Το αργό διάβασμα και η κουλτούρα της ανάγνωσης

Στη σύγχρονη κοινωνία επικρατεί η ελαχιστοποίηση της απόστασης, η συρρίκνωση του χρόνου που προσφέρεται για κάθε δραστηριότητα, και η αλλαγή της κάθε δραστηριότητας με βάση τα νέα χρονικά δεδομένα. Η έκρηξη του διαδικτύου και οι νέες ταχύτητες που αυτό κοινωνεί, αλλάζουν το σύνολο της καθημερινότητας, από τον τρόπο που τρώμε ή διαβάζουμε ένα βιβλίο, μέχρι τους ρυθμούς που σκεφτόμαστε ή αντιλαμβανόμαστε τις γύρω μας σχέσεις. Και μέσα στο άκαμπτο και νέο της υποχρεωτικής βιασύνης, προκύπτουν αντιδράσεις που ασκούν κριτική και προτείνουν εναλλακτικές για το καθημερινό, που μέσα στις ταχύτητές που αναπτύσσει, μοιάζει να χάνεται γρήγορα σαν το θολό μιας μορφής που επιταχύνει.

Τέχνη και τεχνολογία

Κάθε περίοδος αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως περίοδο αλλαγών, περίοδο μετάβασης προς το απόλυτα νέο, το άγνωστο και καινούργιο. Αυτή η φαινομενική ρευστότητα είχε πάντα σαν αποτέλεσμα την προσπάθεια να συντηρηθούν οι όροι του κόσμου που πιστεύουμε πως αφήνουμε πίσω, άλλοτε πανικόβλητα και άλλοτε κριτικά. Από την βιομηχανική επανάσταση και μετά, η αλλαγή αυτή ορίζεται από το νέο της τεχνολογικής εφεύρεσης. Η επανάσταση της τεχνολογίας, επηρέαζε πάντα τη ζωή στο σύνολό της. Από την επιρροή αυτή αλλάζουν τα δεδομένα κάθε τομέα της ζωής, από τον τρόπο μετακίνησης και τους όρους διαβίωσης μέχρι τη σκέψη και την τέχνη.
Ως προς την τέχνη, πολύ συχνά στην πρόσφατη ιστορία, οι αμήχανες αντιδράσεις απέναντι σε μια νέα εφεύρεση, έδωσαν τη θέση τους στην ενδοσκόπηση προς τον ίδιο τον πυρήνα της τέχνης και την πλήρη μεταμόρφωσή της μέσω μιας διαλεκτικής διαδικασίας. Όταν εφευρέθηκε η φωτογραφία στις αρχές του αιώνα οι ζωγράφοι και κυρίως οι πορτρετίστες, ένιωσαν να απειλούνται οι όροι επιβίωσής τους. Η πρώτη τους αντίδραση, ήταν να δημιουργήσουν πίνακες όπου η λεπτομέρεια και ο φωτογραφικός ρεαλισμός θα ξεπερνούσαν τις δυνατότητες της ίδιας της φωτογραφίες. Η αντίδραση σε αυτό το φαινόμενο, έφερε στο προσκήνιο την αφαίρεση, μια νέα προσπάθεια της ίδιας της ζωγραφικής να αντιληφθεί τον εαυτό και τις ποιότητες της πέρα από την καταγραφή και την αναπαράσταση. Η εφεύρεση του κινηματογράφου, προκάλεσε παρ όμοιο πανικό στους ανθρώπους του θεάτρου. Η πρώτη αντίδραση, ήταν οι γιγαντιαίες παραστάσεις, με τον τεράστιο αριθμό κομπάρσων, τα χιλιόμετρα σκηνικών και την αναζήτηση του εύκολου ενθουσιασμού. Η αντίδραση σε αυτό το φαινόμενο γέννησε έναν νέο θέατρο στηριγμένο στο ανθρώπινο σώμα, την τελετουργία, την ανθρώπινη επαφή, στοιχεία δηλαδή που μόνο το θέατρο μπορούσε να προσφέρει. Μέσα από την αμήχανη στάση του απέναντι στο καινούργιο, το παλαιό ανακαλύπτει έναν νέο εαυτό πιο κοντά στην ουσία του.

Το slow reading και το slow movement

Το νέο στην εποχή μας εμφανίζεται με ταχύτητα. Για την ακρίβεια, το νέο ταυτίζεται με αυτή τη νέα ταχύτητα. Επι μέρους τομείς επηρεάζονται και μεταβάλλονται, με αποτέλεσμα να τρώμε γρήγορα, να μετακινούμαστε γρήγορα, να διαβάζουμε και τελικά να ζούμε γρήγορα. Απέναντι σε αυτή τη νέα συνθήκη εμφανίζεται το slow movement, με τις επιμέρους εφαρμογές του: slow food, slow travel, slow shopping και πρόσφατα το slow reading.
Το αργό διάβασμα είναι η αντίδραση στους όρους ανάγνωσης που επιβάλει το διαδίκτυο με την υπερπληθώρα των πληροφοριών του και την εύκολη μετάβαση από την μια πληροφορία στην άλλη. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν πως οι αντιληπτικές ικανότητες και η δυνατότητα αυτοσυγκέντρωσης μειώνεται δραστικά. Οι όροι ανάγνωσης έχουν αλλάξει. Απέναντι σε αυτό το φαινόμενο, μια σειρά από πανεπιστημιακούς( Καρλ Ονορέ, Τζον Μιεντέμα, Νίκολας Καρ κ.ά.), προτείνουν την απεμπλοκή από την ταχύτητα και τους τρόπους του διαδικτύου. το μη συνεκτικό αυτό κίνημα, έχει πολλούς εκφραστές, διαφορετικές εκφάνσεις καθώς και αρκετές ενστάσεις. Γίνεται όμως η συζήτηση στη σωστή της βάση;

Για μια νέα αναγνωστική
κουλτούρα

Το θέμα της ανάγνωσης και του διαβάσματος, δεν είναι ένα θέμα πρακτικό, είναι θέμα υπαρξιακό. Ο ρυθμός του διαβάσματος δεν παράγει υποχρεωτικά και αξίες. Και ακόμα και αν ο χρόνος τίθεται ως απαραίτητη προϋπόθεση για μια καλή ανάγνωση, δεν είναι απαραίτητο πως μπορεί να παράγει ποιότητες. Αυτό που μοιάζει αναγκαίο σε μια εποχή φλύαρης και λαίμαργης κατανάλωσης πληροφορίας, είναι μια νέα κουλτούρα διαβάσματος, μια νέα ανάγνωση. Όχι ένας νέος ρυθμός, αλλά ένας νέος τρόπος. Όχι ένα νέο εργαλείο αλλά μια νέα σχέση. Γιατί παιδεία μπορεί να είναι και ο σωρός των αδιάβαστων βιβλίων στο γραφείο μας, η σκονισμένη ράχη των βιβλίων στη βιβλιοθήκη και η σκονισμένη μας προσδοκία να τα διαβάσουμε, η έξοδος με ένα βιβλίο στην πίσω τσέπη, η κλοπή ή ο δανεισμός των βιβλίων, τα πρόχειρα διαβασμένα οπισθόφυλλα, η ανάγνωση στο βουερό πεζούλι του δρόμου ή το ήσυχο παγκάκι του πάρκου, στην αναμονή μιας στάσης λεωφορείου ή κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού, καθώς οι περιγραφές και οι εικόνες των φράσεων μπλέκονται με τα περιστατικά που συμβαίνουν μπροστά μας. Περιστατικά μιας πραγματικότητας παραδομένης σε μια ταχύτητα που φλυαρεί μα δεν έχει τίποτα να πει.

(στην εφημερίδα Εποχή)