Η νέα σειρά του Σκάι, «1821» αποτελείται από 8 τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ, με θέμα την επανάσταση του 1821 και τη συγκρότηση του ελληνικού έθνους-κράτους. Στα ντοκιμαντέρ αυτά, η ιστορία παρουσιάζεται δραματοποιημένη, αφηγημένη από τον παρουσιαστή της εκπομπής Πέτρο Τατσόπουλο και με τα επιμέρους ιστορικά σημεία σε εξέταση από μια σειρά ελλήνων και ξένων πανεπιστημιακών. Ακόμα και πριν την προβολή του πρώτου επεισοδίου, το εγχείρημα έφερε αντιδράσεις και συζητήσεις, ενώ η έναρξή του σηματοδότησε την ταυτόχρονη έναρξη μιας πολεμικής εντονότερης από αυτή που κάθε άλλη εκπομπή έχει προκαλέσει στο παρελθόν.
Το μέγεθος της αντίδρασης προκύπτει από την επιθυμία των συντελεστών, να μιλήσουν για την ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως με επιστημονικούς όρους, στη δημόσια τηλεοπτική σφαίρα και να απογυμνώσουν τα γεγονότα από το μυθολογικό τους περιτύλιγμα. Έτσι, οι ήρωες περιγράφονται σε ανθρώπινη κλίμακα, έκθετοι στη μικρότητα της πραγματικής τους φύσης, η έναρξη της επανάστασης στην Αγία Λαύρα αντιμετωπίζεται ως ένα εκ των υστέρων κατασκεύασμα, οι πολεμικές συγκρούσεις περιέχουν πράξεις αποτροπιασμού και από την πλευρά των εξεγερμένων, η περιγραφή του εμφυλίου τονίζει τις αντιθέσεις ανάμεσα στους ομόφυλους εξεγερμένους (αντίθεση στρατιωτικών- πολιτικών, αντίθεση Στερεάς- Πελοποννήσου) κ.ά.
Τηλεοπτικός χρόνος και ιστορία
Παρά τις όποιες ενστάσεις, το ντοκιμαντέρ βρίσκεται σε μια σωστή κατεύθυνση αναθεώρησης της κοινά αποδεκτής μυθολογικής στρέβλωσης. Η έντονα τηλεοπτική του φόρμα σπρώχνει προς μια κατεύθυνση υπερδραματοποίησης με αποτέλεσμα να δημιουργούνται πρωταγωνιστές με όρους μυθοπλασίας. Τρία ή τέσσερα ονόματα πρωταγωνιστούν, εκπροσωπώντας μαζικότερες στάσεις και διαθέσεις απέναντι σε γεγονότα, ενώ σημαντικές προσωπικότητες αποσιωπούνται. Ο περιορισμός του τηλεοπτικού χρόνου, αλλά και η ίδια η θεαματική φύση του εγχειρήματος, αφαιρεί τη δυνατότητα της λεπτομέρειας και εκλαϊκεύει το σύνθετο. Γεγονότα βαρύνουσας σημασίας (όπως οι προεπαναστατικές εξεγέρσεις, το χάνι της Γραβιάς, η μάχη στην Αλαμάνα κ.α.) δεν αναφέρονται. Η σειρά δεν προσκομίζει κάτι καινούργιο σε σχέση με την ιστορική ανάλυση των γεγονότων. Απλά τοποθετεί σε μια σειρά επιστημονικά αποδεχτές αλήθειες περιγράφοντας μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο.
Στην Ελλάδα ζούμε την απόσταση ανάμεσα σε δύο ταυτόχρονες ιστορίες. Ανάμεσα στην επιστημονική ιστορία, όπως αυτή καταγράφεται από πανεπιστημιακούς σε συγγράμματα, μελέτες και παραδόσεις σε αμφιθέατρα και τη δημόσια ιστορία ειπωμένη στα σχολεία, μέσα από τα ΜΜΕ, αλλά ακόμα και στις εθνικές εορτές, τους πίνακες των ύστερων εποχών, τις καταγραφές σκηνών σε νομίσματα, την επανάληψη των εθνικών κοινών τόπων από στόμα σε στόμα. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σχεδόν σε κάθε χώρα, σε κάθε λαό. Το ελληνικό, όμως, χάσμα ανάμεσα στις δύο πραγματικότητες, κάνει την περίπτωση ξεχωριστή και τις αντιδράσεις τόσο έντονες. Και ίσως τελικά η ένταση της διαφωνίας, να έχει ενδιαφέρον μεγαλύτερο από την ίδια τη σειρά.
Πίστη έναντι γνώσης
Συχνά η ιστορία μας μιλά για το παρόν και όχι για το παρελθόν. Ένα γεγονός όπως η ελληνική επανάσταση βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο της νέας ελληνικής ταυτότητας, μια και αποτελεί μία από τις γενέθλιες πράξεις της. Η όποια απόκλιση από τον κοινό κανόνα, σημαίνει ταυτόχρονα και ρωγμή σε μια συνολικότερη βεβαιότητα. Συχνά δεν υπάρχει αντοχή για συζήτηση, πόσο μάλλον για κριτική και απόρριψη. Πολύ συχνά, οι άνθρωποι προτιμούν να πιστεύουν παρά να γνωρίζουν. Η ιστορία προσεγγίζεται έτσι με το ρευστό της αίσθησης και όχι με το συμπαγές της γνώσης, με τρόπο που αποφεύγει την κριτική, την ανάλυση ακόμα και την ίδια την επιστήμη της ιστορίας. Η έλλειψη του κριτικού νου και κυρίως της αποδοχής της αναγκαιότητάς του, κάνει την ιστορία να υπάρχει με όρους μεταφυσικής, το παρελθόν να περνά από το γεγονός, στη μυθολογία. Με τους όρους αυτούς, καταλήγουμε όχι μόνο να διαβάζουμε λανθασμένα μια ιστορική περίοδο (την επανάσταση του 1821 στη συγκεκριμένη περίπτωση), αλλά ταυτόχρονα να εξασκούμαστε στο να συνυπάρχουμε με μια στρέβλωση. Δεν μαθαίνουμε μόνο μια λανθασμένη ιστορία, αλλά πολύ περισσότερο έναν λανθασμένο τρόπο να διαβάζουμε την ιστορία, να πλησιάζουμε το παρελθόν και τελικά να συγκροτούμε το συνολικό μας πρόσωπο.
Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως η βεβαιότητα για το παρελθόν χτίζει έναν αμφίβολο μέλλον, μια και αποσιωπά τα λάθη, τις αδυναμίες και τελικά το ανθρώπινο μέτρο από κάθε πράξη. Κάθε λοιπόν συζήτηση που μας κάνει να ξεκινούμε από την αμφιβολία και να καταλήγουμε στην κριτική και την έρευνα, δεν μπορεί παρά να έχει θετικό πρόσημο.
(στην εφημερίδα Εποχή)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου