση με τον κυρίαρχο κοινότοπο λόγο, ούτε αποπροσανατολίζει, ούτε συγκαλύπτει (ακόμα και όταν αυτός είναι ο σκοπός του). Δεν κρύβει το νόημα αλλά αδιαφορεί για αυτό. Αυτάρεσκος, στα όρια της αλαζονείας, ο λόγος μιλά πάντα για τον εαυτό του περιγράφει πάντα την όψη του ενώ ταυτόχρονα την χειροκροτεί. Αποτελεί ένα λόγο που σε μαθαίνει να ξεχνάς.  Στον στίβο της πολιτικής αποσιώπησης, ο Βαγγέλης Βενιζέλος φυτεύει σκιές στην συστοιχία των λέξεων και εμείς θερίζουμε σκοτάδι.

Είναι ενδεικτικές οι στιγμές που ο Ευάγγελος Βενιζέλος χάνει την ψυχραιμία του (όχι και λίγες αν επιθυμεί κάποιος να τις καταγράψει). Τις στιγμές που η ακρίβεια του νοήματος πρέπει να ακολουθήσει επιτακτικά το σήκωμα της φωνής. Τις στιγμές αυτές λοιπόν, η αντίθεση ανάμεσα στη μορφή και το περιεχόμενο φτάνει στα όρια της, η κραυγή ταυτίζεται με τη σιωπή, σε μια παρέλαση βουβών θαυμαστικών.

Στην εποχή μετά την πτώση του ΠΑΣΟΚ η συγκεκριμένη ρητορική χάνει τελείως τα όποια ψήγματα νοήματος και γίνεται ένας καθρέφτης όπου πάνω του θα προβληθούν άδειες πολιτικές χειρονομίες. Γυμνή από εξουσία αδειάζει από λέξεις. Στο σημερινό της στάδιο μάλιστα εφευρίσκει καταστάσεις για να δικαιολογήσει τις λέξεις (αλήθεια τι άλλο μπορεί να σημαίνει η χιλιοειπωμένη άδεια φράση ‘’το ΠΑΣΟΚ είναι ο εγγυητής της σταθερότητας’’;).

 Τα σημαίνοντα καταπίνουν λαίμαργα τα σημαινόμενα. Όμως η μορφή και το περιεχόμενο είναι οι δύο όψεις ενός φύλλου χαρτιού, δεν μπορούν να υπάρχουν ανεξάρτητα και σε απόσταση. Σε απόλυτη σχέση μεταξύ τους ορίζουν το ένα το άλλο. Σε αντίθεση λοιπόν με όσα παρατηρεί η Κική Δημουλά, ο Ευάγγελος Βενιζέλος δεν είναι ένας πολιτικός που μιλάει καλά, αλλά ένας πολιτικός που μιλάει σαν κάποιον που μιλάει καλά.  Ανίκανος για το απλό, μεθάει με σύμφωνα και φωνήεντα. Και στην σημερινή κατάσταση που κάθε πραγματικότητα κραυγάζει αμείλικτα και επιτακτικά, οτιδήποτε πέρα από την απλή και ειλικρινή διατύπωση δεν μπορεί να είναι άλλο, παρά πολιτικός θόρυβος και ρητορική  σιωπή. 

(Στην Εφημερίδα των Συντακτών)