Ο τουρισμός, η καταστολή και το βλέμμα του Άλλου

«Οι τουρίστες
είναι άοπλοι κατακτητές»
Ζάρκο Πετάν, «Αφορισμοί»

Σε μια συγκυρία άδικη και σκληρή, η κυρίαρχη φωνή ανακατασκευάζει το μέχρι χθες αυτονόητο, αλλάζει το μέγεθός του ώστε να το ταιριάξει στριμωγμένο στη σμίκρυνση του. Όταν το παράλογο και το άδικο δεν επιβάλλονται με όρους καταστολής, συμμετέχουν σε μια επιχειρηματολογία με σμικρύνσεις και μεγεθύνσεις, προσθήκες και αποκλείσεις, όπου το δευτερεύον συχνά γίνεται κυρίαρχο, η πολυτέλεια συχνά ανάγκη και η ανάγκη παράλογο, αν όχι καταστρεπτικό αίτημα. Και καθώς οι λέξεις χάνουν ή αλλάζουν νόημα, κάθε τι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως λόγος καταστολής, παύσης και αποτροπής. Ένα από τα κυρίαρχα καλοκαιρινά επιχειρήματα καταστολής, υπήρξε η κατάσταση στον τουρισμό.

Ο τουρισμός επιχείρημα
για καταστολή

Οι σκηνές της πλατείας συντάγματος, τα κλειστά λιμάνια, η απεργία των ταξί, όλα ήρθαν να συγκρουστούν με την πρόβλεψη περί αιμορραγίας του τουρισμού. Κανάλια και λοιπά ΜΜΕ, έκαναν έκκληση ακόμα και στον πατριωτισμό των κάθε φύσεως διαφωνούντων, χωρίς διακρίσεις, χωρίς να εξετάζονται τα αιτήματα, οι ανάγκες και τελικά τα ίδια τα δικαιώματα τους. Οι κινητοποιήσεις και οι διεκδικήσεις των τελευταίων μηνών περιγράφηκαν όχι μόνο ως καταστρεπτικές για τον τουρισμό, αλλά επιπλέον, ως άμεσα υπεύθυνες για την αμαύρωση της εικόνας της χώρας στο εξωτερικό. Η κατάσταση πήρε τη μορφή του επείγοντος περιστατικού, της συνθήκης πανικού και της αναγκαιότητας εύρεσης μιας άμεσης λύσης. Έτσι, μέσα στην επιβεβλημένη βιασύνη, οι εκλύσεις, οι προτροπές και οι απειλές δεν χρειάστηκαν να επιχειρηματολογήσουν, να χρησιμοποιήσουν τη λογική ή έστω τους αριθμούς, αλλά απλά να σωρευτούν δημιουργώντας ένα μέγεθος φόβου, κατάρρευσης και τρομοκρατίας.
Η φύση του ίδιου του επιχειρήματος αποκαλύπτει το πρόσωπό της όταν εξετάσει κανείς τους πραγματικούς αριθμούς. Ήδη από τον Μάιο το πρακτορείο Bloomberg προέβλεπε μεγάλη άνοδο του τουρισμού, λόγο της κατάστασης στη Βόρεια Αφρική (παραπλήσιου τουριστικού προορισμού), αλλά και λόγω της κρίσης και της πτώσης των τιμών. Και ενώ το καλοκαίρι μας επισκέφτηκε αρματωμένο με κινητοποιήσεις ακόμα και τον Αύγουστο, η πρόβλεψη του πρακτορείου αποδείχτηκε παραπάνω από αληθής. Σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, φέτος, ο αριθμός των ξένων τουριστών παρουσίασε διψήφιο ποσοστό αύξησης, φθάνοντας στα 16,5 εκατ. ευρώ (χωρίς να υπολογίζονται οι αφίξεις από την κρουαζιέρα) και θα ξεπεράσει τον αριθμό-ρεκόρ αφίξεων ξένων τουριστών που πραγματοποιήθηκε το 2007. Η βουή και η μανία του κυρίαρχου λόγου, δεν περιγράφουν λοιπόν την κατάσταση στην οικονομία του τουρισμού, αλλά τους όρους με τους οποίους μια κατάσταση μπορεί να γίνει παράλογο, αν και κυρίαρχο, επιχείρημα προς χρήση.

Το βλέμμα του άλλου

Η όλη συζήτηση δεν άνοιξε ποτέ με όρος αποκλειστικά οικονομικούς. Η αγωνία για την «εικόνα μας στο εξωτερικό», έρχεται να προσθέσει τον τουρισμό σε μια στιγμή αγωνίας που απλώνεται καθόλη τη διάρκεια της κρίσης: Τι λένε για εμάς οι ξένοι, οι εκτός Ελλάδος, πως περιγράφουν τα πρωτοσέλιδα την Ελλάδα, την κατάσταση, εμάς, το μέλλον μας; Το παράρτημα των δελτίων ειδήσεων «τι είπαν τα ξένα μέσα για την Ελλάδα» παύει να αποτελεί μια κακόγουστη ευκαιρία για να ανυψωθούν ακόμα περισσότερο οι κατακτήσεις, οι άθλοι και τα κατορθώματα (στη συντριπτική βεβαίως πλειοψηφία τους όλα αθλητικά) των σύγχρονων Ελλήνων, όπως συνέβαινε στο παρελθόν. Τώρα τα κυρίαρχα ξένα μέσα (και η υιοθέτηση της κρίσης τους από τα κυρίαρχα εγχώρια μέσα), μας μιλούν για ένα σύνολο ομογενοποιημένο στα λάθη, τα συμφέροντα και τις απώλειές του. Μια ταυτότητα συμπαγή στην αποτυχία, τις αποκρύψεις και την πτώση της. Μαζί με την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας στο πολιτικό επίπεδο, περνούμε ταυτόχρονα σε ένα στάδιο πολλαπλού ετεροπροσδιορισμού. Με την όρασή μας μονίμως στραμμένη προς τα έξω, ζητούμε αγωνιωδώς το πρόσωπό μας στο βλέμμα του άλλου. Σε μια αντανάκλαση, σε ένα καθρέφτισμα, το οποίο δεχόμαστε άκριτα ακόμα και όταν δεν το ομολογούμε. Μέσω της επιβεβλημένης συλλογικής ενοχής, παύουμε να είμαστε το υποκείμενο που κοιτά τους άλλους και μετατρεπόμαστε στο αντικείμενο που κοιτιέται απ’ αυτούς. Μέσα στον κυκεώνα της απώλειας, της ενοχής και του φόβου καταλήγουμε να προσδιορίζουμε την κατάστασή μας άκριτα, βιαστικά και θολά. Τα ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία δεν περιγράφουν πια το πώς βλέπουν οι ξένοι τη χώρα, περιγράφουν το δικό μας παράλογο φόβο της επαλήθευσης, όταν κοιτάζουμε τον εαυτό μας.
Μέσα στην απότομη αυτή συνθήκη, ο τουρίστας ενσαρκώνει την κατάργηση της απόστασης μας με τον έξω κόσμο. Γίνεται ο πρεσβευτής του Έξω, του Πέρα από εμάς , του Άλλου. Μαζί του μας επισκέπτονται και τα πρωτοσέλιδα, τα στερεότυπα, οι φόβοι και οι εύκολες περηφάνιες μας. Ο τουρίστας μετατρέπεται αυτόματα (και συνήθως χωρίς να το γνωρίζει) σε έναν άτυπο ελεγκτή ορθότητας, που θα ορίσει τη θέση μας στο λεωφορείο του ανεπτυγμένου κόσμου. Στον καθημερινό κριτή της κρίσης μας.
Η κρίση και ακόμα περισσότερο η εκμετάλλευσή της αποτελεί μια συνθήκη κοινωνικά άδικη και καταστρεπτική με πολλαπλούς τρόπους. Αποτελεί όμως ταυτόχρονα και μια συνθήκη που ορίζει με απόλυτο τρόπο επιταγές ενδοσκόπησης, επαναπροσδιορισμού, ανασύστασης. Μια συνθήκη που μέσα στη ρευστότητά της, κάνει ικανή τη διεκδίκηση μιας νέας ταυτότητας, ανοιχτής στην αναζήτηση, προσδιορισμένης από τις ανάγκες και τις επιθυμίες της. Μιας ταυτότητας ικανής να αυτοπροσδιοριστεί.

(στην εφημερίδα Εποχή)